اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1390 | دوره:2 | شماره:8 |تعداد مقالات:9

تالاب حله با وسعت تقریبی 20 هزار هکتار در یک فرو رفتگی وسیع ساحلی واقع در استان بوشهر می باشد که عمده ترین آوردهای آبی آن از رودخانه های شاپور و دالکی می باشد. این تحقیق به صورت فصلی بین سالهای 1385 و 1386 انجام گردید و در طی آن از 8 ایستگاه مستقر در رودخانه و تالاب حله نمونه برداری شد و 14 فاکتور محیطی همانند شوری، هدایت الکتریکی، اکسیژن محلول، اسیدیته، فسفات، سولفات، کلرید، آمونیاک، کل مواد محلول، کل مواد معلق، کدورت، نیترات، نیتریت، درجه حرارت، pH به صورت فصلی مورد تجزیه قرار گرفتند و برای تعیین وضعیت آب رودخانه و تالاب حله از شاخصی تحت عنوان شاخص کیفیت آب (Bascaron Adapted Water Quality Index (WQI BA استفاده گردید. نتایج نشان می دهد که که ایستگاه های موجود در رودخانه حله در طبقه بندی دوم قرار دارند که از خصوصیات اصلی آن شروع تغییرات جدی در ویژگی آب تحت تاثیر محیط زیست و تماس با آلودگی های کشاورزی و خانگی و .... می باشد و ایستگاه های مستقر در تالاب حله در طبقه بندی سوم قرار می گیرند که از مشخصه های اصلی این طبقه ایجاد تغییرات شدید در مشخصات آب، شروع تغییرات در مکانیسم های طبیعی و جابجایی جامعه زنده، تغییرات در بخش های ساختمانی بویژه بستر آب، شروع تغییرات در رنگ و بوی آب، قابل استفاده با تمهیدات برای مصارف، قابل استفاده برای جانوران، کاهش بازدهی تولیدمثل در ماهیان و سایر گروه های جانوری، امکان بروز تلفات مهره داران آبزی در برخی از ایام سال می باشد.

سد مارون در 19 کیلومتری شمال شرقی بهبهان و در حدود 230 کیلومتری شهر اهواز، بر روی رودخانه مارون واقع شده است. قرار گرفتن این سد در ارتفاعات زاگرس موجب گردیده تا محل سد از موقعیت طبیعی بسیار زیبایی برخوردار باشد. این مطالعه با هدف شناسایی توان اکولوژیکی حوزه دریاچه سد مارون برای کاربری اکوتوریسم و به روش تجزیه و تحلیل سیستمی بر اساس مدل طبیعت گردی مخدوم، در سال 1389 انجام گردیده است. برای انجام این تحقیق، ابتدا منابع منطقه (اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی) شناسایی شد، سپس با تلفیق و رویهم گذاری لایه های اطلاعاتی در محیط GIS، نقشه یگان های زیست محیطی منطقه ایجاد گردید. در نهایت، با مقایسه ویژگی های اکولوژیکی واحدهای زیست محیطی و مدل اکولوژیکی کاربری تفرج گسترده و متمرکز در ایران، مناطق مستعد برای انواع اکوتوریسم مشخص شد. بر اساس خروجی های سیستم اطلاعات جغرافیایی، کوهنوردی با مساحت 9093.8 هکتار، بیشترین سطح از منطقه را به خود اختصاص داده است. در این مطالعه همچنین به منظور ارائه راهکارهای موثر جهت توسعه صنعت اکوتوریسم در منطقه مورد مطالعه، تعداد 200 پرسشنامه به طور تصادفی و به صورت ماهانه از دی ماه سال 1388 تا آذر ماه سال 1389 میان گردشگران در پلاژ تفریحی مارون توزیع گردید که از مهم ترین نتایج به دست آمده می توان به کمبود امکانات در منطقه و برآورده نشدن نیازهای تفریحی بازدیدکنندگان اشاره نمود.

در این مطالعه به بررسی تاثیر تغییرات فاکتورهای شیمیایی آب از لحاظ سختی و قلیائیت بر سمیت فلز سنگین روی و تاثیرات آن بر فاکتورهای بیوشیمیایی خون (قند خون، پروتئین کل، آنزیم الکالین فسفاتاز و یون های سرم خون) در ماهی کپور معمولی (Cyprinus carpio) پرداخته شده است. تعداد 150 ماهی در اردیبهشت ماه 1386 از یک کارگاه پرورش ماهی در شهر رشت تهیه و با استفاده از تانک های مخصوص حمل ماهی با حجم 200 لیتر و مجهز به کپسول اکسیژن به آزمایشگاه دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران انتقال داده شد. در این آزمایش ها ماهی ها به مدت 10 روز در معرض غلظت مزمن فلز سنگین روی دز 0.1 LC50 96 ساعته قرار داده شدند. نحوه بررسی مبتنی بر اندازه گیری فاکتورهای مذکور در چهار تیمار سختی و قلیائیت (H150 ،H300 وA350 ،A3250 ) و گروه کنترل در روزهای اول، پنجم و دهم بعد از مواجهه با تیمار فلز سنگین بود. افزایش معنی دار پروتئین و گلوکز پلاسما در ماهیانی که در معرض سمیت روی قرار داشتند در مقایسه با ماهیان گروه شاهد کاملا مشهود بود (P<0.05). تاثیرات آسیب شناسی بافتی سمیت فلز سنگین بر روی بافت های کلیه، طحال و آبشش ماهی کپور معمولی نیز با میکروسکوپ نوری مورد بررسی قرار گرفت. در بررسی نمونه های بافتی تهیه شده از ماهیان پس از مجاورت با روی در بافت آبشش، گنجیدگی و در برخی از موارد بروز خون ریزی و نکروز بافتی و همچنین ملانیزه شدن سلول ها دیده شد. در بررسی بافت طحال نیز دژنره شدن سلول ها و پیکنوزه شدن و همچنین خون ریزی و تجمع ملانوماکروفاژها مشاهده شد. تغییرات معنادار آنزیم ها و فاکتورهای بیوشیمیایی خون، بیانگر تاثیر سوء فلز سنگین روی بر سیستم ایمنی و فیزیولوژیک ماهیان می باشد. با توجه به تغییر معنادار تیمار قلیائیتH350 ، A150 نسبت به سایر تیمارها می توان از آن به عنوان یک تیمار شاخص برای کاهش سمیت روی استفاده کرد.

برآورد و پیش بینی پارامترهای کیفی و کمی آب در طول رودخانه به منظور تصمیم گیری های مدیریتی یکی از اهداف مدیران و برنامه ریزان منابع آب تلقی می گردد. برآورد مقادیر کمی و کیفی جریان رودخانه ها با استفاده از مدلهای ریاضی به علت پیچیدگی مکانیزم و تعدد عوامل موثر در کیفیت جریان معمولا با خطای نسبتا قابل توجه ای همراه می باشد. امروزه تکنیک جدید استفاده از مدل شبکه های عصبی مصنوعی که مبتنی بر هوش مصنوعی می باشد کاربرد گسترده ای در زمینه های مختلف علمی به ویژه مهندسی آب پیدا کرده است. در این تحقیق با استفاده از مدل شبکه عصبی مصنوعی پرسپترون چند لایه (MLP)، شبکه پیش رونده (FF)، شبکه تابع پایه شعاعی (RBF) به پیش بینی 3 روز آینده مقادیر کمی و کیفی جریان در رودخانه کارون، بازه ملاثانی - فارسیات، شامل دبی جریان، اشل، کل املاح محلول در آب (TDS) و هدایت الکتریکی (EC) پرداخته می شود. بازه زمانی داده های مورد استفاده از 1/1/1369 تا 12/7/1378 بوده که تعداد 10434 الگو بعد از تاخیر زمانی متغیرها بدست آمد. برای آموزش، ارزیابی همزمان با آموزش و آزمون مدلها به ترتیب از 70%، 20% و 10% الگوها استفاده گردید. برای تعیین داده های ورودی موثر در مدلهای شبکه عصبی مصنوعی و تعداد نرونها در لایه میانی هر یک از مدلها از قابلیت بهینه سازی الگوریتم ژنتیک استفاده شد. نتایج نشان می دهد که دقت مدل های MLP ،FF و RBF در برآورد و پیش بینی پارامترهای کمی و کیفی جریان در رودخانه کارون به ترتیب برابر با 90.4%، 80.5% و 86% می باشد. آنالیز حساسیت متغیرهای خروجی نسبت به متغیر های ورودی نشان می دهد که زمان عبور جریان در رودخانه بر حسب ماه و فاصله طولی هر ایستگاه نسبت به ایستگاه بالادست به ترتیب بیشترین تاثیر بر پارامترهای کمی و کیفی جریان در رودخانه دارند.

بمنظور بررسی آلودگی های انگلی اردک ماهی تالاب انزلی (Esox lucius)، تعداد 120 قطعه اردک ماهی از تالاب انزلی از چهار ایستگاه مختلف (تالاب شرق، غرب، مرکز و سیاکیشیم) در مدت یکسال (از پاییز سال 1388 تا تابستان سال 1389) توسط تور تله ای مخروطی صید و به کمک مخازن آب مجهز به کپسول اکسیژن به صورت زنده به پژوهشکده آبزی پروری آبهای داخلی کشور منتقل شدند. ماهیان پس از زیست سنجی بر اساس روش های متداول کالبدگشایی مورد بررسی قرار گرفتند. در این بررسی 10 گونه انگل شامل 2 گونه سخت پوست Argulus foliaceus و Lernaea cyprinicea، 2 گونه نماتود Eustrongylides exises و Raphidascaris acus، 2 گونه ترماتود مونوژن Tetraonchus monenteron و Dactylogyrus sp، 1 ترماتود دیژن Diplostomum spathaceum، 1 تک یاخته Tricodina sp، 1 خارسر Corynosoma Strumosum و 1 گونه کرم پهن Rhipdocotyle illense جداسازی شدند. بر اساس بررسی های صورت گرفته بیشترین میزان شیوع ( 26.66درصد) مربوط به E.exises و کمترین میزان شیوع (3.33 درصد) مربوط به Tricodina sp، حداکثر میانگین شدت آلودگی (88.5 عدد) مربوط به R.illense و حداقل میانگین شدت آلودگی (1.75) مربوط به L.cyprinicea، بیشترین میانگین فراوانی (11.8 عدد) مربوط به R.illense و کمترین میانگین فراوانی (0.09 عدد) مربوط به A.foliaceus، بیشترین دامنه تعداد انگلی (300-3 عدد) مربوط به R.illense و کمترین دامنه تعداد انگلی (3-1 عدد) مربوط به L.cyprinicea و A.foliaceus بود. نتایج حاصل از این تحقیق موید این مطلب بوده که بین فصل و سن با آلودگی های انگلی اردک ماهی تالاب انزلی ارتباط وجود داشته، ولی بین جنس و آلودگی های انگلی آن ها ارتباط وجود ندارد. ضمن این که در این بررسی انگل C.strumosum برای اولین بار از اردک ماهی تالاب انزلی در ایران گزارش گردید.

فلزات سنگین جزء آلاینده هایی هستند که در اکوسیستم های آبی مشکلاتی را برای آبزیان و در نهایت برای انسان به وجود می آورند این تحقیق در بهار 1390 به منظور بررسی غلظت فلزات سرب و کادمیوم در بافت کبد و عضله 50 ماهی برزم (Barbus pectoralis) صید شده از مناطق سدگتوند، بندقیر، زرگان، پل پنجم و دارخوین، واقع در رودخانه کارون انجام شد. جهت استخراج فلزات از بافت های مورد مطالعه از روش هضم خشک و برای تعیین غلظت فلزات از دستگاه جذب اتمی PERKIN ELMER 4100 استفاده گردید. ماهی برزم به عنوان گونه بومی شاخص، برای نشان دادن میزان فلزات سرب و کادمیوم در رودخانه کارون استفاده شد. از 20 تیمار آزمایشی هر یک با 3 تکرار استفاده گردید. میانگین طول استاندارد (32.22±2.39) سانتی متر و میانگین وزن (602.6±152.4) گرم بود. داده های خام توسط نرم افزار 17 SPSS تجزیه و تحلیل شدند. میانگین فلز سرب در کبد و عضله ماهی برزم به ترتیب 500.4±1.94)) و (430.4±2.1) میکروگرم برکیلوگرم وزن خشک، و میانگین فلز کادمیوم در کبد و عضله ماهی برزم به ترتیب (252.2±1.67) و (221.2±1.65) میکروگرم برکیلوگرم وزن خشک، بدست آمد. میزان تجمع فلزات سرب و کادمیوم در بافت خوراکی (عضله) به ترتیب از حد مجاز سازمان بهداشت جهانی (WHO) پایین تر و بالاتر بودند.

در این مطالعه به منظور بررسی روند رسیدگی جنسی، 149 قطعه ماهی بیاح (Liza macrolepis) در طول یکسال نمونه برداری از آبان ماه 88 لغایت مهر 89 در منطقه خورموسی مورد بررسی قرار گرفت. پس از صید و ثبت فاکتورهای مورفومتریک مولدین، تکامل و رشد بیضه آنها بر اساس پارامترهای ظاهری بافتی مرحله بندی شدند. از گنادماهی ها، نمونه بافتی تهیه و با میکروسکوپ نوری در آزمایشگاه تحقیقات دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد واحد فرهنگ شهر مطالعه گردید. بر اساس نتایج این پژوهش 6 مرحله در تکامل بیضه مشاهده گردید. مراحل مشاهده شده بیضه عبارتند از مرحله I یا نابالغ، بیضه بسیار کوچک و شامل اسپرماتوگونی ها بوده که تنها ساختمان سلولی قابل مشاهده بودند. این مرحله در ماه های مرداد و شهریور مشاهده گردید و تعداد ماهی ها که در این مرحله قرار داشتند 8 عدد بوده است. در مرحله II، اسپرماتوگونی و اسپرماتوسیت های اولیه قابل مشاهده بودند و تعداد ماهی های نر در این مرحله 32 عدد بوده است. در مرحله III، اسپرماتوژنز شدید اتفاق افتاده و اسپرماتوسیت اولیه و ثانویه پر تعداد ترین سلول های این مرحله بودند تعداد 41 عدد ماهی نر در این مرحله مشاهده شده است. در مرحله IV، سلول های مربوط به تمامی مراحل اسپرماتوژنز مشاهده شد و تعداد ماهی های نر در این مرحله 29 عدد بوده است. در مرحله V نیز، بیضه پر از اسپرم بوده تعداد ماهی های نر در این مرحله 20 عدد و در مرحله VI، باقی مانده اسپرماتوزآ و اسپرماتوگونی ها در بیضه مشاهده گردید و تعداد ماهی های نر در این مرحله 16 عدد بوده است.

این تحقیق یکی از زیر پروژه های طرح نگارش فلور ایران به زبان فارسی است که در موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور در حال اجراست. در این راستا از سال 1386 تا 1389 ضمن پیمایش صحرایی نمونه های گیاهی از تالاب های مختلف کشور جمع آوری و پس از شستشو در آزمایشگاه به دو شکل فیکس شده در فرمالدئید 6 درصد و نمونه هرباریومی در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان و هربایوم ملی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور نگهداری می شوند. بر اساس نتایج بدست آمده با توجه به تنوع آب و هوایی، خاکی و پستی و بلندی و سایر عوامل اکولوژیکی استان خوزستان از تنوع و غنای گونه ای مناسبی برخوردار است و محیط های آبی استان طبق طبقه بندی تالاب ها بر اساس کنوانسیون رامسر شامل انواع زیستگاه های آبی شور و شیرین است. از مجموع 103 تیره گیاهی عالی شناسایی شده در استان، گونه های 80 تیره گیاهی در زیستگاه های خشکی، 13 تیره فقط در زیستگاه های آبی و گونه های 10 تیره در هر دو زیستگاه دیده می شوند. از این مجموع تعداد 25 گونه بصورت غوطه ور و شناور در محیط های تالابی استان دیده شده است. در راستای این تحقیق 6 گونه بعنوان گونه رکورد برای ایران معرفی شده که 3 گونه Potamogeton filiformis ،Ruppia cirrhosa و Najas gracillima برای اولین بار از ستان خوزستان گزارش شده است.