دانش کشاورزی و تولید پایدار
سال:1390 | دوره:21/2 | شماره:3 |تعداد مقالات:12

با وجود اینکه متوسط افت کمباین در کشورهای پیشرفته  4تا 5 درصد تخمین زده می شود، متاسفانه بر اساس تحقیقات بعضی از پژوهشگران این عرصه، این مقدار برای کشور ایران تا 20 درصد (حتی بیشتر) نیز گزارش شده است. برای داشتن حداقل افت، باید فرآیند عمل آوری محصول (برش، انتقال، کوبش، جداسازی و ...) بهینه گردد. بیان معادلات رفتاری قسمت های مختلف، اولین قدم در عملی شدن این مهم می باشد. یکی از فرآیندهای مهم در عملیات برداشت غلات توسط کمباین، فرایند کوبش مواد می باشد که تاثیر بیشتری بر عملکرد کمباین دارد. حداکثر جداسازی دانه های کوبیده شده از طریق ضدکوبنده مهم می باشد، چرا که افزایش جداسازی از طریق شبکه ها بار را روی غربال یا انواع دیگر واحدهای جداسازی کاهش می دهد. در نتیجه امر افت غربال کاهش می یابد. پس هرچه این بازده بیشتر باشد، بازده قسمت جداکننده و تمیزکننده کمباین نیز بالا می رود. ارتفاع ساقه، شدت تغذیه، فاصله کوبنده و ضدکوبنده و سرعت دورانی کوبنده از عوامل کاری موثر در طراحی و کارکرد و افت کوبنده کمباین می باشند. بر این اساس، یک آزمایش به صورت فاکتوریل بر پایه بلوک های کامل تصادفی و با سه تکرار با کمباین سهند 68s انجام گرفت. متغیرهای مستقل مد نظر در این آزمایش ها عبارت بودند از: ارتفاع ساقه، نرخ تغذیه، نسبت لقی کوبنده. بازده جدا شدن مواد در کوبنده نیز به عنوان پارامتر وابسته در نظر گرفته شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که اثر هر چهار فاکتور روی میزان جداسازی و در نتیجه افت واحد جداکننده در سطح احتمال 0.01 معنی دار و اثرات متقابل فاکتورها غیر معنی دار می باشد. به طوری که میزان جداسازی با کاهش ارتفاع ساقه، کاهش شدت تغذیه، کاهش فاصله کوبنده و ضدکوبنده و افزایش دور کوبنده افزایش یافت. با توجه به معنی دار بودن اثر این چهار عامل روی جداسازی و برای بیان رابطه ریاضی متغیرهای مستقل (ارتفاع ساقه، نرخ تغذیه، نسبت لقی کوبنده و سرعت کوبنده) با متغیر وابسته (میزان جداسازی) از رگرسیون چند متغیره استفاده گردید. نتایج حاصل از تجزیه واریانس رگرسیون نشان داد که یک رابطه معنی داری در سطح احتمال 0.001 بین متغیرهای مستقل و وابسته وجود دارد. در نهایت مناسب ترین مدل برای میزان جداسازی (y2) در آن وy2=b0e(b1c1+b2c2+b3c3+b4c4)  است که در آن c3 ،c2، c1 و c4 به ترتیب ارتفاع ساقه محصول، شدت تغذیه محصول، لقی کوبنده و سرعت کوبنده و b0، b1، b2،b3  و b4 ضرایب ثابت می باشند.

به منظور بررسی چند شکلی ژنتیکی بین ارقام داخلی و خارجی گلرنگ با استفاده از نشانگر RAPD تعداد 20 رقم گلرنگ مورد بررسی قرار گرفت. در این آزمایش از 17 آغازگر 10 نوکلئوتیدی استفاده شد و در نهایت تعداد 279 نوار قابل امتیازدهی ایجاد شد که 256 نوار در محدوده ای بین 100 و 3000 جفت باز را شامل می شد. نمودارهای حاصل از روش UPGMA ارقام را به چهار گروه اصلی تقسیم کرد. گروه اول دو رقم خارجی، و گروه دوم 2 رقم بومی داخلی و یک رقم اصلاح شده را شامل می شد. گروه سوم ارقام زراعی محلی، ارقام وحشی و اصلاح شده را شامل می شد. گروه چهارم نیز شامل دو رقم اصلاح شده ایرانی اصفهان و رقم KW4 بود. بیشترین فاصله ژنتیکی (0.863) بین رقم داخلی KW4 و رقم خارجی S710 مشاهده شد. ولی در اکثر ارقام داخلی فاصله ژنتیکی کمی دیده شد، که ممکن است به علت وجود منشا و اجداد مشترک در مورد این ارقام باشد. وجود فاصله زیاد (0.7578) در برخی ارقام وحشی و اصلاح شده داخلی ایران نشان دهنده پتانسیل بالای ذخایر ژنتیکی داخلی در تولید هیبریدهای مناسب می باشد. نتایج نشان می دهد در حالیکه بین فاصله جغرافیایی و ژنتیکی در ارقام داخلی و خارجی مورد مطالعه در این بررسی همبستگی وجود دارد، ولی این همبستگی در ارقام داخلی مشاهده نمی شود.

با توجه به اهمیت نقش شیاربازکن ها در تعیین خصوصیات فیزیکی شیار بذر به ویژه در بذرکارهای مورد استفاده در سیستم بی خاک ورزی یک مطالعه موردی جهت بهبود عملکرد شیاربازکن دودیسکی با افزودن دو بشقاب جانبی به آن انجام پذیرفت. هدف برطرف کردن نقایصی مانند عدم جداسازی موثر بذر و کود، فشردن بقایای گیاهی به درون شیار بذر و عدم توانایی در کاهش تراکم خاک در ناحیه قرارگیری بذر بود. در این راستا شیاربازکن نوین ساخته شد و عملکرد آن با نوع دودیسکی رایج مقایسه گردید. آزمایشات در یک سویل بین در سه سطح از سرعت پیشروی (سه، شش و هشت کیلومتر بر ساعت) و دو سطح تراکم از خاک (1.4 و 1.1 مگاگرم بر مترمکعب) و دو سطح از تراکم بقایای گیاهی (یک و دو تن در هکتار) در قالب یک طرح فاکتوریل بر پایه کاملا تصادفی و با سه تکرار برای هر تیمار انجام پذیرفت. نتایج نشان داد که شیاربازکن نوین بذر و کود را به شکل موثری از یکدیگر جدا می کند، تراکم خاک را در ناحیه قراگیری بذر بیش از نوع دودیسکی کاهش می دهد و از ورود بقایا به منطقه قرارگیری بذر جلوگیری می کند. لیکن مقدار برهم خوردن خاک در شیار به جا مانده از شیاربازکن نوین بیشتر است. البته این شیاربازکن دو ردیف بذر را به طور همزمان در فاصله 4.5 سانتی متری در طرفین و پنج سانتی متر بالاتر از محل قرارگیری کود قرار می دهد.

به منظور شناسایی منابع تحمل تنش خشکی در گندم نان، تعداد 30 ژنوتیپ گندم نان در دو آزمایش جداگانه در شرایط بدون تنش و تنش خشکی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار مورد آزمایش قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس صفات نشان داد که ارقام اختلاف معنی داری را برای اکثر صفات دارند. در شرایط فاقد تنش خشکی ژنوتیپ های C-81-10، پیشتاز، الوند، روشن و هیرمند و در شرایط واجد تنش خشکی ارقام داراب 2، پیشتاز، آذر 2 و چناب از بیشترین عملکرد دانه برخوردار بودند. بنابراین به نظر میرسد، رقم پیشتاز دارای پتانسیل کشت در هر دو محیط است. تنش موجب کاهش در اکثر صفات مورد اندازه گیری شد و بیشترین کاهش در عملکرد دانه دیده شد. تجزیه علیت صفات مشخص کرد که در محیط بدون تنش صفات وزن سنبله اصلی، ارتفاع بوته، تعداد سنبله بارور، وزن هزاردانه و تعداد پنجه اهمیت بیشتری دارند ولی در محیط دارای تنش، صفات تعداد سنبله بارور و وزن هزاردانه از اهمیت بیشتری برخوردارند. تجزیه کلاستر برای دو محیط بدون تنش و تنش انجام شد. ژنوتیپ ها در محیط بدون تنش به دو گروه تقسیم شدند. گروه اول شامل ژنوتیپ هایی بود که از لحاظ اکثر صفات دارای مقادیر بالایی بودند و گروه دوم ژنوتیپ هایی را در بر می گیرد که از نظر اکثر صفات در حد پایینی قرار داشتند. در محیط دارای تنش نیز ژنوتیپ ها به دو گروه قرار گرفتند ولی در این شرایط ژنوتیپ های گروه اول از نظر عملکرد دانه، تعداد دانه و پنجه، وزن هزاردانه و شاخص برداشت و ژنوتیپ های گروه دوم از لحاظ ارتفاع بوته، دیررسی، تعداد پنجه و کارایی انتقال مجدد دارای ویژگی های بالایی بودند که این امر نشانگر وجود اثر متقابل ژنوتیپ-محیط بوده و لزوم ارزیابی ارقام را در هر دو شرایط نرمال و دارای تنش گوشزد می کند.

آزمایشی دو ساله در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز در سال های 1381 و 1382 اجرا شد تا تاثیر سایه اندازی روی روند پر شدن دانه و عملکرد ارقام باقلا ارزیابی شود. بذرهای سه رقم باقلا شامل برکت، سرازیری و HBP-B در هشت و 15 اردیبهشت ماه با دست کاشته شدند. هر دو آزمایش بصورت اسپلیت پلات با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار بودند. سطوح سایه در کرت های اصلی و ارقام در کرت های فرعی قرار گرفتند. تیمارهای سایه شامل، بدون سایه (شاهد)، 18 درصد، 48 درصد و 70 درصد سایه بود. دوره پر شدن دانه برای ارقام باقلا مشابه بود، ولی سرعت پر شدن دانه و حداکثر وزن دانه ارقام برکت و سرازیری بیشتر از HBP-B بود. اگرچه، وزن صد دانه برکت و سرازیری بیشتر از HBP-B بود، ولی رقم HBP-B از نظر تولید دانه در بوته و محصول دانه در واحد سطح برتری آشکاری داشت. دوره پر شدن دانه در سایه سه تا چهار روز طولانی تر از شاهد بود که به تولید دانه های درشت تر در سایه منجر شد. در نتیجه میانگین عملکرد دانه باقلا در واحد سطح برای گیاهان تحت سایه بیشتر از گیاهان بدون سایه بود. بنابراین، باقلا را می توان در کشت مخلوط و آگروفارستری که نور یک عامل محدودکننده می باشد، به طور موفقیت آمیزی مورد استفاده قرار داد.

وجود پتانسیل آللوپاتیک در گندم در مطالعات متعدد به اثبات رسیده است. همچنین مشخص شده است که بین ارقام مختلف تنوع ژنتیکی زیادی از نظر این خاصیت وجود دارد. به منظور شناسایی و جداسازی ارقام با پتانسیل آللوپاتیک بالا، 70 ژنوتیپ گندم برای بررسی بازدارندگی در برابر برخی علف های هرز مطالعه شدند. ژنوتیپ های گندم پس از کشت در گلدان در مرحله گیاهچه ای خشک شده و عصاره آبی برگ، ساقه و ریشه آن ها به تفکیک و در چهار غلظت صفر (شاهد)، 25، 50 و 100 درصد تهیه و بر بذر علف های هرز یولاف وحشی و جو وحشی (جودره) اثر داده شد. در علف های هرز مذکور صفات درصد جوانه زنی، طول ریشه چه، ساقه چه و وزن تر ریشه چه و ساقه چه اندازه گیری شد. نتایج نشان داده که ارقام مختلف، تفاوت قابل توجهی از نظر میزان بازدارندگی دارند. همچنین بازدارندگی برای عصاره بافت های مختلف، متفاوت بود، بطوریکه بیشترین بازدارندگی مربوط به عصاره برگ و ساقه بود. در مورد هر دو علف هرز بیشترین بازدارندگی مربوط به ارقام رسول، مهدوی، نوید، کرج 1، عدل 1، گاسپارد، گاسکوژن، اروند، بیات و آزادی بود. در مجموع نتایج نشان داد که برخی از ژنوتیپ های گندم پتانسیل بازدارندگی بیشتری در برابر علف های هرز دارند که می توان از این خاصیت در مدیریت علف های هرز گندم استفاده شود. همچنین نتایج نشان داد که خاصیت بازدارندگی گندم در برابر علف های هرز مختلف بصورت انتخابی عمل می کند.

در بسیاری از گیاهان، سایه اندازی به دلیل کاهش تشعشع نوری، ویژگی های رشدی و عملکرد آن ها را تحت تاثیر قرار می دهد. با وجود این گیاهان توانایی قابل ملاحظه در سازگاری با رژیم های مختلف نوری از طریق ایجاد تغییر در ویژگی های برگی و ساختار کانوپی را دارند. بر همین اساس آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز (عرض جغرافیایی38o 5¢ ، طول جغرافیایی 46o 17¢  و ارتفاع از سطح دریا 1360 متر) در طی سال های 1382 و 1383 اجرا شد. در هر دو سال، آزمایش بصورت کرتهای خرد شده با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار با تیمارهای سایه در کرت های اصلی و ارقام در کرت های فرعی بودند. تیمارهای سایه شامل بدون سایه (شاهد)، 18 درصد، 48 درصد و 70 درصد سایه و ارقام شامل برکت، سرازیری و HBP-B بود. نتایج نشان داد که در اغلب مراحل رشد (به ویژه در مراحل آخر) تجمع ماده خشک (DMA)، سرعت رشد گیاه (CGR) و سرعت رشد نسبی (RGR) برای گیاهان تحت سایه در مقایسه با گیاهان تحت نور کامل خورشید بیشتر بود. میانگین عملکرد دانه باقلا در واحد سطح برای گیاهان تحت سایه بطور معنی داری بیشتر از گیاهان بدون سایه بود. میانگین عملکرد دانه رقم HBP-B در واحد سطح حدود 20 درصد بیشتر از دو رقم دیگر بود، این در حالی است که بین دو رقم برکت و سرازیری اختلاف معنی داری از لحاظ عملکرد دانه وجود نداشت. بنابراین، باقلا به عنوان یک گیاه مقاوم به سایه می تواند به طور موفقیت آمیزی در الگوهای "کشت مخلوط" و "کشاورزی-جنگل" مورد استفاده قرار گیرد.

شناخت کافی از تنوع ژنتیکی و طبقه بندی ژرم پلاسم ها جهت انتخاب والدین مناسب برای اهداف به نژادی لازم و ضروری است. در این تحقیق از داده های حاصل از اندازه گیری صفات مهم زراعی برای طبقه بندی تعدادی از ارقام برنج ایرانی و خارجی و تلاقی های میان آن ها استفاده شد. به همین منظور چهار رقم بومی با پنج لاین خالص با منشا ایری، در سال 1386 تلاقی داده شدند. در سال بعد، بیست نتاج F1 بدست آمده به همراه نه والد (در مجموع بیست و نه تیمار) در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات برنج کشور کشت شدند و عملکرد دانه و اجزای آن و خصوصیات مورفولوژیک بوته و دانه مورد ارزیابی قرار گرفتند. تجزیه واریانس داده ها نشان داد که ژنوتیپ های مورد مطالعه از نظر صفات بررسی شده دارای اختلاف معنی داری بودند. نتایج حاصل از تجزیه به عامل ها نشان داد که 3 عامل اصلی و مستقل، 77.72 درصد از تغییرات کل داده ها را توجیه می نمایند. این سه عامل تحت عنوان عامل مربوط به خصوصیات مورفولوژیک، عامل عملکرد و اجزای عملکرد و عامل فنولوژیک نامگذاری شدند. در عامل عملکرد و اجزای آن صفات مهمی مثل عملکرد دانه، تعداد دانه پر در خوشه، تعداد دانه پوک در خوشه و وزن هزار دانه قرار گرفتند که همبستگی بین این خصوصیات با عملکرد دانه معنی دار بود. تجزیه خوشه ای به روش UPGMA، ژنوتیپ های مورد مطالعه را در نه گروه قرار داد.

افزایش رویکرد بشر به نهاده های غیرطبیعی و اغلب شیمیایی برای افزایش تولید محصولات کشاورزی، فزونی انواع بیماری ها و مشکلات زیست محیطی را منجر شده است. در چنین شرایطی، ارزش و اهمیت تولید و مصرف محصولات سالم غذایی بیش از پیش مشخص می شود. بنابراین سنجش تمایل به پرداخت مصرف کنندگان برای محصولات غذایی سالم، از اهمیت بالایی در زمینه برنامه ریزی تولید و مصرف برخوردار است. در این راستا، هدف تحقیق حاضر شناسائی عوامل موثر بر تمایل به پرداخت اضافی بالقوه مصرف کنندگان برای محصولات غذایی سالم نسبت به انواع متداول می باشد. داده ها و اطلاعات مورد نیاز از طریق پیمایش های میدانی، با طراحی و تکمیل پرسشنامه به روش نمونه گیری تصادفی ساده از 180 پاسخ گو از میان کارکنان سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی، در بهار و تابستان سال 1388 جمع آوری شده است. به منظور شناسایی عوامل موثر بر تمایل به پرداخت مصرف کنندگان از روش ارزشگذاری مشروط و مدل لاجیت ترتیبی که به روش حداکثر راستنمایی برآورد شد، بهره گرفته شده است. نتایج توصیفی نشان می دهند که حدود 97 درصد مصرف کنندگان حاضر به پرداخت مبلغی اضافی برای خرید محصولات سالم نسبت به انواع متداول هستند، در حالی که حدود 84 درصد آن ها حاضر به پرداخت نرخ افزوده 5 الی 25 درصد برای خرید این محصولات هستند. نتایج حاصل از تخمین مدل حاکی است که عواملی چون درآمد افراد، بعد خانوار، تمایلات حفظ محیط زیست، سطح اطلاع افراد از ویژگی های محصولات سالم و ریسک مواد غذایی خطرزا اثر مثبت و معنی داری بر تمایل به پرداخت آن ها برای محصولات غذایی سالم نسبت به انواع متداول نشان می دهند. همچنین خانم ها تمایل به پرداخت بیشتری داشته و وجود افراد با شرایط خاص در خانواده سبب افزایش معنی دار تمایل به پرداخت نرخ افزوده مصرف کنندگان برای محصولات سالم هستند.

به منظور بررسی تحمل خشکی در کنجد و نیز ارزیابی شاخص های تحمل تنش، آزمایشی به صورت طرح کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. در این آزمایش آبیاری به عنوان عامل اصلی در سه سطح (100، 75 و 50 درصد نیاز آبی گیاه) و ده رقم کنجد به عنوان عامل فرعی مورد بررسی قرار گرفت. برای محاسبه نیاز آبی گیاه از نرم افزار CROPWAT (روش پنمن مانتیث) مطابق روش فائو-56 استفاده شد. تجزیه واریانس نشان داد که بین سطوح تنش و ارقام از نظر عملکرد در سطح احتمال یک درصد اختلاف معنی دار وجود دارد، ولی اثر متقابل دو عامل غیر معنی دار بود. بنابرین، شاخص های تحمل بر مبنای عملکرد ارقام در شرایط تنش و بدون تنش محاسبه شد. تجزیه واریانس شاخص ها نشان داد که ارقام از نظر شاخص های میانگین حسابی (MP)، میانگین هندسی (GMP)، تحمل به تنش (STI) و میانگین هارمونیک (HARM) اختلاف معنی دار دارند. با در نظر گرفتن همبستگی آنها با عملکرد در شرایط تنش و غیر تنش، این شاخص ها به عنوان بهترین شاخص ها در جداسازی ارقام متحمل انتخاب گردیدند. شاخص های تحمل (TOL) و حساسیت به تنش (SSI) در تمایز ارقام نقش زیادی نداشتند. گروه بندی ارقام با روش تجزیه خوشه ای نشان داد که ارقام کرج 1، IS و اولتان، پرمحصول و متحمل به تنش آبی بوده و ارقام هندی 14 و یلووایت به عنوان حساس ترین ارقام نسبت به تنش آبی بودند. گروه بندی ارقام با ترسیم نمودار سه بعدی بر اساس عملکرد در شرایط تنش، بدون تنش و شاخص STI و همچنین، تجزیه به مولفه های اصلی، نتایج تجزیه خوشه ای را تایید کرد.

کشت مخلوط یکی از روش های مناسب برای حرکت در راستای کشاورزی پایدار می باشد. بر این اساس آزمایشی در فصل زراعی سال 1388 در مزرعه ای واقع در 5 کیلومتری جاده میانه-تبریز اجرا گردید. آزمایش بصورت فاکتوریل دو فاکتوره در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار بصورت افزایشی اجرا شد. فاکتور اول ارقام امپراتور، بینگو، سوپراستار و نفر خیار و فاکتور دوم فاصله کاشت پیازخوراکی در سطوح هشت، 10 و 12 سانتی متر بود. نتایج نشان داد عملکرد پیازخوراکی تنها در کشت مخلوط با رقم امپراتور به طور معنی دار کاهش پیدا کرد. بیشترین عملکرد پیازخوراکی در فاصله کاشت 10 سانتی متر مشاهده شد. ارقام امپراتور و سوپراستار عملکرد بیشتری در مقایسه با دو رقم دیگر خیار در واحد سطح تولید نمودند. عملکرد میوه خیار در کشت مخلوط به طور معنی داری کاهش پیدا کرد. درصد ماده خشک میوه خیار تنها در کشت مخلوط پیازخوراکی با فاصله هشت سانتی متر به طور معنی دار کاهش پیدا کرد. درصد ماده خشک پیازخوراکی تنها در کشت مخلوط با رقم نفر، به طور معنی داری کاهش پیدا کرد. بالاترین نسبت برابری زمین (1.56) در ترکیب تیماری رقم سوپراستار با فاصله کاشت 10 سانتی متر پیازخوراکی بدست آمد.

به منظور بررسی عملکرد، اجزای عملکرد، صفات کیفی و برخی خصوصیات ریخت شناسی 16 رقم کلزا، آزمایشی در سال زراعی 1388-1387 در مرکز تحقیقات کشاورزی اراک در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. اثر رقم روی عملکرد دانه و اجزای عملکرد، طول دوره گلدهی، طول دوره رشد، درصد پروتئین و روغن، گلوکوزینولات، اسید پالمتیک، اسید استئاریک، اسید اولئیک، اسید لینولئیک و اسید لینولنیک معنی دار بود. در این بررسی رقم Triangle بیشترین و رقم Anatol کمترین عملکرد دانه را داشتند. بیشترین درصد روغن در رقم SLM 046 مشاهده شد، در حالی که بیشترین درصد پروتئین به رقم Lioness مربوط بود. کمترین میزان گلوکوزینولات در رقم Talaye و بیشترین آن در ES Astrid مشاهده شد. تجزیه خوشه ای نشان داد که ژنوتیپ ها از نظر صفات کمی و کیفی به ترتیب در چهار و سه گروه قرار می گیرد. در گروه بندی صفات کمی رقم Anatol به تنهایی در یک گروه قرار گرفت، که دارای وزن هزار دانه و عملکرد دانه بسیار پایین و دوره گلدهی طولانی بود. در گروه بندی صفات کیفی، ارقام Billy،GKH 305 ، Anatol و SLM 046 که یک گروه را به خود اختصاص دادند، درصد روغن و درصد اسید اولئیک بالایی داشتند و درصد اسید لینولئیک و میزان گلوکوزینولات در این ارقام پایین بود.