پژوهشنامه اصلاح گیاهان زراعی
سال:1397 | دوره:10 | شماره:28 |تعداد مقالات:20

به منظور دستیابی به ژنوتیپ های پرمحصول و سازگار گندم دوروم برای مناطق گرم و خشک کشور، آزمایشی با 18 لاین امیدبخش به همراه دو شاهد شامل یک رقم شاهد گندم دوروم بهرنگ و یک رقم شاهد گندم نان چمران در ایستگاه های تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی داراب، اهواز، خرم آباد و دزفول در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و به-مدت دو سال (95-1393) در شرایط آبیاری نرمال مورد ارزیابی قرار گرفتند. در هر منطقه عملکرد دانه و صفات زراعی لاین ها یادداشت برداری شد. نتایج مدل AMMI نشان داد دو مؤلفه اصلی مدل AMMI معنی دار بودند و 17/85 درصد تغییرات اثر متقابل ژنوتیپ در محیط را توجیه نمودند. هم چنین مدل AMMI (AMMI1 و AMMI2) نشان داد که لاین های شماره ی G5 (DW-93-5)، G10 (DW-93-10) و G12 (DW-93-12) به علت داشتن میانگین عملکرد بالاتر از میانگین کل، می توانند به عنوان ژنوتیپ هایی با پایداری بیش تر انتخاب شوند. بررسی بای پلات چند ضلعی منجر به شناسایی لاین های برتر (لاین های شماره-یG5 (DW-93-5)، G9 (DW-93-9)، G13 (DW-93-13)، G16 (DW-93-16) و G17(DW-93-17) و دو محیط بزرگ شده و ژنوتیپ-های مناسب در هر محیط بزرگ نیز مشخص گردید. بررسی هم زمان عملکرد و پایداری ژنوتیپ ها با استفاده از بای پلات مختصات ها محیط متوسط نیز نشان داد که لاین شماره ی G5 (DW-93-5) با بیش ترین عملکرد و پایداری یکی از پایدارترین لاین بود. بررسی بای پلات همبستگی بین مناطق نشان داد که بردارهای محیطی منطقه خرم آباد با سه منطقه داراب، دزفول و اهواز دارای زاویه نزدیک به 90 درجه بوده که بیانگر عدم تشابه خرم آباد با این مناطق بود. در مجموع خرم آباد، دزفول و داراب دارای تمایز بالایی بوده و توانستند تفاوت های بین لاین ها را به خوبی نشان دهند. در نهایت لاین های شماره-ی G5(DW-93-5) و G10 (DW-93-10) با داشتن عملکرد بالا و پایداری عمومی بالا، مقاومت نسبت به بیماری های مهم برگی و کیفیت دانه مناسب، به عنوان لاین های برتر برای مطالعات تکمیلی و انتخاب مناسب تر بودند.

در بین تنش های مختلف محیطی، خشکی تاثیر منفی بالایی بر روی میزان تولید محصولات دارد. به منظور بررسی تحمل خشکی در ژنوتیپ های گندم دیم، آزمایشی با 36 ژنوتیپ گندم نان تهیه شده از سیمیت در دو شرایط دیم (تنش خشکی) و آبیاری تکمیلی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 96-1395 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی مغان مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که تفاوت معنی داری بین ژنوتیپ ها از نظر عملکرد دانه در هر دو شرایط دیم و آبیاری تکمیلی وجود داشت. تجزیه واریانس مرکب نشان داد که آبیاری تکمیلی باعث افزایش معنی دار عملکرد دانه گردید. در شرایط آبیاری تکمیلی ژنوتیپ های شماره 22، 34 و 21 به ترتیب با میانگین 143/3، 089/3 و 921/2 تن در هکتار بالاترین عملکرد دانه را به خود اختصاص دادند. تحت شرایط دیم بیشترین عملکرد دانه به میزان 647/2، 610/2 و 558/2 تن در هکتار به ترتیب مربوط به ژنوتیپ هایشماره 20، 22 و 27 بود. برای شناسائی ژنوتیپ های متحمل به خشکی، از شاخص های تحمل (TOL)، حساسیت به تنش (SSI)، میانگین بهره وری (MP)، میانگین هندسی بهره وری (GMP)، شاخص تحمل به تنش (STI) و شاخص پایداری عملکرد (YSI) استفاده شد. شاخص های MP، GMP و STI همبستگی بالایی با عملکرد تحت شرایط تنش و بدون تنش داشتند و به عنوان شاخص های مناسب برای گزینش ژنوتیپ های پرمحصول در هر دو شرایط محیطی معرفی شدند. بر اساس تجزیه به مؤلفه های اصلی و نمودار سه بعدی، ژنوتیپ های شماره 22، 34، 33 و 15 به عنوان ژنوتیپ های مقاوم و ژنوتیپ های شماره 7، 17، 14 و 1 به عنوان حساس به تنش خشکی شناخته شدند. تجزیه خوشه ای به روش Ward’ s بر پایه شاخص های تحمل به خشکی و عملکرد دانه در هر دو شرایط محیطی ژنوتیپ های مورد بررسی را در چهار گروه قرار داد که با نتایج تجزیه به مؤلفه های اصلی مطابقت داشت.

تربچه از تیره شب بویان، دارای موادی از جمله سنوول، مالوین کلراید، ساپوژنین، سولفورافان و رافانین بوده و از خواص درمانی متعددی برخوردار است. در تحقیق حاضر تنوع ژنتیکی 7 جمعیت تجاری/بومی گیاه دارویی تربچه با استفاده از نشانگر رتروترانسپوزونی IRAP بررسی شد. آغازگر ترکیبی LTR2 & LTR15 با 1 باند کمترین تعداد و آغازگر LTR23 با 16 باند بیشترین تعداد را در میان باندهای تولیدی توسط هر آغازگر داشتند. میانگین تعداد باند در کل جایگاه ها برابر 93/6 بود. بیشترین میزان شاخص چندشکلی (41/0) مربوط به آغازگر Sukkula و کمترین میزان شاخص چندشکلی (18/0) مربوط به آغازگر LTR2-LTR15 و با میانگین کل 28/0 مشاهده گردید. بیشترین میزان شاخص نشانگری (1/4) مربوط به آغازگر LTR3 و کمترین میزان شاخص نشانگری (18/0) مربوط به ترکیب آغازگری LTR15 & LTR2 مشاهده گردید. بیشترین میزان تعداد باند مؤثره، شاخص تنوع شانن و شاخص تنوع نی به ترتیب 82/1، 64/0 و 45/0 متعلق به آغازگر Sukkula و کمترین میزان تعداد باند مؤثره، شاخص تنوع شانن و شاخص تنوع نی به ترتیب 18/1، 27/0 و 15/0 متعلق به آغازگر rtdk بود. در بین جمعیت-های تربچه بیشترین درصد مکان چندشکل، تعداد باند مؤثره، شاخص تنوع نی و شاخص تنوع شانن به ترتیب 85/46، 05/1، 17/0 و 26/0 متعلق به جمعیت Profit بود. تغییرات درون و بین جمعیت ها با استفاده از تجزیه واریانس مولکولی نشان داد که 59 درصد کل تغییرات ژنتیکی به تنوع درون جمعیت ها اختصاص داشت. نتایج این تحقیق نشان داد که می توان از جمعیت Profit (چون دارای بیشترین درصد چندشکلی و تنوع شانن و نی و تعداد باند موثره بوده) به عنوان یکی از پایه های پدری یا مادری و یا دهنده ژن انتخاب در اصلاح تربچه های ایران استفاده کرد.

یکی از صفات مهم در اصلاح کیفیت گندم ارزش نانوایی آن است. در این آزمایش تنوع آللی ژن های رمزکننده گلوتنین با وزن مولکولی پایین (LMW-GS) در پانزده رقم گندم با کیفیت های نانوایی خوب، متوسط و بد با استفاده از نشانگرهای SRAP مورد ارزیابی قرار گرفت و همچنین صفات مورفولوژیک از قبیل عملکرد، وزن صد دانه، تعداد سنبله در کرت، تعداد دانه در سنبله، ارتفاع بوته و طول سنبله نیز در کنار نتایج حاصل از نشانگر SRAP مورد ارزیابی قرار گرفتند تا رابطه احتمالی بین نتایج درخت فیلوژنی داده های مولکولی و مورفولوژیکی بررسی شود. در این آزمایش بر اساس نواحی تکراری گلوتامین دو نشانگر SRAP طراحی شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس صفات مورفولوژیک نشان داد که رقم ها از نظر کلیه صفات در سطح احتمال یک درصد دارای تفاوت معنی دار بودند. همچنین محاسبه ضرایب همبستگی صفات مورد بررسی حاکی از آن بود که بالاترین ضریب همبستگی متعلق به رابطه بین عملکرد و تعداد سنبله در کرت است. گروه بندی ارقام گندم به روش WARD و خط برش با استفاده از روش CCC پلات، ارقام را در سه گروه متمایز دسته بندی کرد. در مورد نشانگر SRAP1 محدوده تکثیر باندها بین 200 تا 3000 جفت باز و در مورد نشانگر SRAP2 محدوده تکثیر باندها بین 90 تا 2500 جفت باز بود. در مجموع 19 باند بین 15 ژنوتیپ تکثیر شد که 8 باند چندشکل بودند و درصد چندشکلی 1/42 درصد بدست آمد. محتوای اطلاعات چند شکلی (PIC) برای نشانگر SRAP1 برابر با 11/0 و برای نشانگر SRAP2 برابر با 39/0 بود. با استفاده از روش تجزیه خوشه ای مبتنی بر داده های مولکولی و بر اساس ضریب جاکارد و روش UPGMA ژنوتیپ ها در چهار دسته گروه بندی شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که نشانگر SRAP تا حدودی توانسته است ارقام مورد بررسی را از نظر صفت کیفیت نانوایی گروه بندی کند و نتایج حاصل از این گروه بندی می تواند با نتایج حاصل از داده های موروفولوژیک مورد مقایسه قرار بگیرد.

به منظور بررسی پایداری عملکرد غده، 15 ژنوتیپ سیب زمینی با استفاده از روش های ناپارامتری در سه ایستگاه تحقیقاتی، طی دو سال و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار مورد مطالعه قرار گرفتند. بر اساس نتایج تجزیه واریانس مرکب، اثرات ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل ژنوتیپ×محیط معنی دار شد. نتایج تجزیه به مؤلفه های اصلی نشان داد که دو مؤلفه اصلی اول 7/86 درصد واریانس متغیرهای اولیه را توجیه می کنند. بای پلات مؤلفه اصلی اول (PC1) در مقابل مؤلفه اصلی دوم (PC2)، آماره های پایداری ناپارامتری مورد مطالعه در چهار گروه طبقه بندی کرد. تجزیه کلاستر میانگین عملکرد غده و آماره های ناپارامتری، ژنوتیپ های سیب زمینی مورد مطالعه را در دو گروه اصلی داد. بر اساس میانگین رتبه همه آماره های ناپارامتری مورد مطالعه، ژنوتیپ های G1، G15، G5، G6، G12و G13 با داشتن کمترین میانگین رتبه، پایدارترین و ژنوتیپ های G9، G11، G14، G3 و G7 با داشتن بیشترین میانگین رتبه، ناپایدارترین ژنوتیپ ها بودند. با توجه به اینکه معیارهای پایداری Ysi، R، TOP و LOW با میانگین عملکرد (MY) و مفهوم دینامیک پایداری رابطه داشتند، بنابراین این روش ها برای گزینش ژنوتیپ های پایدار با عملکرد بالا در سیب زمینی مناسب هستند. بر اساس این پارامترها ژنوتیپ های G5 با عملکرد غده 57/45 تن در هکتار و G1 با عملکرد غده 99/39 تن در هکتار به عنوان ژنوتیپ های پایدار با عملکرد بالا شناسایی شدند.

پیدا کردن ارتباط بین نشانگرهای مولکولی و صفات زراعی یک ابزار عالی برای انتخاب غیرمستقیم صفت مورد نظر در جمعیت گیاهی است. در این مطالعه، از تجزیه و تحلیل رگرسیون گام به گام برای تخمین ارتباط بین آغازگرهای ISSR و RAPD با برخی از صفات زراعی در 12 توده بادرنجبویه استفاده شد. نشانگرها یا باندها به عنوان متغیر مستقل و صفات به عنوان متغیر تابع در نظر گرفته شدند. تجزیه و تحلیل نتایج رگرسیونی، ارتباط معنی داری بین صفات و برخی از جایگاه های مورد مطالعه نشان داد. برای بعضی صفات بیش از یک نشانگر آگاهی بخش تشخیص داده شد. در مجموع 90 نشانگر آگاهی بخش از جمله 48 جایگاه ISSR و 42 جایگاهRAPD مشخص شدند. چهار نشانگر RAPD (نشانگرهای SA-R-10، OPA-01-15، OPC-04-7 و CS-56-8 به ترتیب با درصد توجیه 54، 7/0، 4/0 و 2/0) و چهار نشانگر ISSR (نشانگرهای UBC826-1، UBC812-9، UBC813-10 وUBC825-4 به ترتیب با درصد توجیه 29، 5/7، 5 و 3) با درصد اسانس همبستگی معنی داری نشان دادند و 8/99 درصد از تنوع فنوتیپی را توجیه کردند. در میان آغازگرهای RAPD، توجه ویژه ای باید به آغازگر SA-R شود چرا که بیشترین ارتباط بین قطعات این آغازگر با صفات تعداد روز تا 50٪ گلدهی، تعداد شاخه در بوته، وزن تر و وزن خشک اندام رویشی بود. برخی از این آغازگرها (SA-R و UBC813) با بیش از یک صفت ارتباط داشتند که نشان دهنده پیوستگی نزدیک این صفات یا کنترل این صفات توسط اثرات پلیوتروپی می باشد. این آغازگرها برای بهبود و اصلاح بادرنجبویه مفید هستند.

بهبود ژنتیکی گیاهان زراعی، از جمله گندم متکی بر وجود تنوع ژنتیکی است. در این تحقیق ساختار و تنوع ژنتیکی 99 لاین و 49 رقم گندم با استفاده از 20 جفت آغازگرSSR بررسی شد. از آغازگرهای مورد استفاده، 19 آغازگر در بین ارقام و لاین ها مورد مطالعه چند شکل بودند و در مجموع 67 آلل چند شکل تکثیر شد. تعداد آلل در هر مکان از 1 (Xgwm44) تا 7 (Xgwm47) متغیر و میانگین آن 5/3 بود. میانگین هتروزیگوسیتی مورد انتظار (He) از 71/0 (Xgwm149) تا 27/0 (Xgwm469) متغیر بود. میانگین محتوای اطلاعات چند شکلی(PIC) و بیشترین شاخص اطلاعاتی شانون (I) به ترتیب 52/0 و 88/0 بود. مقادیر تعداد آلل، شاخص اطلاعاتی شانون و میانگین هتروزیگوسیتی مورد انتظار در لاین های مورد مطالعه کمی بیشتر از ارقام بود. متوسط ضرایب تمایز ژنی بین لاین ها و ارقام (Fst) و مقدار جریان ژنی (Nm) برای تمامی آغازگرها به ترتیب برابر 067/0 و 96/6 بود. تجزیه واریانس مولکولی (AMOVA) سطح بالایی از تنوع ژنتیکی را درون لاین ها + ارقام (92%) در مقایسه با بین لاین ها و ارقام (8%) نشان داد. تجزیه خوشه ای بر اساس ضرایب تشابه تطابق ساده به روش UPGMA انجام شد. دامنه ضرایب تشابه از 40/0 تا 1 متغیر و میانگین آن 7/0 بود. بر اساس تجزیه خوشه ای 148 لاین و رقم گندم در 5 گروه اصلی قرار گرفت. برخی لاین ها که در گروه های مشابه قرار گرفتند از نظر منشاء جغرافیایی نزدیک به هم بودند. شباهت ژنتیکی بالای بین ارقام می تواند نشان دهنده کاهش پایه ژنتیکی ژرم پلاسم گندم نان در ایران باشد. به هر حال مطابق با فاصله ژنتیکی بین گروه های مختلف، لاین ها می توانند به عنوان والدین بالقوه در برنامه های اصلاحی گندم مورد استفاده قرار بگیرند.

به منظور بررسی اثر تنش خشکی برروی سویا، آزمایشی دو مرحله ای با تعداد 25 ژنوتیپ سویا در قالب طرح لاتیس ساده 5× 5 در دو تکرار و دو آزمایش تنش و نرمال در شهرستان بجنورد اجرا شد و سپس برای بررسی فاکتورهای جوانهزنی، آزمایش فاکتوریلی در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در آزمایشگاه انجام گردید. اعمال تنش در شرایط مزرعه پس از استقرار کامل گیاه و از مرحله دو برگی (V2) به صورت دور آبیاری شروع شد و برای آزمایشات جوانهزنی در دو سطح نرمال و تنش خشکی در سطح 9-بار با سه تکرار و در قالب طرح کاملا تصادفی انجام شد. نتایج نشان داد از میان 20 صفت اندازهگیری شده در شرایط مزرعه، بیشترین درصد کاهش اجزای عملکرد مربوط به بیوماس با 6/32%، تعداد دانه در بوته با 6/26%، بود. همچنین تنش باعث کاهش 7/46 درصدی عملکرد در هکتار و عملکرد تک بوته با 2/35% شد. به طوری که بیشترین کاهش عملکرد با 9/69 درصد مربوط به ژنوتیپ Korona بود و ژنوتیپCapital با 7/10 درصد، کمترین کاهش در عملکرد را شاهد بود. در شرایط آزمایشگاهی، طول ساقهچه با 3/83%، شاخص بنیه طولی با 44/80% بیشترین کاهش معنیدار را نشان دادند. از نظر مجموع رتبه درصد تغییرات صفات (TRI)، ژنوتیپ های Capital، Chaleston و Jame×Williams به تنش خشکیمقاوم تر بودند این درحالیاست که ژنوتیپهای Korona و Amurska حساسترین ژنوتیپ ها بود. رتبه بندی توسط دو روش SDI و TRI انجام شد و آزمون ناپارامتری مان ویتنی تفاوت معنی داری را بین رتبه بندی ژنوتیپ ها در این دو روش نشان نداد.

برنج یکی از مهم ترین محصول غذایی است، لذا شناخت صفات موثر بر تولید و عملکرد آن می تواند در برنامه های اصلاحی کاربرد داشته باشد. به منظور تعیین شاخص های مناسب برای انتخاب ژنوتیپ برتر، بذر 15 ژنوتیپ برنج که شامل 5 رقم والدینی به نام های بی نام، دشت، ندا، دم سیاه مشهد و IR62871-175-1-10 10 هیبرید که حاصل از یک تلاقی دای آلل 5 × 5 بود مورد ارزیابی قرار گرفت. آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال 1395 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه گنبد کاووس اجرا گردید. دراین تحقیق دوازده صفت شامل، ارتفاع بوته، طول و عرض برگ پرچم، طول خوشه، تعداد دانه پر و پوک، تعداد روز تا 50 درصد گلدهی، وزن هزار دانه، تعداد پنجه موثر، وزن خوشه، تعداد سنبلچه در خوشه و عملکرد ارزیابی شدند. عملکرد دانه با صفات عرض برگ پرچم، تعداد دانه پر و وزن خوشه همبستگی مثبت و معنی دار داشته در حالی که با صفت طول برگ پرچم همبستگی منفی و معنی داری را نشان داد. نتایج رگرسیون گام به گام با ضریب تبیین 69 درصد نشان داد که وزن خوشه و عرض برگ پرچم مهم ترین جزء عملکرد می باشند. تجزیه علیت نشان داد که تعداد دانه پر خوشه (27/1=I) بیشترین تأثیر مثبت مستقیم را بر عملکرد بذر دارا بود، در حالیکه وزن خوشه (81/0-=I) بیشترین تاثیر مستقیم منفی را نشان داد ولی این صفت از طریق تعداد دانه پر بیشترین تاثیر غیرمستقیم را بر عملکرد داشته است. ماتریس فاصله اقلیدسی با الگوریتم UPGMA ژنوتیپ های برنج را به سه گروه دسته بندی نمود. همچنین ضریب کوفنتیک (86/0) بیانگر همبستگی زیاد ماتریس تشابه و ماتریس حاصل از دندروگرام می باشد. در مجموع در ﺑ ﯿ ﻦ ﺧ ﺼ ﻮ ﺻ ﯿ ﺎ ت مورد بررسی، ﺻ ﻔ ﺎ ﺗ ﯽ ﻧ ﻈ ﯿ ﺮ عرض برگ پرچم، تعداد دانه پر و وزن خوشه می توانند ﺷ ﺎ ﺧ ﺺ ﻫ ﺎ ی ﻣ ﻬ می ﺑ ﺮ ای ﮔ زینش ژنوتیپ هایی ﺑ ﺎ ﻋ ﻤ ﻠ ﮑ ﺮ د ﺑ ﺎ ﻻ می باشند.

بررسی تنوع ژنتیکی برای انجام برنامه های اصلاحی ضروری می باشد. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی 10 رقم آنتوریومA. andreanum از هفت نشانگر SCoT و 40 نشانگر RAPDاستفاده شد که در این مجموعه 22 نشانگر RAPD و تمامی نشانگر-های SCoT چند شکلی نشان دادند. ماتریس فاصله ژنتیکی در محدوده ای بین 01/0 تا 37/0 برای نشانگر RAPD و بین 02/0 تا 52/0 برای نشانگر SCoTمحاسبه گردید. درصد چند شکلی نشانگرهای RAPD و نشانگر SCoT، 100 درصد برآورد گردید که تقریباً مشابه بودند. به منظور بررسی روابط ژنتیکی از تجزیه خوشه ای با روش Neighbor-Joining و با استفاده از نرم-افزار Splits tree انجام شد. نشانگرهای RAPD و SCoT ارقام را به سه گروه تقسیم بندی نمودند. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که نشانگر SCoT نسبت به نشانگر RAPD با وضوح و تفکیک پذیری بالایی در شناسایی اطلاعات ژنومی دارد. این اولین گزارش آنالیز تنوع ژنتیکی آنتوریوم با استفاده از نشانگر SCoT بود. در مجموع، نتایج نشان داد که این نشانگرها اطلاعات سودمندی را برای محافظت منابع ژرم پلاسم آنتوریوم فراهم می کنند و همچنین برای برنامه های اصلاح نباتات مفید می-باشند.

به منظور مقایسه ی عملکرد دانه و سایر خصوصیات زراعی و کیفی هیبریدهای ذرت خارجی، این آزمایش با استفاده از 13 هیبرید ذرت دانه ای خارجی همراه با دو رقم شاهد داخلی (BC-62، BC632، BC-621، BC628، BC-512، BC-595، PL-472، BC-525، VALBUM، BC-626، BC-585، Torro، Simon، KSC 704 و KSC703)، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در سال زراعی 1395 در ایستگاه تحقیقاتی ماهیدشت، کرمانشاه اجرا شد. تجزیه واریانس نشان داد که اثر رقم بر صفات زراعی، اجزای عملکرد و عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. هیبرید BC-621 با وزن هزار دانه 359 گرم و درصد چوب بلال بسیار پایین (4/12 درصد) و عملکرد 060/15 تن در هکتار و طول دوره رسیدن فیزیولوژیکی 137 روز برترین هیبرید بود. هیبریدهای BC-512 و BC-626 نیز به ترتیب با طول دوره رسیدن فیزیولوژیکی (138 و 136 روز) و با وزن هزار دانه 331 و 324 گرم و درصد چوب بلال (5/13 و 7/16درصد) و عملکردهای دانه 430/14 و 830/13 تن در هکتار و هیبرید Torro نیز با وزن هزار دانه 396 گرم و درصد چوب بلال (15 درصد) و عملکرد دانه 980/12 تن در هکتار و طول دوره رسیدن فیزیولوژیکی 137 روز هیبریدهای برتر بودند. این هیبریدها جهت کشت در مناطق معتدل استان کرمانشاه و سایر مناطق با شرایط مشابه توصیه می شوند و از نظر تیپ و ارتفاع بوته نیز وضعیت بسیار خوبی داشتند. چهار هیبرید یاد شده در حدود 3 تا 5 تن نسبت به شاهدهای KSC704 و KSC703 افزایش عملکرد دانه داشتند. همچنین از تحمل تنش به سیاهک معمولی بیشتری نسبت به ارقام شاهد برخوردار بودند.

ارزیابی ژنوتیپ های امید بخش کلزا در مناطق و سال های مختلف به تشخیص ژنوتیپ های پایدار و سازگار در هر منطقه و با پتانسیل عملکرد بالا کمک خواهد کرد. به این منظور در 3 سال زراعی (94-1391) سه لاین نسل های F6 و بالاتر حاصل از تلاقی سه رقمFoseto، Option 500 و Goliath به همراه شاهد منطقه به نام هایولا 401 در سه منطقه ساری، بهشهر و قراخیل قائمشهر در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار کشت شدند. میانگین عملکرد ژنوتیپ های مورد مطالعه به همراه شاهد منطقه در سه منطقه آزمایشی نشان می دهد که در منطقه ساری لاین 43 با عملکرد 5616، در منطقه بهشهر لاین 43 با عملکرد 3871 و در منطقه قراخیل قائمشهر لاین 29 با عملکرد 3550 کیلوگرم در هکتار دارای بیشترین عملکرد در بین لاین های امید بخش بوده و به جز لاین 29 در قراخیل قائمشهر، نسبت به شاهد منطقه برتر یا برابر بودند. با توجه به نتایج عملکرد در هر سه منطقه در سه سال و نیز با توجه به تجزیه پایداری می توان پیشنهاد کرد که لاین 43 به دلیل پایین بودن پایداری نسبت به دیگر ژنوتیپ ها و بالا بودن عملکرد بخصوص در منطقه ساری و سپس بهشهر، بتواند بهترین کارایی را در این مناطق به دست دهد در حالیکه با استفاده از همین نتایج، لاین 29 با سازگاری عمومی خوب و در اولویت بعدی لاین 28 با سازگاری عمومی متوسط در هر سه منطقه مناسب است.

به منظور مکان یابی QTL های مرتبط با تحمل به شوری و تعیین سهم هر QTL در تنوع فنوتیپی در شرایط مزرعه جمعیتی شامل 96 خانواده F2: 3 حاصل از تلاقی ارقام خارچیا (والد متحمل) و گاسپارد (والد حساس) طی 2 سال ارزیابی شدند. از میان 92 نشانگر ریز ماهواره برای ارزیابی والدین، 32 نشانگر حالت چند شکلی داشتند که برای تجزیه استفاده گردیدند. بر اساس روش مکان یابیفاصله ای مرکب سه عدد QTL برای صفت ارتفاع گیاه بر روی کروموزوم های D7، B3 و B4 مکان یابی گردید که در مجموع این QTLها 37 درصد از تغییرات فنوتیپی را توجیه می کردند. سه عدد QTL نیز برای صفت اندازه گیاهچه بر روی کروموزوم های B7 و D7 یافت شد که جمعاً 38 درصد از واریانس فنوتیپی را توجیه می کردند. برای هریک ازصفات تعداد دانه در سنبله اصلی و وزن دانه سنبله اصلی دو عدد QTL بر روی کروموزوم D7 و برای صفت تعداد کل دانه نیز دو عدد QTL بر روی کروموزوم B4 شناسایی گردید. یک عددQTL نیز برای هر کدام از صفات تعداد میانگره و طول میانگره بر روی کروموزوم D7 یافت شد که به ترتیب12 و 11 درصد از واریانس فنوتیپی را توجیه می کردند. برای هر یک از صفات تعداد سنبلچه، پنجه بارور و طول سنبله نیز یک عدد QTL بر روی کروموزوم B4 یافت شد که هر یک 12 درصد تغییرات فنوتیپی را توجیه می کردند. تجزیه ژنتیکی صفات پیچیده از قبیل تحمل به شوری و شناسایی مکان های ژنی کنترل کننده صفات کمی امکان انتخاب به کمک نشانگر را فراهم کرده و نهایتاً سبب بهبود کارایی گزینش می شود.

به منظور ارزیابی تنوع ژنتیکی لاین های آفتابگردان روغنی، غربال کردن شاخص های تحمل به خشکی و شناسایی لاین های متحمل به خشکی، 100 لاین خالص آفتابگردان روغنی در قالب طرح لاتیس ساده تحت شرایط آبیاری نرمال و آبیاری محدود در شرایط مزرعه در سال زراعی 96-1395 مورد آزمایش قرار گرفتند. بر مبنای عملکرد دانه در شرایط آبیاری نرمال (Yp) و آبیاری محدود (Ys)، شاخص های کمی تحمل به تنش خشکی از قبیل میانگین بهره وری (MP)، میانگین هندسی بهره وری (GMP)، شاخص تحمل (TOL)، شاخص حساسیت به تنش (SSI)، شاخص تحمل تنش (STI) و میانگین هارمونیک (HM) محاسبه شدند. در مجموع دو محیط، لاین شماره 8 با میانگین عملکرد دانه در بوته 25/81 گرم و لاین شماره 66 با میانگین عملکرد دانه در بوته 43/5 گرم به ترتیب بیشترین و کمترین عملکرد را به خود اختصاص دادند. تحلیل همبستگی بین عملکرد دانه در شرایط آبیاری نرمال و آبیاری محدود و شاخص های تحمل به خشکی نشان داد که MP، GMP، STIو HM مناسب-ترین شاخص ها برای غربال کردن لاین های آفتابگردان می باشند. در شرایط آبیاری معمولی و محدود بیشترین مقدار MP، GMP، STI و HM متعلق به لاین شماره 8 بود. با توجه به این چهار شاخص و عملکرد بالا در دو محیط آبیاری نرمال و آبیاری محدود، لاین 8 به عنوان بهترین لاین تشخیص داده شد که می تواند به عنوان لاین والدینی در تلاقی ها برای تولید ارقام هیبرید و یا تولید جمعیت های در حال تفرق مورد استفاده قرار گیرد.

این آزمایش به منظور ارزیابی تنوع ژنتیکی لینه های نیمه خواهری چغندرقند (48 لاین و یک رقم شاهد) تحت تنش رطوبتی مزرعه (200 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A) در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی با استفاده از طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1394 انجام شد. در این تحقیق صفاتی از قبیل عملکرد ریشه، عملکرد قند ناخالص، درصد قند ریشه، تعداد برگ، اختلاف دمای برگ و محیط، شاخص شادابی، محتوی آب نسبی برگ، وزن ویژه برگ، نمره رنگ برگ، نمره رشد برگ، طرز قرارگیری برگ، نمره رشد ریشه، تعداد ریشه در هر ردیف و نسبت طول به عرض ریشه اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که از نظر کلیه صفات مورد مطالعه بین ژنوتیپ های مورد بررسی تفاوت معنی داری در سطح یک درصد وجود دارد. در این تحقیق، عملکرد ریشه، همبستگی مثبت و معنی داری با عملکرد قند ناخالص، نمره رنگ برگ و نمره رشد ریشه داشت درحالی که بین عملکرد ریشه و صفات تعداد برگ و نسبت طول به عرض ریشه همبستگی منفی و معنی داری مشاهده گردید. با توجه به دندروگرام حاصل از تجزیه کلاستر می توان ژنوتیپ ها را برای صفت عملکرد قند ناخالص در چهار گروه عمده قرار داد. تجزیه به عامل ها منجر به شناسایی چهار عامل گردید که در مجموع 2/73 درصد تغییرات کل را توجیه کردند. ژنوتیپ hf4 s1 از نظر صفات عملکرد ریشه، عملکرد قند ناخالص و نمره رنگ برگ نسبت به سایر ژنوتیپ ها برتری نشان داد و به عبارتی دارای پتانسیل تحمل به تنش خشکی بالایی می باشد.

روند نابودی گونه های ارزشمند گیاهی از جمله آویشن دنایی (Thymus daenensis Celak) در اثر عوامل مختلف زیستی و غیرزیستی نیازمند بازنگری در روش نگهداری این گیاهان می باشد. یکی از این روش ها تکنیک های انجمادی و نگهداری بذر در شرایط خارج از رویشگاه ها است. در پژوهش حاضر، اثر محلول های مختلف انجمادی (PVS2 و PVS3) با استفاده از دو روش انجماد (کپسوله-شیشه ای و قطره ای-شیشه ای) بر شاخص های طولی و جوانه زنی بذرهای گیاه آویشن دنایی ارزیابی شد. نتایج نشان داد که بیشترین درصد زنده مانی بذرها (98%) و شاخص بنیه بذر (26) بعد از انجماد قطره ای-شیشه ای و استفاده از محلول آبگیری PVS3در سطح معنی دار (05/0 >P) بدست آمد. همچنین کمترین ارتفاع گیاهچه پس از انجماد روش کپسوله-شیشه ای با محلول آبگیریPVS2 مشاهده شد (33/17 میلی متر، 05/0 >p). بنابراین روش قطره ای-شیشه ای با استفاده از PVS3 در مقایسه با روش های دیگر برای حفظ بلند مدت بذرهای گیاه آویشن دنایی مطلوب تر می باشد.

توسعه منابع ژرم پلاسم از طریق واردات ژنوتیپ های جدید می تواند کارایی برنامه های اصلاحی گلرنگ (Carthamus tinctorius L. ) را بهبود بخشد. در این راستا 82 ژنوتیپ گلرنگ وارداتی در ایستگاه تحقیقاتی شرکت توسعه کشت دانه های روغنی شهرستان ساری در سال زراعی 94-1393 در قالب طرح بلوک کامل تصادفی مورد ارزیابی قرار گرفتند. در این آزمایش شش صفت زراعی مهم و مرتبط با عملکرد دانه بررسی گردید. در این مطالعه جهت مدل سازی رگرسیون گام به گام از رویه PROC MIXED و PROC GLM، تجزیه به مؤلفه های اصلی با استفاده از PROC IML انجام گرفت. نتایج حاصل از تجزیه به مؤلفه های اصلی نشان داد که دو متغیر عملکرد دانه و وزن هزار دانه ضرایب بالاتری در ترکیب خطی مؤلفه اول داشتند. همچنین مشخص گردید که مجموع سه مؤلفه اول 68 درصد تغییرات را توجیه نموده است. ضرایب رگرسیونی متغیرهای تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه به ترتیب در سطح آماری پنج و یک درصد معنی دار شد که نشان می دهد این دو متغیر نقش مؤثری در افزایش عملکرد دانه دارند. در روش رگرسیون گام به گام تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه در مدل باقی ماندند و در نتیجه ارتباط معنی داری با عملکرد دانه داشتند. جهت افزایش عملکرد دانه در گلرنگ رسیدن به ژنوتیپ های پر محصول با استفاده از ژرم پلاسم های مورد استفاده در برنامه اصلاحی صفات مورد بررسی در این تحقیق می توانند مورد توجه قرار گیرد.

ایجاد ارقام پرمحصول برای ایجاد تعادل بین افزایش تولید و نیاز غذایی مردم از اهمیت خاصی برخوردار است. به منظور تعیین وراثت صفات مهم زراعی در کلزا، تجزیه لاین×تستر با تلاقی 10 لاین و 10 تستر (سه والد زمستانه و هفت والد بهاره) انجام شد. دورگ های نسل اول به همراه 20 والد (120 ژنوتیپ) در قالب طرح آلفا لاتیس با دو تکرار در دو شرایط مختلف (تاریخ کاشت معمول و تأخیری) کشت شدند و صفات تعداد روز تا گلدهی، طول دوره گلدهی، ارتفاع گیاه، تعداد شاخه در بوته، وزن هزار دانه و عملکرد دانه بررسی شدند. نتایج نشان داد اختلاف بین ژنوتیپ ها برای همه صفات مورد مطالعه (تعداد روز تا گلدهی، طول دوره گلدهی، ارتفاع گیاه، تعداد شاخه در بوته، وزن هزار دانه و عملکرد دانه) در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود و محیط تأثیر متفاوتی بر ژنوتیپ ها داشت. مقادیر بالای وراثت پذیری عمومی (بین 65/73 درصد برای تعداد شاخه در بوته و 65/87 درصد برای عملکرد دانه) نشان داد میزان واریانس ژنتیکی نسبت به واریانس محیطی بیشتر است. برآورد کمتر از واحد برای نسبت میانگین مربعات ترکیب پذیری عمومی به میانگین مربعات ترکیب پذیری خصوصی صفات مورد بررسی و مقدار متوسط وراثت پذیری خصوصی (بین 29 درصد برای ارتفاع بوته و 70 درصد برای عملکرد دانه) نشان داد که عمل غیر افزایشی ژن ها در کنترل ژنتیکی آن ها نقش بیشتری دارد. تجزیه ترکیب پذیری خصوصی دورگ های مطلوب برای صفات مورد مطالعه را شناسایی کرد و برآورد هتروزیس نسبت به والد برتر نشان داد می توان از دورگ های معرفی شده در این پژوهش برای اصلاح و بهبود صفات زراعی استفاده کرد. دورگ های T9×L2، T3×L2، T3×L9 و T3×L5در شرایط تاریخ کاشت معمول و T3×L5، T7×L6، T5×L10 و T7×L7 در شرایط کاشت تأخیری دارای بیشترین هتروزیس برای عملکرد دانه بودند و امکان استفاده از آن ها در برنامه های اصلاحی با هدف افزایش عملکرد کلزا وجود دارد.

جوانه زنی بذر نقش پر اهمیتی در چرخه زندگی گیاهان داشته و تعیین کننده مراحل چرخه رشد، استقرار و عملکرد نهایی گیاه می باشد. جوانه زنی بذر بحرانی ترین مرحله در استقرار گیاهچه است که در نهایت تولید موفقیت آمیز محصول را تعیین می کند. شوری یکی از عوامل محیطی کاهش دهنده تولید محصولات زراعی در جهان است. خاک های شور یا آبیاری با آب شور پتانسیل تولید گیاه را به شدت کاهش می دهد. جهت مطالعه تأثیر سطوح مختلف شوری بر صفات مربوط به جوانه زنی 11 ژنوتیپ گیاه سویا، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در سال 1392انجام شد. در این آزمایش فاکتور اول سطوح شوری (صفر، 3، 6 و 8 دسی زیمنس بر متر) و فاکتور دوم ژنوتیپ بود و هشت صفت مرتبط با جوانه زنی شامل، درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه، وزن تر ریشه چه، وزن خشک ریشه چه، طول ساقه چه، وزن تر ساقه چه، وزن خشک ساقه چه ارزیابی شدند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که اثر تنش شوری و ژنوتیپ در همه صفات مورد مطالعه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. از طرف دیگر، با افزایش سطوح شوری مقدار تمامی صفات مورد مطالعه در همه ژنوتیپ ها کاهش یافت. همچنین اثر متقابل شوری و ژنوتیپ برای تمامی صفات تفاوت معنی داری نشان داد. در مجموع در بالاترین غلظت شوری مورد مطالعه، بیشترین میزان سرعت و درصد جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه و وزن تر و خشک ساقه چه و ریشه چه در ژنوتیپ های متحمل Forrest، Hill، 032، CokerstoartوBRAZIL17 و کمترین میزان درژنوتیپ های حساس Bau08، Mangar و 3COH به دست آمد.

شناسایی و معرفی ارقام جو پرمحصول و متحمل به تنش کم آبی یکی از راه کارهای موثری است که در تلفیق با سایر روش های مدیریت کم آبی می تواند منجر به تولید اقتصادی محصول جو شود. به منظور شناسایی و معرفی بهترین رقم جو، 9 لاین امیدبخش جو و رقم بهمن (شاهد) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در شرایط آبیاری کامل و تنش کم آبی در سال های زراعی 95-1393 مورد مطالعه قرار گرفتند. تجزیه واریانس مرکب نشان داد، اثر متقابل لاین × سال برای عملکرد دانه معنی دار بود. تحت شرایط آبیاری کامل، در سال اول اختلاف معنی داری بین رقم بهمن (شاهد) با سایر لاین های مورد بررسی مشاهده نشد ولی در سال دوم بیشترین عملکرد دانه مربوط به لاین شماره 5 (81/6 تن در هکتار) بود که اختلاف معنی داری با رقم بهمن نشان داد. تحت شرایط تنش کم آبی، در سال اول، رقم بهمن بیشترین عملکرد دانه (80/ تن در هکتار) را نشان داد، که با لاین های شماره 2، 3، 4، 5، 7 و 8 در یک گروه آماری قرار گرفتند، ولی در سال دوم، بیشترین عملکرد دانه مربوط به لاین شماره 9 (جلگه) با 18/5 تن در هکتار بود. میانگین دو سال عملکرد دانه نشان داد در شرایط آبیاری کامل، لاین های 3، 4، 5، 7، 9 (رقم جلگه) و 10 (رقم مهتاب) بین 15 تا 37 درصد، در شرایط تنش کم آبی لاین های 2، 7 و 9 (رقم جلگه) به ترتیب 15، 15 و 19 درصد نسبت به رقم بهمن افزایش عملکرد دانه نشان دادند. در شرایط تنش کم آبی نسبت به آبیاری کامل، لاین 2 با 15 درصد و لاین 8 (رقم گوهران) با 19 درصد کمترین مقدار کاهش عملکرد دانه نشان دادند. تجزیه علیت نشان داد که در شرایط آبیاری کامل، صفات فتوسنتز برگ پرچم و زیست توده اثر مستقیم مثبت و معنی دار و صفات وزن سنبله و تعداد دانه در سنبله اثر مستقیم منفی و معنی دار بر عملکرد دانه نشان دادند. از طرف دیگر در شرایط تنش کم آبی، صفات وزن هزار دانه و تعداد دانه در سنبله به ترتیب اثر مستقیم مثبت و منفی معنی داری بر عملکرد دانه داشتند. در نهایت بر اساس رتبه بندی لاین های مورد بررسی، می توان لاین های شماره 5 و 10 (رقم مهتاب) برای شرایط آبیاری کامل، لاین شماره 7 برای شرایط تنش کم آبی و لاین شماره 9 (رقم جلگه) برای هر دو شرایط آبیاری پیشنهاد و معرفی نمود.