مسکویه
سال:1392 | دوره:8 | شماره:25 |تعداد مقالات:8

اگرچه در سال های نخستین هجوم مغولان، بسیاری از عناصر و شاخصه های فرهنگی ایران در معرض انهدام قرار گرفتند، ولی مدتی بعد شاهد نوعی بازتولید فرهنگی در این دوران هستیم. حمایت مادی و معنوی از دانشمندان و پژوهشگران و به وجود آمدن مراکز بزرگ علمی، از جمله رصدخانه ها، درپوشش نهادهای بزرگ وقفی، اسباب این مهم را فراهم می کرد. در مقاله حاضر، منظور از توسعه فرهنگی، در حقیقت گسترش روز افزون ارزش ها و مظاهر فرهنگی ایران در دوران حاکمیت مغولان و ایلخانان از طریق اقدامات خواجه نصیرالدین طوسی و شاگردانش می باشد. نگارنده کوشیده است با برقرار نمودن تعادل بین شاخص های توسعه فرهنگ ایرانی، مانند میزان گسترش کمی و کیفی تعلیم و تربیت، ایجاد فضای مناسب برای تحقیقات علمی و آفرینندگی فرهنگی، گسترش علائم و نمادهای خصوصی فرهنگ ایران از طریق آلات رصدی، استنساخ کتب و تولیدات علمی گوناگون در حوزه مورد مطالعه، نشانه های فرهنگ ایرانی را بیابد؛ بنابراین، با استفاده از روش تاریخی، منابع تحقیقی و پژوهش های صورت گرفته را با منابع اصلی مقایسه کرده و در صورت وجود اختلاف، به بررسی و نقد آن ها پرداخته است. در این پژوهش، گذشته از معرفی حوزه علمی نصیریه و تولیدات علمی آن ها بر معرفی و ردیابی فعالیت های علمی شاگردان خواجه نصیر و نقش مهمی که در حفظ زنجیره احیای فرهنگ ایرانی ایفا نمودند، تاکید گردیده است.

مقاله حاضر، به بررسی مجازات های کیفری زنان ایران باستان، از هخامنشیان تا پایان ساسانیان می پردازد. سوال اصلی این است که در تعیین مجازات های کیفری زنان در ایران باستان چه عامل یا عواملی نقش داشتند. در این پژوهش از روش تحقیق اسنادی و تاریخی بهره گرفته شده وبه تبیین و بررسی موضوع پرداخته شده است. با مطالعه کتب پهلوی، همانند ارداویراف نامه و وندیداد، که در دسترس بوده، برخی از مجازات های زنان را در دوره مورد نظر مشخص ساخته ایم. عوامل مهم در این زمینه، متاثر از شرایط داخلی و خارجی جامعه ایران باستان بوده است، که از جمله آن ها می توان به این موارد اشاره کرد: خانواده، حکومت، آموزه های دینی و قوانین ملل در تعیین مجازات های زنان ایران باستان تاثیرگذار بودند؛ چنان که اگر زنی به شوهر خود خیانت می کرد، این شوهر بود که زن را مجازات می کرد. اگر مردی مرتکب گناهی می شد، برای جبران گناه مرد، دختر یا خواهر مرد توسط محاکم رسمی حکومت مجازات می شدند. اکثر مجازات هایی که در کتاب های وندیداد و ارداویراف نامه ذکر شده، بر اساس آموزه های دینی بوده است. و مجازات زنان زانیه هم بر اساس قوانین ملل صورت می گرفت.

امیرعلیشیر نوایی، سیاستمدار و فرهنگمرد پرآوازه روزگار تیموری، واجد جایگاهی درخور و والا در تاریخ فرهنگ ایران است. آنچه هویدا می نماید، شخصیت سیاسی - ادبی خاص وی از جمله دلایل دستیابی او به چنین جایگاهی است. چگونگی و چرایی خاص بودن شخصیت سیاسی - ادبی امیرعلیشیر نوایی موضوعی است که در این مقاله مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است. از این رهگذر، عملکرد سیاسی امیرعلیشیر، نقش او در ادب ترکی، تاثیر وی بر گسترش قلمرو فرهنگ ایرانی، اثربخشی مکتب ساز او و همچنین تدوین فرهنگ لغت های متعدد با تکیه بر آثار وی، بازبینی شده است.

ایران از سال های نخست قرن سیزدهم هجری قمری/ نوزدهم میلادی، در پی گسترش روابط سیاسی – اقتصادی خود با کشورهای اروپایی و ورود ناخواسته به چرخه نظام سرمایه داری غرب، در مسیر اندیشه های اصلاح طلبی و تجددخواهی قرار گرفت. برخلاف بسیاری از کشورهای توسعه یافته اروپای غربی که روند نوسازی و تحول سیاسی – اقتصادی در آن ها به وسیله طبقه متوسط جدید آغاز شد و تداوم یافت، در دوره قاجار، به دلیل ساختار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی اقتدارگرا و فقدان یک طبقه اجتماعی قدرتمند نوگرا، اصلاحات از بالا و توسط عناصر دیوان سالار اصلاح طلب، از قبیل میرزا تقی خان امیرکبیر، میرزا حسین خان سپهسالار و میرزا علی خان امین الدوله به انجام رسید. بر این اساس، اصلاحات مزبور ماهیتی اقتدارگرا داشت. به عبارت دیگر، اصلاحات عصر قاجار در راستای نوسازی ساختار اداری، مالی و نظامی کشور و به منظور تقویت دولت مرکزی ایران صورت گرفت. اما از آن جایی که اصلاحات مزبور موقعیت و منافع برخی از درباریان، دیوان سالاران سنتی و بخشی از عناصر قدرتمند سنتی جامعه را تضعیف می کرد، تداوم چنین روندی با موانع جدی روبه رو گردید. از سوی دیگر، ورود سیاحان و مبلغان مذهبی اروپایی به ایران، مسافرت ایرانیان به اروپا، ترجمه کتاب های گوناگون غربی، انتشار روزنامه و عوامل دیگر، موجب گسترش روند تجددخواهی در میان اقشار متوسط جامعه شد. از این رو به موازات اصلاحات از بالا که به وسیله دیوان سالاران اصلاح طلب قاجار صورت گرفت، روشنفکران تجددخواه نیز به انتشار افکار خود که ملهم از اندیشه های اومانیستی، ناسیونالیستی، لیبرالیسم، سوسیالیسم و سکولاریسم غرب بود، پرداختند. روشنفکران تجدد خواه، به دلیل استبداد قاجارها و مخالفت اقشار سنتی جامعه، در صدد ایجاد ارتباط با علمای نوگرا و آمیختگی اندیشه های عرفی خود با مفاهیم اسلامی برآمدند. اما ناکامی اصلاحات دوره ناصری و مظفری، مقدمات انقلاب مشروطه را رقم زد.

حافظ ابرو، مورخ نامی و پرکار قرن نهم هجری قمری دارای آثاری است که جزء مهم ترین متون تاریخ نگاری ایرانی ـ اسلامی محسوب می شود. آثار وی گنجینه ای از اطلاعات سیاسی ـ نظامی عصر تیموریان به شمارمی آید. این مقاله می کوشد با بهره گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی، تاریخ نگاری حافظ ابرو را بررسی و تحلیل کند. بر این اساس، شکل شناسی و مضامین آثار حافظ ابرو، منابع اطلاعاتی، ویژگی های تاریخ نگاری، نثر و شیوه نگارش و روش تاریخ نگاری وی، از مهم ترین موضوعات آن به شمار می رود. یافته های این پژوهش نشان می دهد که آثار حافظ ابرو به لحاظ شکل شناسی، مجموعه ای از تاریخ نگاری عمومی، تاریخ نگاری سلسله ای و ذیل نویسی است. مورخ در نگارش آثار خویش از منابع مکتوب، شفاهی و مشاهدات خویش بهره برده است. از ویژگی های تاریخ نگاری وی می توان به دستوری بودن نگارش تاریخ، توجه به تاریخ سیاسی ـ نظامی و حاکمیت دیدگاه سلطنت گرایانه بر تاریخ نگاری وی اشاره کرد. حافظ ابرو در نگارش آثار خویش، نثری مابین نثر ساده و متکلف را برگزیده است. همچنین، بهره گیری حافظ ابرو از روش توصیفی بر اساس نداشتن دیدگاه انتقادی و کمرنگ بودن بینش علی و بینش اجتماعی، تاریخ نگاری وی را به واقعه نگاری نزدیک ساخته است؛ به علاوه، وی نتوانسته است با نزدیک شدن به بی طرفی تاریخی، بینش تاریخی خود را از مرزهای سنتی فراتر ببرد.

آذربایجان همواره در طول تاریخ یکی از ایالات مهم ایران به شمار می رفته است و به موجب اسناد و منابع مدون سابقه ای طولانی به عنوان یکی از مراکز حساس و راهبردی در تاریخ ایران زمین از خود به جای گذاشته، اما این ایالت همواره دستخوش حوادث گوناگونی بوده است. امیر لشکر عبدالله خان امیر طهماسبی شخصیتی نظامی بود که از طرف رضا خان سردار سپه مأموریت یافت تا این ایالت را جانی تازه بخشد. عبدالله طهماسبی نیز در راه گسترش امنیت و رفاه آذربایجان تلاش های بسیاری نمود. در این مقاله تلاش بر این است که با تکیه بر اسناد و منابع جدید به نحوه حکمرانی، مهم ترین فعالیت ها و اقدامات عبدالله امیرطهماسبی درآذربایجان به عنوان یک رجل نظامی اوایل دوره پهلوی، اشاره شود و این که چگونه وی با مشکلات به وجود آمده مبارزه نموده و فرجام کار و نتایج اقداماتش چگونه مورد ارزیابی و تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.