مسکویه
سال:1387 | دوره:3 | شماره:9 |تعداد مقالات:12

در این مقاله سعی شده حرم سراها در امپراتوری عثمانی، زندگی و نقش زنان حرم سرا، چگونگی ورود، و ازدواج آن ها با سلاطین عثمانی، و نقش خرم سلطان از موقع اسارتش به دست تاتارهای کریمه و ورودش به حرم سرای سلطان سلیمان قانونی که به علل مختلفی همچون هوش، زیبایی و جذابیت به صورت سوگلی سلطان سلیمان در آمد، و با استفاده از علاقه سلطان سلیمان و کسب قدرت در دربار برای تامین جانشینی فرزندانش، و این موضوع که به اتفاق دختر و دامادش دست به دسیسه هایی زد که در نهایت سرنوشت شومی را برای دربار عثمانی به بار آورد، مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.

ادوار قانون گذاری پس از انقلاب مشروطه تا سال 1300 هـ.ش. به طور نامنظم و بر اثر فشار و نفوذ بیگانگان و یا مرتجعان داخلی و نبود یک نظام اجرایی منسجم، نتوانست اهداف اصلاح گران و روشنفکران عصر مشروطه را جامه عمل بپوشاند. بنابراین، پس از سال 1300 هـ.ش. و ایجاد یک حکومت مرکزی مقتدر و به اجرا در آمدن فرمان حکومت مرکزی در همه نقاط کشور، زمینه مناسبی فراهم شد تا با تصویب لوایح، امور اجرایی و قضایی مملکت سر و سامان یابد.مجالسی که در سال های نخست سلطنت پهلوی اول تشکیل شد، قوانینی بسیار مفید برای جامعه به تصویب رسانید و سیر تکاملی قوانین که از مجلس اول آغاز شده بود به این مجالس منتهی گشت؛ لیکن، با سپری شدن آن سال ها مجلس و نمایندگان، فرمان بردار شخص شاه شدند و کاری جز اطاعت از وی نداشتند. این امر تا جایی پیش رفت که عملا مجلس به صورت یکی از پایه های جامعه ای ظاهرا دموکرات ولی در اصل کاملا بی اثر و موافق با امر شاه در آمد و با ورود متفقین پس از شهریور 1320 به کشور و استعفای شخص شاه، مجددا مجلس به یک دموکراسی نسبی رسید و از خفقان و استبداد رهایی یافت و نمایندگان توانستند در آن به اظهارنظر در خصوص لوایح بپردازند. این مقاله در صدد است علل و ضرورت مصوبات سیاسی مجلس های چهارم تا سیزدهم را مورد مطالعه قرار دهد و الغای آن ها را بررسی نماید.

با ظهور رضاخان، اقتدار و امنیت نسبی در کشور فراهم شد. نخبگان متجدد متوجه وی شدند. آنان بر این باور بودند که فقط توسط رضاخان می شود به اصلاحات اساسی مبادرت ورزید و او را عنصری لایق در راستای نوسازی و اصلاح اوضاع اقتصادی، سیاسی و اجتماعی می دانستند و از توجه به فراهم آوردن یک نظام، به جای اتکا به فرد، غافل بودند. چنان که روی دادهای سال های بعد نشان داد، همین نخبگان سیاسی تجدد خواه با تلاش فراوان و تشکیل احزاب و روزنامه و با استفاده از راه های قانونی، بر اساس راه بردهای قانون اساسی، زمینه قدرت گیری رضاخان و به سلطنت رسیدن او را مهیا ساختند. با به سلطنت رسیدن رضاشاه، ایران به یک باره عرصه تلاش نخبگان سیاسی تجدد خواه برای نوسازی و رساندن ایران به یک سطح کیفی و کمی تجاری، صنعتی و تحول در سطح اجتماعی شد. آن ها توانستند علاوه بر سیاست و حکومت، تاثیرات مهمی بر جامعه نیز بگذارند، که این تاثیرات جنبه های منفی و مثبت قابل تاملی داشت.

از روزهای نخستین حیات بشر، همواره اقلیت ها و اکثریت هایی در تمام تمدن ها وجود داشته اند. تمایز میان آن ها تقریبا بر اساس نژاد، دین و سایر تفاوت ها بوده است. با نگاهی دقیق به تاریخ، می توان مشاهده نمود که واکنش اکثریت به اقلیت ها یکسان نبوده و از مهمان نوازی گرم تا ستم و سخت گیری بر اقلیت ها وجود داشته است.ایران مکانی است مملو از ادیان مختلف و نژادهای گوناگون در زمان صفویان شیعه گری به قدرت رسید و کاملا توسط شاهان صفوی و دربار آن ها تقویت شد. روحانیان شیعه می توانستند شاهان را به اجرا کردن قوانین شریعت اسلامی تحریض و کشور را بر این مبنا اداره کنند. در عهد سلطنت صفوی برخی حوادث غم انگیز برای اقلیت هایی مانند یهودیان، زردشتیان و مسیحیان رخ داد که بیش از 2000 سال در سرزمین ایران زندگی کرده بودند.در این نوشته تلاش شده تا به بررسی عمومی شرایط زیست اجتماعی یهودیان و زردشتیان در عهد صفوی بپردازیم. این نوشته از ویژگی های بارزی برخوردار است؛ مانند: تاریخ عمومی زندگی جامعه یهودیان و زردشتیان ایران، حکایات جالب از زندگی یهودیان و زردشتیان عهد صفوی، و بررسی تطبیقی یهودیان و زردشتیان ایران عهد صفوی با یهودیان عثمانی و زردشتیان هند.

زمان سلطنت شاه محمد خدابنده (985 تا 996 هـ. ق.) یکی از شوم ترین دوره های تاریخ ایران است، زیرا ایران هم از بیرون و هم از درون، در خطر تجزیه و نابودی قرار گرفت. از بیرون، هجوم سپاهیان عثمانی از مرزهای غربی و هجوم ازبکان از مرزهای شمال شرقی و شرق، و از درون هم، روسای مقتدر قبایل قزلباش، که هر چند با یکدیگر سازش نداشتند، ولی در این خصوص در برابر زن جاه طلب و مغرور و خودخواه شاه محمد، یعنی خیرالنسا بیگم که به عنوان مادر چهار شاه زاده صفوی زمام امور را در دست گرفته بود، جبهه گیری می کردند و روز به روز بر عصیان خویش می افزودند؛ و این عصیان و سرکشی سران قزلباش، لجاجت و سرسختی مهد علیا را به همراه داشت، به طوری که سران قزلباش، سرانجام، به سال 987 هـ. ق. به حرم سرای سلطنتی هجوم بردند و همسر شاه (خیرالنسا بیگم) و مادر بی گناهش را به قتل رسانیدند، در حالی که شاه محمد ناتوان هم چنان به این صحنه دل خراش می نگریست و دم برنمی آورد.

محمد مفید مستوفی بافقی از مورخان و نویسندگان معروف سده یازدهم هجری است که با وجود تصدی شغل استیفای موقوفات یزد و تالیف دو اثر مهم جامع مفیدی و مختصر مفید، احوال وی در تذکره های قرون یازدهم و دوازدهم هجری راه نیافته و آگاهی ما از وی منحصر به مندرجات آثار او، به خصوص جامع مفیدی، است. مقاله حاضر در صدد است ضمن نقد و بررسی آثار در دسترس وی، خاصه جامع مفیدی، و مطالعه ساختار و نحوه تاثیر پذیری آن از سایر منابع، به کیفیت نگارش این اثر در جریان زندگانی مولف بپردازد.در راستای پی گیری این مساله، با تکیه بر روش تحقیق کتابخانه ای، کوشیده شده با محور قرار دادن آثار مستوفی بافقی، به ویژه اثر عمده وی جامع مفیدی، ضمن بررسی شواهد موجود، به مطالعه تطبیقی این اثر با سایر منابع و میزان تاثیرات متقابل میان آن ها نیز توجه شود.مستوفی بافقی در جامع مفیدی علاوه بر ارایه اطلاعات کم نظیر از اخبار رجال و ابنیه و محال یزد، آگاهی های سودمندی از شکل مناسبات دیوانی و اجتماعی آن عهد به دست داده است که بدان مقامی در خور در قلمرو مطالعات عصر صفوی بخشیده است.

انقلاب مشروطه آغازگر تحولات نوین سیاسی-اجتماعی گسترده ای در تاریخ معاصر ایران به شمار می آید. در فرایند این انقلاب-همانند دیگر انقلاب های بزرگ جهان-روی دادهای گوناگون سیاسی-اجتماعی به وقوع پیوسته است که تحلیل و بررسی هر یک از آن ها نیاز به مطالعه و تامل بسیار دارد. از جمله این روی دادها که باید به تلخی از آن یاد کرد، واقعه پارک اتابک است (1328 هـ. ق.). این روی داد، که حدود سیزده ماه پس از فتح تهران و در پی قتل سید عبداله بهبهانی و تحت عنوان خلع سلاح مجاهدان اتفاق افتاد، سرانجام، به کشته و مجروح شدن تنی چند از مجاهدان و تیر خوردن پای ستارخان و خلع سلاح بخشی از مجاهدان انجامید. از آن جایی که بررسی این روی داد مهم نیاز به مطالعه عمیق درباره اوضاع سیاسی ایران پس از فتح تهران دارد، مقاله حاضر می کوشد ضمن بررسی اوضاع سیاسی ایران در ماه های نخست پس از فتح تهران و معرفی جناح های گوناگون سیاسی-که از عوامل اصلی تضادها و تنش های دوره موردنظر بوده اند-زمینه های پیدایش این روی داد را مورد ارزیابی قرار دهد.

کتاب تجزیة الامصار و تزجیة الاعصار، مشهور به تاریخ وصاف، تالیف عبداله شیرازی، ملقب به وصاف الحضره، یکی از مهم ترین متون تاریخ نگاری ایرانی است. این کتاب در پنج جلد تنظیم شده و وقایع سال های 654 الی 727 هـ. ق. را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. این نوشتار می کوشد تاریخ نگاری وصاف را تحلیل و تبیین کند. بر این اساس، شکل شناسی و مضامین اثر وصاف، اهمیت و ویژگی های تاریخ نگاری او، منابع اطلاعاتی مورخ در نگارش کتاب مورد نظر، و سبک و شیوه نگارش وی از مهم ترین موضوعات آن به شمار می آید. مسلم است که بهره گیری وصاف شیرازی از روش تحلیلی بر پایه انتقاد و تعلیل و تلاش وی در اتخاذ روی کردی مبتنی بر بی طرفی تاریخی، تاریخ نگاری وی را به آنچه امروز از آن به تاریخ نگاری علمی یاد می شود، نزدیک ساخته است.

این پژوهش در صدد است حوادث مربوط به سقوط دولت صفویه و تسلط افغان ها را بر ایران بررسی نماید. در این دوره دولت صفویه ابهت دوره شاه عباس را نداشت و توسط عده ای غلزایی سقوط کرد. در این پژوهش علت و چگونگی تسلط افغان ها و اثرات اجتماعی و اقتصادی حاکمیت آن ها مورد بررسی قرار گرفته است. افغان هایی که به رهبری محمود افغان به ایران حمله کردند، از طایفه غلزایی بودند و در شهر قندهار سکونت داشتند. آنان در اثر نارضایتی از دولت صفوی شورش کردند و از راه کویر وارد تخت گاه صفویان شدند. آنان با وجود تعداد کم، در اثر ضعف سپاه صفویان، بدون مقاومت وارد اصفهان شدند و شاه سلطان حسین نیز تسلیم شد. محمود افغان مانند سردار قاهری وارد شهر شد و با گرفتن فتوا شروع به قتل عام و غارت نمود. اما سلطنت محمود چندان دوامی نداشت. چرا که سیاست های وی تبدیل به خشونت و خون ریزی گردید و تنها بر اطراف اصفهان و قسمت هایی از کرمان و سیستان سلطه داشت. حاکمیت افغان ها در ایران سبب از هم پاشیدن نهادهای اجتماعی گردید که در طول حکومت صفویه شکل گرفته بود. در عین حال، سبب تنفر و انزجار عمومی از افغان ها شد. بسیاری از مردم در اثر جنگ های پی در پی و شورش، قتل عام گردیدند. حاکمیت افغان ها هم چنین سبب تعطیلی مدارس و مراکز علمی نیز گردید.

کردها یکی از اقوام کهن ایران زمین هستند که پیشینه آنان به ژرفنای اسطوره ها باز می گردد؛ کما این که همین ویژگی یکی از انگیزه های التفات مورخان و پژوهش گران به مناطق کردنشین شده است. البته، لازم به یادآوری است که برخی از مناطق، مانند بیلوار که در حد فاصل میان کردستان و کرمانشاهان واقع شده است، کمتر مورد توجه مورخان و جامعه شناسان قرار گرفته است.پژوهش حاضر، که با روی کرد جامعه شناسی تاریخی به سیر تحول و تطور اوضاع تاریخی و اجتماعی بیلوار پرداخته، بر آن است تا با بررسی خاست گاه اقوام ساکن دراین منطقه و انگاره های فرهنگی و سیاسی و اجتماعی آنان، به شناخت بخشی از این خطه کردنشین نایل آید، زیرا منطقه بیلوار به رغم پیشینه ای ژرف، به علت نبود راه های تجاری و ارتباطات گسترده با سایر مناطق، نه تنها مورد التفات ارباب قدرت و ثروت قرار نگرفته است، بلکه بیش تر در زمینه های سیاسی و اقتصادی به صورت منطقه ای پیرامونی و حاشیه ای، میان اورامانات در غرب و دینور در شرق و جنوب شرقی، بوده است.