مسکویه
سال:1390 | دوره:6 | شماره:16 |تعداد مقالات:8

تشکیل حکومت صفوی در ایران به دلیل تاثیر تعیین کننده ای که در سرنوشت ایران، سرزمین های اسلامی و معادلات جهانی برجای گذاشت، مهم ترین واقعه ای بود که در سال های آغازین سده دهم هجری قمری / سده شانزدهم میلادی در تاریخ جهان رخ نمود. پیش از آن که شاه اسماعیل صفوی در سال 907 هجری قمری تاج شاهی بر سر نهد و مذهب اثنی عشری را به عنوان مذهب رسمی ایران اعلام کند، سرزمین ایران عرصه کشمکش های متوالی مدعیان قدرت بود. در طول سده هایی که از یورش مغول می گذشت، این سرزمین همچنان از دستیابی به استقلال و وحدت ارضی و به تبع آن هویت مستقل سیاسی محروم مانده بود. مقارن با روی کار آمدن صفویان، ازبکان در شرق و عثمانی ها در غرب ایران فرمان می راندند و هر دو در صدد گسترش نفوذ خود در سرزمین ایران بودند و اگر حکومت نیرومندی روی کار نمی آمد، چه بسا ایران در متصرفات ازبکان و عثمانی ها ادغام می شد و برای همیشه از کسب استقلال بی نصیب می ماند. در چنین هنگامه ای تشکیل دولت صفوی و گسترش قلمرو نفوذ آن تا مرزهای شناخته ایران حیات دوباره ای به این کشور بخشید و با پی ریزی استقلال سیاسی و مذهبی آن، زمینه شکل گیری وحدت ملی را در ایران فراهم آورد.

پس از شهادت امام جعفر صادق (ع) پیروان آن حضرت بنابر نقل منابع به شش گروه تقسیم شدند. در میان این شش فرقه، دو گروه به نام اسماعیلیه شناخته می شوند. گروهی که مرگ اسماعیل پسر بزرگ امام صادق (ع) را نپذیرفتند و به غیبت و مهدویت او قائل شدند و به اسماعیلیه خالصه یا اسماعیله خاص یا اسماعیلیان واقفه (به علت توقف در امامت اسماعیل) مشهور شدند، و دسته دیگری که مرگ اسماعیل را پذیرفتند و به امامت محمدبن اسماعیل معتقد شدند. با توجه به نقشی که بعدها اسماعیلیان در تاریخ اسلام و تشیع ایفا کردند، اهمیت دارد که به تقسیمات درون جماعت اسماعیلی از آغاز آن توجه خاص صورت گیرد. لذا در این مقاله علاوه بر بررسی جریان به وجود آورنده اسماعیلیه خاص، نقش و جایگاه اسماعیل بن جعفر نیز در این گروه از اسماعیلیان مورد ارزیابی قرار می گیرد.

در نیمه دوم قرن سوم (255 ه ق) در جنوب بین النهرین، همزمان با خلافت مهتدی عباسی (255-256 ه ق)، فردی به نام علی بن محمد علم طغیان برافراشت. او توانست غلامان و بندگان سیاه را با خود همراه سازد و توسط ایشان پایه های خلافت عباسی را به لرزه درآورد. غلامان که آرزو داشتند از زیر بار ظلمی که به آن ها می شد خارج شوند، پس از قیام، خود همان راهی را رفتند که از آن جسته بودند و به زمین داری، کنیزخواهی و بنده پروری پرداختند. آن ها شهرها و روستاها را مورد حمله و تاخت و تاز قرار دادند، پرده ها دریدند، هتک حرمت ها کردند، خانه ها ویران نمودند و مزارع سوختند. تا آن که در سال 266 ه.ق نیروهای خلیفه بغداد به منطقه گسیل شد و پس از چهارده سال درگیری های خونین، این قیام در سال 270 ه ق با قتل علی بن محمد (صاحب الزنج) سرکوب گردید.موضوع این مقاله به صورت توصیفی - تحلیلی و به روش مقایسه ای و تهیه یادداشت (فیش برداری) از منابع دست اول و مآخذ گوناگون مورد بررسی قرارگرفته است. این بررسی نشان می دهد که رهبر این جنبش، برای دستیابی به قدرت به هر کاری دست زده و از عقیده و مذهب برای پیشبرد هدف های خود بهره گرفته است. پژوهش حاضر بر آن است، تا با تجزیه و تحلیل قیام زنگیان و اوضاع خلافت عباسی، پاسخی درخور برای این پرسش ها بیابد: قیام چگونه آغاز شد، رهبر آن چه کسی بود، و از چه دین و مذهبی پیروی می کرد و این که آیا او علوی بوده است، یا خیر؟

پس از انقلاب مشروطه و مشکلات متعدد برخاسته از آن، درگیری های مختلفی در کشور روی داد که موجب تحلیل رفتن نیروی انقلاب مشروطه و ضعف روزافزون دولت ها و مجلس مشروطه گردید. این ضعف و ناتوانی در برابر مداخله نیروهای متخاصم در جنگ جهانی اول بیشتر نمود داشت و آشکارتر شد. سیاست های توسعه طلبانه متحدین و متفقین در ایران، مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی فراوانی برای کشور ما به وجود آورد. پایان دوره نیابت سلطنت ناصرالملک، فضای نسبتا بازی به وجود آورد که احزاب و روزنامه ها را بر آن داشت که در مسائل داخلی و خارجی کشور نقش مهم تری ایفا نمایند. یکی از روزنامه های مهم آن زمان نشریه عصر جدید بود که توسط میرزا عبدالحمید خان ثقفی ملقب به متین السلطنه انتشار می یافت. این مقاله سعی دارد دیدگاه های آن نشریه را در مورد مجلس و کابینه های آن دوره مورد مطالعه قرار دهد و واکنش های این نشریه را نسبت به حوادث عصر خود بررسی نماید.

شهرستان اردکان، پهناورترین شهرستان استان یزد، در شمال این استان و در قلب کویر مرکزی ایران، در مسیر بزرگراه تهران - بندر عباس قرار دارد و نزدیکی آن به کویر مرکزی در آب و هوای این منطقه تاثیر گذاشته است. این شهرستان، دارای آثار تاریخی ای است که قدمت برخی از آن ها به قرن ششم هجری برمی گردد، آثاری همچون مسجد زردگ، مسجد کچیپ، مسجد جامع شهر، مسجد زیرده، حسینیه بازار نو، منظریه و امام زاده هایی مثل سیدنورالدین احمد، امام زاده سید محمد و میرشمس الحق، از مهم ترین آثار تاریخی این شهرستان است. این مقاله بر آن است تا در بخش اوضاع جغرافیایی، وضعیت طبیعی این شهر، رودخانه ها به عنوان منابع تامین آب این شهر و وجه تسمیه اردکان، موقعیت و محدوده جغرافیایی، وضع زمین، کوه ها و اردکان در منابع جغرافیایی را مورد بررسی قرار دهد. در بخش تاریخی نیز سعی شده است مطالبی همچون ابنیه تاریخی شهرستان اردکان، مشاغل، معماری، مذهب، آداب و رسوم، راه های اردکان، موقوفات، معادن، رجال مشهور شهر و اردکان از دیدگاه سفرنامه نویسان مورد بررسی قرار گیرد.

خاندان جوینی از سلسله مردان برجسته ای تشکیل می شدند که برای سه تا چهار نسل به عنوان شخصیت هایی شناخته شده در خدمت سازمان های دیوانی ایران قرار داشتند. بر اساس منابع تاریخی، این گروه از مردم مشاغل آباء و اجدادی خود را به کفایت بر عهده می گرفتند و به دور از دغدغه های حکومتگران که غالبا نیز غیرایرانی بودند، مسوولیت خود را انجام می دادند. خاندان جوینی به حقیقت نمونه ای از قشر اجتماعی خاص دیوانی ایران هستند که در عرصه روزگار و تاریخ ایران نامی ماندگار از خود بر جای نهاده اند. تحقیق درباره خاندانی که نقش پراهمیتی در حیات دیوانی ایران، آن هم در بحرانی ترین روزگاران حیات اجتماعی، داشته اند، مساله ای اساسی است. نحوه برکشیده شدن این خاندان و پایداری مستمرشان در برابر اجحافات قوم جاهل و ویرانگری نظیر مغولان، نکته مهمی است که در مقاله حاضر مورد اعتنا قرار گرفته است.

تاریخ و ادبیات پیوندی ناگسستنی با یکدیگر دارند: گستره ادبیات بازگو کننده تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است. نضج اندیشه نوگرایی و مشروطه خواهی، تاثیرات ژرفی بر ادبیات سنتی ایران بر جای نهاد. ادبیات منظوم درباری و ادبیات شب چره عامیانه براثر ادبیات متعهد و پیشرو به چالش کشیده شد و به دلیل نا به هنگام بودنش از صحنه حذف گردید. پدیده شعر متعهد و میزان پایبندی بدان به یکی از مباحث اساسی مورد نظر شاعران عصر مشروطه و پژوهشگران ادوار بعد تبدیل شد. این مقاله بر آن است تا ضمن بررسی مفهوم تعهد، با در نظر گرفتن مولفه های دیدگاه و عملکرد شاعران به انکشاف وجوه افتراق و اشتراک میان شاعران متعهد و غیر متعهد نایل گردد.

نوشتار حاضر در پی ارائه تحلیلی از دستگاه اداری سفیانیان در مصر است. این که پس از تشکیل دولت سفیانیان، چه ضرورت هایی برای تغییر نظام اداری در مصر وجود داشت و این حکومت چه تحولی در دستگاه اداری آنجا به وجود آورد، از پرسش های اصلی مربوط به آن عصر محسوب می گردد. اساس این مقاله بر این فرضیه استوار است که حکومت سفیانیان، در نظام اداری مصر، به منظور رسیدن به اهدافش، تغییرهایی به وجود آورد که اساس ایجاد تغییرات پایدار عصر مروانیان گردید. با بررسی منابع اصلی تاریخ مصر در صدراسلام و تطبیق آن ها با پژوهش هایی که بر بنیاد پاپیروس های یافته شده قرار گرفته اند، با شیوه تاریخ پژوهی (توصیفی - تحلیلی) می توان به ترسیم نظام اداری دولت اول اموی در مصر نزدیک شد. مقایسه تغییرات نظام اداری آنان با دوران پیش از آن، یعنی خلفای راشدین، و پیگیری این فرایند در دوره بعدی عصر مروانیان، می تواند نوشتار حاضر را به کسب پاسخی علمی تر به پرسش های پژوهش رهنمون گردد. پیدایش دیوان های جدید، مانند برید، برای مراقبت از والیان و کارگزاران حکومتی، طراز، برای هماهنگ کردن پوشش درباریان و نوشته های حکومتی، انشاء، برای هماهنگی بیشتر بین خلیفه و کارگزاران حکومتی در ولایات، و تغییراتی که در دیوان جند و خراج به وجود آمد، نظام اداری نوی را در دوران سفیانیان نمایان ساخت که پایه ای برای تکامل آن در دوره بعد شد.