اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1396 | دوره:9 | شماره:4 (پیاپی 34) |تعداد مقالات:10

تالاب ها به دلیل ایجاد خدمات اکوسیستمی فراوان از جمله با ارزش ترین و در عین حال، حساس ترین اکوسیستم های کره زمین به شمار می روند؛ بنابراین حفظ و نگهداری از این اکوسیستم ها و شرایط حیاتی آن ها و جلوگیری از تخریبشان امری ضروری است. کشور ایران دارای 24 مجموعه تالاب است که در میان آن ها تالاب آلماگل به دلیل شرایط ویژه و جذب پرندگان در فصول مختلف برای طرح ریزی مدیریت پایدار انتخاب شده است. این مطالعه در بازه زمانی 1391 تا 1393 به انجام رسیده است. منظور تعیین عوامل درونی و بیرونی از سه روش بررسی منابع موجود، حضور میدانی، مصاحبه با 15 نفر از مدیران و کارشناسان مجرب در زمینه مدیریت تالاب و استفاده از پرسشنامه کمک گرفته شد. به دلیل انطباق بالای تجزیه و تحلیل راهبردی (SWOT) با شرایط اکولوژیک منطقه مطالعاتی و همچنین دقت بالای این مدل در ارائه راهبردهای مدیریتی سودمند بر پایه عوامل محیطی، در این مطالعه از این مدل بهره گرفته شد. نتایج نشان داد که جمع عوامل درونی، برابر با 11/0 و جمع عوامل بیرونی برابر با 17/0 است که تالاب آلماگل را در وضعیت SO قرار می دهد. در این شرایط سه راهبرد احیا و بازسازی ساختار تالاب (SO1)، توسعه ی برنامه ی اکوتوریسم تالاب (SO2) و توانمندسازی جامعه ی محلی برای مدیریت مشارکتی تالاب (SO3) ارائه شدند. برای جلوگیری از سردرگمی مدیران و تصمیم گیرندگان امر، از ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی (QSPM) استفاده شد که بیشترین اولویت را به توانمندسازی جامعه ی محلی برای مدیریت مشارکتی تالاب می دهد. نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل به کمک نرم افزار SPSS نیز بیشترین تأثیر را در سطح 5 درصد مربوط به استراتژی SO3 می داند. همچنین با توجه به امتیاز بالای این استراتژی در روش QSPM که نشان از تناسب بالای آن دارد، نتایج نشان داد که این استراتژی می تواند در آینده به عنوان بهترین راهبرد برای بهره برداری پایدار مورد استفاده قرار گیرد.

در این تحقیق تغییرات فصلی ترکیب اسید چرب بافت کبد و عضله ماهی بنی (Mesopotamichthys sharpeyi) در تالاب شادگان بررسی شد. بدین منظور 21 نمونه ماهی بنی وحشی در طول ماه های میانی هر فصل سال 1393 (در هر فصل 21 ماهی در 7 گروه) صید شدند و ترکیب اسید چرب بافت کبد و ماهیچه به وسیله روش کروماتوگرافی گازی مورد ارزیابی شد. بیشترین میزان مجموع اسید های چرب اشباع عضله به ترتیب در فصل زمستان به دست آمد ولی با ماه های بهار و تابستان اختلاف معنی داری نداشت (05/0≤ P). مجموع اسیدهای چرب غیراشباع با یک پیوند دوگانه بافت کبد و عضله به ترتیب در فصل پاییز بیشترین مقدار را نشان دادند (05/0>P). بیشترین میزان اسید های چرب امگا 3 در بافت کبد و عضله در فصل بهار و تابستان به ترتیب بود. بالاترین میزان نسبت اسید های چرب امگا 3 به امگا 6 بافت عضله در فصل بهار به دست آمد که با فصل تابستان اختلاف معنی داری نداشت (05/0≤ P). درمجموع بالاترین میزان اسید چرب غیراشباع با چند پیوند دوگانه و اسیدهای چرب امگا 3 در بافت ماهیچه و کبد به ترتیب در بهار و تابستان به ترتیب به دست آمد.

تالاب یا آب بندان در استان مازندران نقش مهمی در تأمین آب موردنیاز بخش وسیعی از اراضی شالیزاری دارند. این سازه های بومی علاوه بر تأمین آب مصرفی، نقش مهمی در تغذیه آب زیرزمینی و جلوگیری از افت تراز سطح آب زیرزمینی ایفا می کنند. لذا حفظ و نگهداری و بازسازی آن ها بسیار مهم است. تحقیق حاضر در طی دو سال (1390 و 1391) انجام گرفت که در آن با بررسی تصاویر ماهواره ای مربوط به استان مازندران و مشاهده نقشه پراکندگی آب بندان ها، محدوده ای از زیر حوضه آبخیز سجاد رود با داشتن حدود 40 آب بندان، انتخاب گردید. در پژوهش حاضر عملکرد تولید و درآمد ناخالص اراضی شالیزاری که از آب بندان تغذیه می شدند برآورد گردید. لذا 4 آب بندان به عنوان تیمار انتخاب شد و برای هر آب بندان سه کرت به عنوان تکرار موردبررسی قرار گرفت و از نتایج به دست آمده برای کل آب بندان های محدوده طرح استفاده شد. بر مبنای نتایج به دست آمده، لایروبی و بهسازی کلیه آب بندان های منطقه از 1 تا 2 متر میزان توسعه 222 تا 443 هکتار از اراضی شالیزار را داشت. ضمناً این افزایش منجر به تولید 1843 تا 3686 تن شلتوک شد که افزایش درآمد ناخالص از 18567 تا 37134 میلیون ریال را در برداشت.

هدف از این مطالعه تعیین غلظت فلزات کادمیوم و کروم در بافت های کبد، کلیه و عضله خوتکا Anas crecca (تعداد=16) در تالاب فریدون کنار بود. این مطالعه بین ماه های آذر و دی 1394 انجام شد. عناصر کادمیوم و کروم با استفاده از دستگاه جذب اتمی کوره گرافیت ارزیابی و نتایج برحسب میلی-گرم بر کیلوگرم وزن تَر ارائه شد. غلظت فلزات بین بافت کبد، کلیه و عضله با استفاده از آنالیز واریانس یک طرفه به وسیله آزمون توکی مقایسه شد. بیشترین میانگین غلظت کادمیوم و کروم در کلیه به ترتیب با 45/1 و 56/0 میلی گرم بر کیلوگرم وزن تَر مشاهده شد. کمترین میانگین غلظت کادمیوم و کروم در عضله به ترتیب با 05/0 و 08/0 میلی گرم بر کیلوگرم وزن تَر اندازه گیری شد. تجمع کادمیوم و کروم در بافت های خوتکا از الگوی زیر پیروی کرد: کلیه>کبد>عضله. همه نتایج ازلحاظ آماری در سطح 001/0>P معنی دار بودند. نتایج نشان داد که همبستگی منفی (798/0 r=-، 05/0 P<) بین وزن و کروم در عضله وجود داشت. در این مطالعه غلظت های کادمیوم و کروم در بافت های خوراکی خوتکا از حداکثر حد مجاز WHO کمتر بودند.

باوجود پیشرفت قابل توجه مدل های پیش بینی عددی وضع هوا، هنوز پیش بینی دقیق بارش چالش برانگیز است. با توجه به اهمیت دقت پیش بینی بارش در هیدرولوژی و پیش بینی سیلاب، در این تحقیق جهت نشان دادن اثر تفکیک افقی بر روی دقت بارش مدل WRF، پیش بینی بارش مدل برای سه حوضه با تفکیک های افقی 36، 12 و 4 کیلومتر در پنج مورد بارش سنگین منجر به سیلاب (بیشتر از 50 میلی متر در 24 ساعت) در حوضه های آبریز کرخه و کارون مورد ارزیابی قرار گرفت. در ابتدا شرایط حاکم بر جو در هنگام رخداد بارش های سنگین در منطقه موردمطالعه ازنظر همدیدی با داده های ECMWF با تفکیک افقی 75/0 درجه بررسی شد. در ادامه جهت بررسی کیفیت برونداد مدل ازنظر همدیدی، رودباد تراز 200 هکتوپاسکال، رطوبت نسبی و شار رطوبت افقی در تراز 700 هکتوپاسکال برای سه حوضه مدل با تفکیک افقی متفاوت ترسیم و با نقشه های متناظر آن ها با داده های بازتحلیل مقایسه شدند. سپس برونداد بارندگی تجمعی مدل WRF با مقادیر دیدبانی تجمعی 24 ساعته در 22 ایستگاه همدید در حوضه آبریز کارون و 20 ایستگاه همدید در حوضه آبریز کرخه مقایسه شد. برای راستی آزمایی برونداد مدلWRF از شاخص آماری ضریب همبستگی استفاده شده است. همچنین جهت بررسی دقیق تر، میانگین و بیشینه بارش تجمعی 24 ساعته دیدبانی و پیش بینی در سه حوضه مدل و درصد خطای هر یک از حوضه ها تعیین شد. نتایج نشان می دهد که در بررسی همدیدی در هنگام رخداد بارش های سنگین، پیش بینی مدل در هر سه حوضه و تفکیک های افقی مختلف (برای نمونه ازنظر جهت حرکت بردارهای باد، بیشینه، گستردگی مرکز و انحنا در رودباد تراز 200 هکتوپاسکال و همچنین میزان رطوبت نسبی تراز 700 هکتوپاسکال) با واقعیت تطابق کامل دارد. همچنین در مقایسه بارش دیدبانی و پیش بینی، دامنه 4 کیلومتری با ضریب همبستگی بالاتر، دقت بیشتری دارد. درمجموع پیش بینی بارش مدل WRF برای حوضه با تفکیک افقی 4 کیلومتر از نظر افزایش دقت در پیش بینی بارش و سیلاب قابل قبول می باشد به طوری که پیش بینی مدل در حوضه سوم با تفکیک افقی 4 کیلومتر در مقایسه با حوضه دوم با تفکیک افقی 12 کیلومتر ازنظر میانگین بارش حوضه های آبریز 7 درصد و ازنظر مقدار بیشینه بارش 5 درصد بهبود داشته است و همچنین درصد بهبود حوضه سوم مدل نسبت به حوضه اول مدل با تفکیک افقی 36 کیلومتر برای میانگین و بیشینه بارش حوضههای آبریز، به ترتیب درصد و 22 درصد می باشد.

بررسی و شناخت تغییرات زمانی دبی پایه در مطالعات حوزه های آبخیز بخصوص در فصول با جریان کم اهمیت زیادی دارد. به همین منظور مدل های مختلف آماری و احتمالاتی ارائه و توسعه داده شده است. هدف از این پژوهش بررسی سری زمانی30 ساله مربوط به دبی متوسط ماهانه رودخانه کاکارضا در شهرستان سلسله در استان لرستان می باشد. در گام اول توابع خودهمبستگی و خودهمبستگی جزئی داده های واقعی در نرم افزار XLSTATترسیم و سپس داده ها با استفاده از روش باکس کاکس نرمال شده اند. در گام بعدی روند داده ها که نشان دهنده نا ایستایی داده ها بود تعیین شد. سپس با استفاده از روش عملگر تفاضل در نرم افزار MINITAB روند داده ها حذف و مدل با توجه به معیار آکائیک (AIC) شناسایی و مناسب با کمترین آکائیکه انتخاب شد. در آخر چهار دوره ی 12، 24، 60 و 84 ماهه پیش بینی گردید. نتایج حاکی از آن بود که مدل انتخابی در دوره ی 12 ماهه دارای ضریب نش-سات کلایف 85/. می باشد. بنابراین، دوره ی کوتاه مدت 12 ماهه، توانست پیش بینی مناسب تری را نشان دهد.

ارزیابی کیفی آب چاه نیمه های سیستان به عنوان منابع مهم تأمین کننده آب آشامیدنی و کشاورزی شهرستان زابل و زاهدان از ارزش و اهمیت فراوانی برخوردار بوده و ضروری می باشد؛ بنابراین هدف از مطالعه حاضر بررسی کیفیت آب چاه نیمه ها از جهت شاخص کیفی NSFWQI، شاخص کیفی آب-های سطحی ایران IRWQI و شاخص آلودگی Liou می باشد. پژوهش حاضر توصیفی-مقطعی می باشد. پارامترهای کیفی موردنیاز جهت محاسبه شاخص-هایNSFWQI، IRWQI و Liou شامل pH، DO، BOD، TS، COD، EC، دما، فسفات، نیترات، کدورت، کلیفرم مدفوعی، سختی و آمونیاک در 12 ایستگاه انتخابی در چهار چاه نیمه سیستان به مدت 12 ماه با استفاده از روش استاندارد مورداندازه گیری قرارگرفته است. نتایج حاصل از مطالعه نشان می-دهد که مقدار عددی شاخص NSFWQI بین (63-53) باکیفیت متوسط، شاخص IRWQI بین (82/75-57/50) باکیفیت خوب و متوسط و شاخص آلودگیLiou بین (5-5/3) باکیفیت نسبتاً آلوده مشاهده شد. بهترین کیفیت آب بر اساس سه شاخص NSFWQI، IRWQI و Liou به ترتیب 63، 86/75 و 3 در ماه های سرد سال (دی تا فروردین) در چاه نیمه های یک، دو و سه مشاهده شد و بدترین کیفیت آب به ترتیب 53، 74/49 و 25/5 در چاه نیمه چهار در مردادماه مشاهده شد. علت کاهش کیفیت آب در چاه نیمه چهار افزایش BOD، کاهش اکسیژن محلول و EC آب می باشد، که می توان درنتیجه افزایش تبخیر، عدم برداشت آب از آن در تابستان و جنس بستر این چاه نیمه دانست؛ بنابراین نتایج نشان می دهد که چاه نیمه های یک، دو و سه از کیفیت بهتری نسبت به چاه نیمه چهار برخوردار است و همچنین باوجود تفاوت هایی در پارامترهای مورداستفاده و روش محاسبه شاخص-های NSFWQI، IRWQI و Liou نتایج هر سه روش برای ارزیابی کیفیت آب هم پوشانی دارند.

تأثیر کارگاه پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان بر روی غنای گونه ای و تعداد ماکروبنتیک ها (Macro-benthic) در منطقه پلور رودخانه هراز بررسی شد. شناخت و بررسی منابع آب های سطحی به ویژه رودخانه ها و نهرها که در واقع جزء منابع استراتژیک محسوب می شوند، به منظور اعمال مدیریت بهینه، از اهمیت زیادی برخوردارند. این مطالعه در فصول بهار و تابستان در رودخانه هراز در منطقه پلور صورت گرفت. یک ایستگاه (عنوان ایستگاه شاهد) در نزدیک ترین فاصله ممکن قبل از کارگاه و پس از آن ایستگاه بعدی در فاصله 75 متری (جایی که آب خروجی مزرعه با آب رودخانه مخلوط می شود) تعیین شد. برای جمع آوری نمونه های ماکروبنتوز از نمونه بردار سوربر به مساحت 1 فوت مربع (حدودآً به ابعاد 5/30 در 5/30 سانتی متر مربع) با چشمه تور 360 میکرون استفاده گردید. نمونه ها با فرمالین 4 درصد تثبیت و در آزمایشگاه توسط الک با قطر چشمه 500 میکرون مورد شستشو قرار گرفتند و نهایتاً با استفاده از کلیدهای شناسایی معتبر، در سطح راسته و خانواده، شناسایی شدند. در این مطالعه 7 راسته از ماکروبنتیک ها شناسایی شدند. بیشترین تأثیر آلودگی کارگاه ها بر روی 3 راسته Ephemeropterta، Terichoptera وPlecoptera بود که به گروه حساس EPT معروف بوده و باعث کاهش جمعیت آن ها شده است. برعکس، جمعیت خانواده شیرونومیده (Chironomidae) که بی مهرگان کفزی مقاوم به آلودگی هستند، افزایش پیدا کرده بود.