اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1390 | دوره:3 | شماره:10 |تعداد مقالات:11

این تحقیق به منظور پایش غلظت دو فلز سنگین روی و آهن در بافت کبد و کلیه پرنده وحشی چنگر (30 قطعه)، گاماروس (42 قطعه)، ستون آب و رسوبات سطحی 3 ایستگاه در تالاب بین المللی گمیشان در زمستان 1389 انجام شد. آماده سازی نمونه های آب، رسوبات سطحی، بافت های پرنده چنگر (Fulica atra) و گاماروس  (Pontogammarus maeoticus)به ترتیب به روش های sampling Water،Standard methods ،AOAC  و ASTM انجام و سپس غلظت فلزات روی و آهن توسط دستگاه جذب اتمی قرائت شد. نتایج نشان داد که میانگین غلظت فلز روی در کبد و کلیه چنگر به ترتیب 14.9 و 13.4 و آهن 300.5 و 77.6 میکروگرم بر گرم وزن تر بود. میانگین غلظت روی و آهن در گاماروس به ترتیب 5.4±0.9 و 10.4±1.2 میکروگرم بر گرم وزن تر محاسبه شد. آزمون همبستگی پیرسون نشان داد که بین مقادیر روی و آهن در گاماروس همبستگی بالا و معنی دار وجود داشت (p<0.01 و r=0.98). متوسط غلظت روی و آهن در آب به ترتیب 0.11±0.02 و 0.28±0.15 و در رسوبات سطحی 2.68±0.82 و 3.61±0.54 میلی گرم بر لیتر بود. به طور کلی غلظت های فلزات سنگین روی و آهن در ستون آب، رسوبات سطحی، بافت کبد و کلیه چنگر و گاماروس تالاب بین المللی گمیشان پایین تر از حد سمی بود.

هورالعظیم یکی از مهم ترین تالاب های استان خوزستان (47°.16’ - 41°.57’ N و 41° - 31°.47’ E) بوده که از لحاظ اقتصادی و زیست محیطی دارای اهمیت زیادی می باشد. این تالاب حدود 300 کیلومترمربع وسعت دارد و بیشترین عمق آن به 8 متر می رسد. نمونه برداری از تالاب هورالعظیم طی دوازده ماه متوالی از اردیبهشت ماه تا اسفند ماه 1390 در 4 ایستگاه انجام شد. در این تحقیق شناسایی و بررسی تنوع جمعیت زئوپلانکتونی مورد مطالعه قرار گرفت. عملیات نمونه برداری با استفاده از تور پلانکتون با چشمه های 100 میکرون انجام شد. نمونه جمع آوری شده در ظروف پلاستیکی نگهداری شده و توسط فرمالین بافری %4 تثبیت و به آزمایشگاه منتقل شدند. نتایج مطالعات انجام شده نشان می دهد که جمعیت زئوپلانکتونی این اکوسیستم متعلق به دو خانواده از ریزوپودها، چهار خانواده از روتیفرها، سه خانواده از کلادوسرا، یک خانواده از کوپه پودها بود. فراوان ترین خانواده Brachionidae از گروه روتیفرها بود. مطالعات نشان می دهد که با توجه به زمان بیشترین تنوع جمعیت زئوپلانکتونی مربوط به اردیبهشت ماه 1390 و کمترین تنوع مربوط به دی ماه 1390 بود.

به منظور بررسی اثر آلودگی های انگلی بر روی برخی از فاکتورهای خونی ماهی سیم دریای خزر 175 قطعه ماهی سیم در فصول صید 1388 - 1387 از تعاونی های سواحل بندر انزلی تهیه و به صورت زنده به پژوهشکده آبزی پروری آب های داخلی کشور منتقل شد. پس از بررسی های زیست سنجی و تعیین سن ماهیان، از آن ها خون گیری به عمل آمد. خون مورد نظر توسط سرنگ از ساقه دمی گرفته شده، سپس به ویال هایی حاوی هپارین ریخته و به آرامی تکان داده شد. پارامترهای خون شناسی با روش های استاندارد آزمایشگاهی مورد سنجش قرار گرفت. سپس ماهیان صید شده از نظر آلودگی های انگلی خارجی و داخلی مورد بررسی قرار گرفتند. انگل های موجود جداسازی و با استفاده از کلیدهای شناسایی معتبر شناسایی شدند. طبق نتایج حاصله میانگین طول کل 28.67 سانتی متر و میانگین وزن 298.18 گرم بوده است. در این بررسی 4 گونه انگل به نام هایDiplostomum spathaceum ، Trichodina sp.، Ligula intestinalis و Caryophyllaeus laticeps شناسایی شدند. بر طبق نتایج بدست آمده اختلاف معنی داری بین ماهیان آلوده به انگل و تعداد گلبول سفید، غلظت هموگلوبین، درصد لنفوسیت و نوتروفیل بدست آمد (P<0.05).

نسبت طول کل - دور بدن جهت تعیین اندازه چشمه ادوات صیادی مورد استفاده قرار می گیرد. در این مطالعه فراوانی طولی، سنی و رابطه طول کل - دور بدن5 (LGRs)  گونه ماهی در تالاب انزلی مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور تعداد 258 عدد اردک ماهی (Esox lucius)، 93 عدد کاراس (Carassius auratus gibelio)، 60 عدد کپور معمولی (Cyprinus carpio)، 41 عدد لای ماهی (Tinca tinca) و 162 عدد ماهی سرخ باله (Scardinius erythrophthalmus) توسط تور گوشگیر ثابت با اندازه چشمه های کشیده 32 - 84 (STR) میلی متر و تله مخروطی با اندازه چشمه های کشیده 48 - 64 (STR) میلی متر از آبان ماه 1389 تا خرداد 1390 به مدت 7 ماه از تالاب انزلی صید گردید. میانگین طول کل ماهیان صید شده به ترتیب 39.51±6.07، 23.63±3.74، 29.97±8.62، 20.03±2.45 و 13.19±1.91 سانتی متر برای اردک ماهی، کاراس، کپور معمولی، لای ماهی و سرخ باله به دست آمد. دامنه سنی ماهیان صید شده بین 1+ تا 7+ تعیین شد که بیشترین ترکیب سنی به ماهیان 2+، 3+ و 4+ ساله تعلق داشت. میزان b رابطه طول کل - دور بدن ماهیان به ترتیب 0.41، 0.67، 0.67، 0.81 و 1.09 برای اردک ماهی، کاراس، لای ماهی، سرخ باله و کپور معمولی محاسبه گردید. ضریب تعیین (R2) برای همه گونه ها در روابط طول کل - دور بدن معنی دار بود (p<0.05، r>0.78). همچنین رابطه بین طول کل - دور بدن برای همه گونه های صیدشده به صورت خطی و دارای همبستگی مثبت، بالا و معنی دار بود.

امروزه با افزایش رشد جمعیت اکوسیستم ها و مناطق حفاظت شده مورد تخریب بشر قرار گرفته اند، که با اعمال روش های مدیریتی نیاز به حفظ این مناطق ضروری است. در بین این مناطق تالاب ها به دلیل شرایط خاص و اهمیت اکولوژیکی آن ها نیاز به توجه بیشتری دارند. تالاب انزلی همواره با مشکلات اکولوژیک انسان زاد یا طبیعی فراوانی مواجه است. از این رو، لازم است به منظور حفاظت از تالاب انزلی، مدیریت بهینه منابع و سیاست های مناسب محیط زیستی اتخاذ گردد. هدف این پژوهش ارزیابی جامع توانمندی ها و تنگناهای تالاب انزلی در سال 1391 در راستای حفاظت و مدیریت بهینه آن با استفاده از SWOT و ارائه راهبردهای مدیریتی به منظور بهبود وضع حفاظت موجود و تقویت نقاط قوت و استفاده از فرصت ها است. تحلیل SWOT یک ابزار حمایت کننده برای تصمیم گیری مدیران است. در این پژوهش ابتدا نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای تالاب شناسایی شد و به وسیله کارشناسان وزن دهی شد. سپس ماتریس SWOT استخراج شده و راهبردهای مناسب ارائه شد. با توجه به نتایج، پساب صنعتی، زباله ریزی، ورود رسوبات و استفاده بی رویه سموم کشاورزی و توسعه صنعتی مهم ترین موانع حفاظت تالاب بودند. از طرفی، بالا بودن تنوع زیستگاهی و گونه ای و پرندگان مهاجر، اهمیت بین المللی تالاب، جذب سرمایه های خارجی، قرارگیری بر سر شاهراه های مهاجرتی و حضور جوامع محلی با انگیزه مشارکت در اجرای طرح های حفاظتی، از توانمندی های تالاب می باشند که با اتکا به آن ها راهبردهای مطلوبی جهت حفاظت تالاب ارایه گردید.

ذخایر ماهیان خاویاری در حوضه جنوبی دریای خزر (آب های ایران) با هدف تعیین ترکیب گونه ای، فراوانی نسبی، فراوانی مطلق و میزان توده زنده تاس ماهی ایرانی مورد مطالعه قرار گرفت. در این مطالعه، 90 ایستگاه بر اساس طرح طبقه بندی تصادفی انتخاب و از روش مساحت جاروب شده برای برآورد ذخایر استفاده شد. در نواحی ساحلی با عمق کمتر از 10 متر از ترال 9 متری و برای مناطقی با عمق بیش از 10 متر از ترال 24.7 متری استفاده شد ترال کشی در هر ایستگاه به مدت نیم ساعت و با سرعت 2.5 تا 3 گره دریایی انجام گرفت. در گشت بهار 1388 تعداد 22 عدد ماهی خاویاری صید شد که شامل 20 عدد تاس ماهی ایرانی، 1 عدد ازون برون و 1 عدد تاس ماهی روسی بود. %90.9 درصد صید اختصاص به گونه تاس ماهی ایرانی داشت. میزان صید در واحد تلاش (CPUE) از گشت بهار 1388 به میزان 0.24 عدد تاس ماهی ایران در هر ترال بود. میانگین طول کل تاس ماهی ایران در بهار 1388 معادل 61.9±28.7 سانتی متر و میانگین وزنی این گونه 1569.1±2171 گرم بود. فراوانی کل برآوردشده برای تاس ماهی ایرانی در بهار سال 1388 معادل 1192293 عدد و میزان وزن توده زنده این ماهی 1878.2 تن بود. فراوانی کل تاس ماهی ایرانی تجاری (طول کل£ 86 سانتی متر) در گشت بهار 1388 معادل 299456 عدد و وزن توده زنده آن برابر 1413.4 برآورد شد. در گشت پاییز سال 1388 تعداد 62 عدد ماهی شامل 52 عدد تاس ماهی ایرانی، 8 عدد ازون برون و 2 عدد تاس ماهی روسی صید شد. از نظر ترکیب گونه ای صید %83.9 مربوط به تاس ماهی ایرانی بود. صید در واحد تلاش تاس ماهی ایرانی در پاییز 1388 معادل 0.58 عدد در هر ترال بود. میانگین طول کل تاس ماهی ایران در پاییز 1388، 40.5±27.9 سانتی متر و میانگین وزنی این گونه 929.2±2531.7 گرم بود. فراوانی کل برآورد شده برای تاس ماهی ایرانی در پاییز سال 1388 معادل 2907500 هزار عدد و میزان توده زنده این ماهی برای پاییز 1388، 2684.3 تن محاسبه شد. فراوانی کل ماهیان خاویاری تجاری در پاییز 1388 معادل 222142 عدد و وزن توده زنده آن معادل 2088 تن برآورد شد.

تالاب بین المللی گاوخونی با وسعتی در حدود 47000 هکتار در مختصات جغرافیایی 52° 45’ تا 52° 52’ طول شرقی و 30° 30’ تا 32° 08’ عرض شمالی در مرکز ایران، در 140 کیلومتری جنوب شرقی اصفهان و در 30 کیلومتری شهر ورزنه واقع شده است. مقاله حاضر به منظور بررسی و تعیین جمعیت و تنوع گونه ای پرندگان آبزی و کنارآبچر مهاجر زمستان گذران در تالاب بین المللی گاوخونی و بر اساس یک دوره 11 ساله از سال (2001) 1379 لغایت (2011) 1389 ارائه شده است. در طول دوره 11 ساله مورد مطالعه، تعداد 1061 پرنده تالابی مرکب از 18 گونه، 5 راسته و 9 تیره در تالاب بین المللی گاوخونی زمستان گذرانی نموده اند. در این مدت بیشترین تعداد پرنده متعلق به گونه فلامینگوی بزرگ (Phoenicopterus ruber) با 247 قطعه سرشماری شده بوده است. بر اساس نتایج این تحقیق در بین تیره های آبزی و کنارآبچر مهاجر زمستان گذران در تالاب بین المللی گاوخونی بزرگترین و کوچکترین تیره به ترتیب متعلق به مرغابیان (Anatidae) و کاکاییان (Laridae) با 28.37 و 0.66 درصد فراوانی به ترتیب بوده است. در دوره 11 ساله مورد مطالعه سال 1385 (2007) با تعداد 424 قطعه پرنده بیشترین و سال های (2006) 1384 و (2011) 1389 که در این تالاب پرنده ای مشاهده نشده کمترین تعداد پرنده سرشماری شده را به خود اختصاص داده اند. از سویی دیگر از نظر غنای گونه ای و تعداد گونه شناسایی شده سال های 1381 (2003) با تعداد 9 گونه شناسایی شده بیشترین تعداد و سال های (2006) 1384 و (2011) 1389 که در این تالاب پرنده ای مشاهده نشده کمترین تعداد گونه شناسایی شده را شامل شده اند. نتایج نشان داد بیشترین فراوانی پرندگان زمستان گذران از سال (2002) 1379 لغایت (2011) 1389 متعلق به تیره های کنارآبچر با 67.1 درصد فراوانی و کمترین فراوانی مربوط به تیره های آبزی با 32.9 درصد فراوانی بوده است. با توجه به مقادیر محاسبه شده شاخص های تنوع و یکنواختی گونه ای بیشترین میزان تنوع زیستی پرندگان آبزی و کنارآبچر زمستان گذران در تالاب بین المللی گاوخونی مربوط به سال (2009) 1387 و کمترین تنوع زیستی مربوط به سال های (2006) 1384 و (2011) 1389 که در این تالاب پرنده ای مشاهده نشده، بوده است (P<0.05).

به منظور بررسی ساختار جمعیت سیاه ماهی (Capoeta capoeta intermedia) در رودخانه های استان بوشهر (دالکی، شاپور، مند و حله) 1335 قطعه ماهی از بهمن ماه 1388 تا اردیبهشت ماه 1389 از رودخانه های استان بوشهر (دالکی، شاپور، حله و مند) صید گردید. حداکثر طول ماهی 250 میلی متر، حداکثر وزن ماهی صید شده 143.2 گرم و حداکثر سن آنها 6 سال بود. بیشترین فراوانی سنی مربوط به ماهیان 2 ساله در تمام رودخانه ها بود. رشد لحظه ای در ماهیان یک ساله بیشتر از سایر سنین بوده و در رودخانه مند مقدار رشد لحظه ای این ماهی بیشتر از سایر رودخانه ها بود. در تمام رودخانه ها نسبت جنسی ماهیان نر بیشتر از ماده ها بود و این نسبت در رودخانه حله بیش از سایر رودخانه ها بود.