فصل نامه جغرافیایی چشم انداز زاگرس
سال:1389 | دوره:2 | شماره:6 |تعداد مقالات:12

در ایران یکی از موارد مهم فرآیند شهرنشینی در دوران معاصر، شکل گیری و گسترش سریع جمعیتی و کالبدی کلانشهرهای آن است. در مقاله حاضر عوامل و مولفه های اثرگذار بر شکل گیری، تکوین و رشد پدیده کلانشهری در ایران، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. روش تحقیق در این پژوهش مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و اسنادی می باشد. نتایج به دست آمده بیانگر این واقعیت است که رشد کلانشهرها در ایران متاثر از عوامل گوناگونی در طول 60 سال گذشته، باعث افزایش جمعیت و سطح کالبدی این نوع شهرها شده است.در بین این عوامل، عامل رشد طبیعی جمعیت کل و جمعیت شهری کشور و مهاجرت های گسترده روستا- شهری دارای بیشترین نقش بوده اند.در کنار این دو عامل، عواملی همچون تمرکزگرایی شدید سیاسی- اقتصادی حاکم بر جامعه ایران و ایجاد و گسترش صنایع، زیرساخت ها و توسعه امکانات و خدمات در شهرهای بزرگ، منجر به رشد پدیده کلانشهری در ایران شده است.

در سال های اخیر به دلیل پراکندگی نواحی شهری و توسعه نواحی به صورت تک کاربردی و ناهماهنگ بین سرمایه-گذاری های حمل و نقل و الگوی کاربری زمین و به دنبال آن انجام سفرهای بیهوده شهری، افزایش روزافزون شلوغی ترافیک، آلودگی هوا، سفرهای طولانی و مصرف بی رویه منابع را شاهد بوده ایم. همچنین با گسترش ایستگاه های مترو در شهرهای تهران و کرج با معضل ایجاد مشاغل کاذب در اطراف این ایستگاه ها می باشیم. یکی از روش های مطرح در دهه اخیر برای بهبود شاخص های حمل و نقل در کشورهای پیشرفته استفاده از طراحی ساختار شهری بر اساس خطوط حمل و نقل سریع (TOD) Transit-Oriented Development می باشد. در این روش عوامل ساختاری نواحی مختلف شهری که در همسایگی خطوط حمل و نقل سریع شهری هستند، به طوری طراحی می شوند که شاخص های مختلف حمل و نقل را بهبود بخشند.

هدف از نگارش این مقاله، سنجش توزیع جمعیت شهری و توزیع تعداد شهرها در طبقات شهری یک منطقه است. با استفاده از مدل ضریب آنتروپی سعی شده است، میزان تعادل فضایی استقرار جمعیت و تعداد شهرها در سطح شبکه شهری، شهرستانی و ناحیه ای استان لرستان پی برد. در این راستا از نتایج سرشماری های عمومی نفوس و مسکن سال-های 1365، 1375، و 1385 استفاده شده است تا روند تغییر و تحولات سازمان فضایی استان در سی سال گذشته مشخص شود. در این بررسی مشخص گردید که در سطوح شهری حرکت به سمت عدم تعادل در سازمان فضایی است، در سطوح شهرستانی به مقدار کمتری از سطوح شهری حرکت به سمت عدم تعادل مشاهده می شود، در حالی که در سطوح ناحیه ای آن تعادل بیشتری قابل مشاهده است. در سطح ملی استان های کشور به سمت تعادل سازمان فضایی میل دارند.

منابع آب زیرزمینی در حدود 6% از کل آب موجود در کره زمین را تشکیل می دهند. در حدود 60% آب آشامیدنی اکثر شهرهای ایران از منابع آب ریرزمینی تامین میگردد. همچنین منابع آب زیرزمینی بیش از 80% آب شرب شهر رو به رشد و پرجمعیت گرگان را تامین می کنند. بنابراین تنها مساله کمیت آب زیرزمینی مطرح نمی باشد بلکه کیفیت این منابع نیز، حائز اهمیت است. همراه با رشد جمعیت و افزایش فعالیت های شهری، صنعتی و کشاورزی، آب های زیرزمینی در معرض خطر آلودگی قرار می گیرند. اهداف این مطالعه عبارتند از تعیین توزیع مکانی پارامتر های کیفی آب زیرزمینی( نیتریت و فسفات) و بررسی کیفیت آب زیرزمینی گرگان از نظر این دو پارامتر با استفاده از نتایج نقشه های بدست آمده از روش زمین آماری کریجینگ. طبق آمار موجود، سازمان آب و فاضلاب گرگان در سال 85 از 21 چاه از مجموع 24 چاه موجود در ناحیه شرق گرگان، آنالیز کیفی به عمل آورد. در این مطالعه آنالیزهای کیفی موجود، مبنای انجام روش زمین آماری (کریجینگ)، قرار گرفت. در این مطالعه از روش کریجینگ که یک روش درون یابی بهینه است برای توزیع مکانی پارامتر های کیفی آب زیرزمینی استفاده شد. نتایج نشان می دهد میزان فسفات در منطقه مورد مطالعه از جنوب به سمت شمال افزایش می یابد در حالیکه میزان نیتریت در شمال شرقی و جنوب غربی منطقه مورد مطالعه از سایر نواحی بیشتر است.

شهرسازی دربستر جریان فکری پست مدرنیسم، عکس العمل متقابلی است به آنچه که نزدیک به نیم قرن تحت لوای ایده روشنگری و عقل گرای مدرنیسم و به شکل خاص آن منشور آتن، محیط و زندگی انسان شهری شده را تحت تاثیر قرار داده بود. در حقیقت اعتراض به شهر و انسان ماشینی، عملکردهای استاندارد شده، خالی از کیفیت و تنوع در فضاهای شهری دوران مدرنیسم و آشکار شدن ناکارایی این نظریات، از دهه هفتاد قرن بیستم هدایتگر جریان فکری کثرت گرایی در عرصه شهرسازی و برنامه ریزی شهری بوده است که تحت عنوان پست مدرنیسم شناسایی گردیده است. هر چند امروزه از جریان پست- پست مدرن نیز در جریان شهرسازی صحبت می شود ولی هنوز این ایده های پست مدرنیسم هست که امروزه تحت تاثیر تنوع طلبی، کثرت گرایی و فردگرایی خاصی جریان شهرسازی جهانی را در مقابل آنچه که رویکردهای خشک و انعطاف ناپذیر شهرسازی مدرنیسم نامیده می شود، هدایت می کند. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی برآنست تا ابتدا با تشریح ویژگی های فکری دوره های مدرنیسم و پست مدرنیسم به ریشه یابی علل آغاز رویکرد پست مدرنیسم در شهرسازی پرداخته و سپس ویژگی های عمده این نوع جریان فکری را در شهرسازی شناسایی کرده و ارزیابی نماید.

با توجه به اهمیت زندگی شهری و در راستای آن ظهور کلان شهرها به عنوان سیستمهایی پیچیده،آینده پژوهی نقش به سزایی در سرنوشت آنها خواهد داشت. از این رو این مقاله سعی دارد تا با ارائه تعاریفی از مفهوم آینده پژوهی، به ارتباط آن با موضوع کلان شهر ها بپردازد. در این راستا از روش توصیفی- تحلیلی برای تبیین موضوع استفاده شده است. نتایج بررسی، اهمیت قابل توجه مساله آینده پژوهی برای کلان شهر ها را مشهود ساخته است. در نهایت با توجه به عدم تجربه این موضوع در کشور ما، استفاده از تجارب کشورهایی که در این زمینه پیشرو هستند ناگزیر می باشد.

تحمیل بی مطالعه طرح های گذربندی بر پیکره شهرهای سنتی یکی از مهم ترین اشکالاتی است که از سوی متخصصین شهری بر آن دسته از طرح هایی که تحت عنوان «طرح تفصیلی» معروف شده اند وارد می گردد. آن نوع دخالت در بافت ارگانیک که تنها به منظور ایجاد دسترسی (عموما سواره) انجام گرفته و می گیرد، اقدامی است که اگر بتوان آن را با اغماض عاری از منفعت طلبی های سیاسی و اقتصادی دانست، ناشی از سهل انگاری و بی توجهی متولیان شهر به آموزه های شهرسازی می باشد؛ و در حقیقت این نوع طرح ها را می توان با «پروژه های راهسازی» یکی دانست. به دلیل نادیده گرفته شدن ملاحظات اجتماعی، فرهنگی، تاریخی و اقتصادی (در سطح کلان و خرد) در مرحله مطالعه، تصویب و اجرای این پروژه ها، صدمات وارد شده به بافت های سنتی- که عمدتا محل سکونت اقشار فرودست اجتماع است- بیشتر می باشد؛ خصوصا آن که روح و کالبد بافت های ارگانیک هر دو با این نوع طرح ها تناسب ندارند. این مقاله مطالعه ای اجمالی بر روی یک بافت شهری قدیمی (محله مسجد سی شهر فیروزکوه) است که عدم کارآیی طرح تفصیلی موجود را در چنین بافتی مورد بررسی کلی قرار می دهد.

هوای کلانشهر تهران نیز بیش از پیش آلوده می باشد، که این آلودگی زمینه ساز خسارات سنگین جانی ومالی شده است. بنابراین مدیریت شهری در جهت رفع این دغدغه مهم تاکنون راهکارها و اقدامات متعددی را به مرحله انجام گذاشته است، نگرش اساس راهبرد وراهبرد بسترساز راهکار است، اما مساله این است که راهبردها، راهکارها و اقدامات انجام یافته در شهر تهران مبتنی بر نگرش کارآنبوده است. شاهد آنکه آلودگی هوای تهران بیش از پیش افزوده شده است. لذا این پژوهش به سبب اهمیت موضوع با روشی تحلیلی-کاربردی مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و اسنادی با استفاده از نگرش موجود نزد طرح جامع کاهش آلودگی هوا، سازمان حفاظت محیط زیست، برنامه چهارم توسعه، شرکت کنترل کیفیت هوا، طرح جامع حمل ونقل و ترافیک تهران و سازمانهای مرتبط با حمل و نقل و ترافیک شهر تهران به هدف ارزیابی نگرش حاکم در ارتباط با کنترل آلودگی هوای ناشی از حمل ونقل وترافیک در کلانشهر تهران در قالب چهار نگرش عمده نگرش استاندارد نشر،نگرش استاندارد کیفیت هوا،نگرش مالیات نشر ونگرش استاندارد هزینه-سود به تحقیق پرداخت. بر اساس نتایج تحقیق،نگرش استاندارد نشر،نگرش غالب نزد سازمانها و نهادهای متولی آلودگی هوا می باشد.این درحالی است که سازمانها ونهادهای متولی حمل و نقل و ترافیک شهر تهران، آلودگی هوای ناشی از حمل ونقل شهری و ترافیک را امری تبعی تلقی نموده ودر این زمینه فاقد یک نگرش روشن در زمینه کنترل آلودگی هوای ناشی از حمل و نقل وترافیک شهر تهران می باشند.در انتها نیز بر اساس یافته های تحقیق راهکارهایی نیز ارائه گردید.

محیط روستا، فضایی است که روستاییان زندگی روزمره خود را د آن سپری می کنند و به آن تعلق دارند، فضای روستا باید امکانات و توانایی پذیرش اهالی و تامین خدمات رفاهی به کلیه ساکنین روستا را با فراهم آوردن تجهیزات و امکانات مناسب ایجاد نماید. در فضای میان ساختمانها و بناها، عناصر مکملی نیاز است تا زندگی روستایی را سامان بخشد، تجهیزاتی که همچون اثاث یک خانه، امکان زندگی و گذران اوقات فراغت را در فضای محصور میان سنگ و بتن و شیشه فراهم آورد. این اجزا، جریان حرکت، سکون، تفریح و اضطراب را درفضای روستا تنظیم می کنند و به آن روح می بخشند. اثاثه، تجهیزات یا مبلمان روستایی، پارکی یا فضای باز اصطلاحات رایج این تسهیلات و امکانات هستند. که امکان استفاده بهینه از فضاهای ایجاد شده را در روستا مهیا می سازند. در این تحقیق سعی بر آن است که به بررسی ضرورت ایجاد مبلمان در فضای روستا و نیز طراحی و مناسب سازی آنها پرداخته شود.