نهال و بذر
سال:1383 | دوره:20 | شماره:1 |تعداد مقالات:13

شناسایی و فراهم آوردن ارقام محلی در کلکسیون هایی به صورت بانک ژن گیاهی و تدوین و تنظیم برنامه های به نژادی و به زراعی دقیق، می تواند قدم های موثری را در جهت بهبود کمی و کیفی انگور داشته باشد. با توجه به تنوع ارقام انگور در استان آذربایجان غربی، شناسایی و جمع آوری ارقام محلی و احداث باغ کلکسیون لازم است تا بتوان مقایسه بین ارقام را به خوبی انجام داد. در این راستا، شناسایی و جمع آوری ارقام انگور آذربایجان غربی از سال 1372 و در سال 1377 بعد از حذف مترادف ها (سینونیم ها) که شامل ارقام فخری با دیزماری، سرگوله با طایفی، بول مازور با سیاه سردشت، داش قره با ترمیشه، رزقی با رازقی، ملکی با گوی ملکی بود به پایان رسید. در این تحقیق خصوصیات و مشخصات 47 رقم مختلف محلی با مطالعه 45 صفت مورفولوژیکی در مراحل رویشی متفاوت شامل قبل از بازشدن گل، مرحله باز شدن گل، مرحله قبل از رنگ گرفتن حبه و مرحله رسیدن میوه انجام شد تعیین گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که کلیه ارقام شناسایی شده به دلیل داشتن اختصاصات عمومی به گونه Vitis vinifera L. تعلق دارند. در بین ارقام مورد مطالعه، ارقام ساچاخ، لعل بیدانه قرمز، قزل ازوم، خلیلی قرمز، گندمه سیاه و گزندایی که پرچم های کوتاه تر از مادگی (پرچم های واژگون) دارند نیز شناسایی شدند که می توان در برنامه های اصلاحی به طور موثری از آن ها استفاده نمود.

کشت پاییزه عدس در مقایسه با کشت بهاره آن دارای عملکرد بیشتر، سازگاری مناسب تر در تناوب ها و سیستم های حفاظتی خاک بوده و می تواند منجر به افزایش سطح زیر کشت و تولید این محصول پروتیینی در ایران شود. یکی از عوامل بازدارنده کشت پاییزه عدس در مناطق سردسیر ایران صدمات ناشی از سرما و یخبندان می باشد. برای بررسی مقاومت به سرما در این محصول، 39 لاین عدس شامل تعدادی ژنوتیپ از کلکسیون دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران و تعدادی ژنوتیپ دریافتی از مرکز ایکاردا، طی دو سال زراعی 1379 و 1380 برای به گزینی مقاومت به سرمای زمستانه در شرایط آب و هوایی کرج در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار مورد بررسی قرار گرفت. عملیات زراعی متداول شامل آبیاری، کوددهی، وجین و مبارزه با آفات به موقع انجام شد. تحمل به سرما در ژنوتیپ ها با ارزیابی قدرت زنده ماندن بوته ها پس از گذراندن سرمای زمستانه و بهاره با شمارش بوته های سالم و از بین رفته بر اساس درصد ارزیابی گردید. پایین ترین دمای مطلق طی ماه های سرد سال 1379 و 1380 به ترتیب -10 و -9.8 درجه سانتیگراد بود. در آزمایش های انجام شده، صفات فنولوژیکی )تاریخ %50 گل دهی، دوره پرشدن دانه و دوره رسیدن( یادداشت برداری و پس از برداشت محصول در هر کرت آزمایشی عملکرد دانه و وزن هزار دانه به طور جداگانه اندازه گیری شدند. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که ژنوتیپ ها از نظر صفات مورد بررسی از جمله درصد مقاومت به سرما، تاریخ گلدهی، دوره پرشدن دانه، عملکرد دانه و وزن هزار دانه اختلاف معنی دار آماری داشتند. هیستوگرام فراوانی درصد مقاومت به سرما نشان داد که ژنوتیپ های مقاوم %91-95) مقاومت به سرما( فقط %4 و ژنوتیپ های متحمل %71-90) مقاومت به سرما( %28 فراوانی مقاومت به سرمای زمستانه را به خود اختصاص دادند. ضریب تنوع (ضریب تغییرات اشتباه) مقاومت به سرما در بین ژنوتیپ ها حدود %17.5 بود که این تغییرات مطابق با نظرات محققین دیگر ناشی از تغییرات محیطی می باشد. در مورد عملکرد دانه تنوع نسبتا بالاتری )حدود (%28.6 نسبت به سایر صفات مشاهده گردید. از طرفی بین عملکرد دانه عدس با درصد مقاومت به سرما همبستگی مثبت و معنی داری (r=%20**) وجود داشت و ژنوتیپ های خیلی مقاوم یا مقاوم به سرما عملکرد بیشتری از میانگین، تولید نمودند. بین درصد مقاومت به سرما و دوره کاشت تا رسیدن نیز همبستگی منفی (r=-0.37) مشاهده شد و ژنوتیپ های مقاوم و متحمل به سرما دوره رسیدگی کوتاه تری داشتند (R2=%19). به طور خلاصه، ژنوتیپ های عدس مورد بررسی از لحاظ صفات درصد مقاومت به سرما، عملکرد دانه و دوره رسیدگی در چهار کلاستر گروه بندی شدند. ژنوتیپ های مقاوم شماره 2، 36، 7، 13 و 32 به همراه ژنوتیپ های متحمل شماره 16، 12 و 26 با کمترین فاصله اقلیدسی در یک کلاستر قرار گرفتند.

به منظور بررسی اثر اندازه پیاز مادری و تراکم بوته بر خصوصیات کمی و کیفی بذر پیاز رقم تگزاس ارلی گرانو 502، آزمایشی به صورت اسپیلیت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار، در دو سال زراعی 1377-78 و 1378-79 در مزرعه تحقیقاتی کبوترآباد اصفهان انجام شد. فاصله ردیف در سه سطح 50، 60 و 70 سانتی متر به عنوان فاکتور اصلی و ترکیب های تیماری شامل سه فاصله بوته در ردیف، 15، 25 و 35 سانتی متر، و دو اندازه قطر پیاز مادری، 3 تا 6 و 6.5 تا 9.5 سانتی متر، به صورت فاکتوریل، فاکتور فرعی آزمایش را تشکیل دادند. نتایج آزمایش حاکی از عدم تفاوت معنی دار در عملکرد و اجزا عملکرد دانه شامل تعداد چتر در متر مربع، تعداد کپسول بارور در چتر، تعداد دانه در کپسول و وزن هزاردانه، بین فواصل ردیف 50 و 60 سانتی متر بود اما عملکرد دانه و تعداد چتر در متر مربع در فاصله ردیف 70 سانتی متر نسبت به دو فاصله دیگر کاهش معنی داری نشان داد. در مورد سایر اجزا عملکرد تفاوت بین فاصله ردیف ها معنی دار نشد. با افزایش فاصله بوته عملکرد دانه و تعداد چتر در واحد سطح و تعداد دانه در کپسول کاهش یافت اما تعداد کپسول در چتر افزایش نشان داد. وزن هزار دانه در فاصله بوته 15 سانتی متر به طور معنی داری کمتر از فاصله 35 سانتی متر بود. با افزایش قطر پیاز مادری عملکرد دانه و تعداد چتر در واحد سطح به طور معنی داری افزایش یافت اما تفاوت سایر اجزا عملکرد بین دو اندازه پیاز مادری معنی دار نشد. از بین اجزا عملکرد دانه تنها تعداد چتر در واحد سطح توانست حدود 67 درصد از تغییرات عملکرد دانه را در میان تیمارهای آزمایش توجیه نماید. تیمارهای آزمایش تاثیری بر درصد جوانه زنی بذر نداشتند.

به منظور ارزیابی عکس العمل لاین های برگزیده ذرت به بیماری سیاهک معمولی (Common smut) و شناسایی ژنوتیپ های مقاوم یا متحمل، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار و سی تیمار که شامل لاین های مختلف ذرت بود از طریق آلودگی مصنوعی ایجاد زخم (Cut cob injection) در ایستگاه تحقیقاتی کبوترآباد اصفهان اجرا گردید. برای ایجاد آلودگی دو تا سه روز پس از تشکیل کاکل ها (Silks) دو سانتی متر از انتهای هر بلال با قیچی باغبانی بریده (Cut cob) و سه میلی لیتر از سوسپانسیون اسپور قارچ به غلظت 106 اسپوریدی در هر میلی لیتر در محل زخم توسط سرنگ تزریق شد. در زمان رسیدگی فیزیولوژیک دانه ها، درصد آلودگی بلال ها و شدت بیماری براساس پیشرفت بیماری (درصد آلودگی دانه در هر بلال) تعیین و محاسبات آماری پس از تبدیل داده ها به آرکسینوس جذر اعداد انجام شد. مقایسه میانگین تیمارها با استفاده از روش آزمون چند دامنه ای دانکن (P=1%) نشان داد که اختلاف بین لاین ها از نظر میزان آلودگی معنی دار است. غربال کردن لاین ها براساس شدت آلودگی (Scale 0-7) روی بلال های آلوده شده انجام گرفت که بر این اساس لاین های آزمایشی در چهار گروه شامل سه لاین بدون آلودگی، دو لاین با تحمل زیاد، پانزده لاین از کمی متحمل تا کمی حساس و ده لاین از حساس تا حساسیت زیاد قرار گرفتند.

به منظور بررسی واکنش ژنوتیپ های مختلف گندم (Triticum aestivum L.) زمستانه (Winter) و بینابین (Facultative) نسبت به تنش خشکی، این آزمایش در سال های زراعی 1378-79 و 1379-80 در مزرعه به نژادی بخش تحقیقات غلات، موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر در کرج اجرا گردید. بیست ژنوتیپ گندم امیدبخش زمستانه و بینابین در دو آزمایش جداگانه (شرایط آبیاری بدون تنش و تنش خشکی آخر فصل) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار ارزیابی شدند. نتایج تجزیه واریانس مرکب دو ساله عملکرد دانه نشان داد که بین ژنوتیپ ها اختلاف معنی داری در سطح احتمال 1 درصد وجود دارد. اثر متقابل ژنوتیپ × سال و ژنوتیپ × آبیاری در سطح 5 درصد معنی دار اما اثر متقابل سه جانبه ژنوتیپ × آبیاری × سال غیر معنی دار شد. شاخص تحمل به خشکی (STI)، شاخص حساسیت به خشکی (SSI)، میانگین هندسی (GMP)، میانگین حسابی (MP) و تحمل به خشکی (ToI) در ارقام مختلف بر پایه عملکرد دانه در شرایط بدون تنش و تنش محاسبه شد. در بین بیست ژنوتیپ، ژنوتیپ شماره 8 (Pck/Vee) مطلوب ترین ژنوتیپ بود. عملکرد دانه این ژنوتیپ در شرایط بدون تنش 9320 و در شرایط تنش 7079 کیلوگرم در هکتار بود. میانگین حسابی آن به مقدار 8200، میانگین هندسی به مقدار 8123 کیلوگرم در هکتار، شاخص تحمل به خشکی 0.85 و شاخص حساسیت به خشکی این رقم 0.98 محاسبه شد. برای تعیین روابط بین عملکرد دانه و شاخص ها، از ضرایب همبستگی پیرسون استفاده گردید و مشخص شد که شاخص های STI، GMP، MP در هر دو شرایط دارای همبستگی مثبت و معنی داری با عملکرد دانه می باشند و می توانند جهت شناسایی ژنوتیپ های متحمل به خشکی و پر محصول برای هر دو شرایط محیطی به کار روند. در نهایت با استفاده از تجزیه خوشه ای بر مبنای شاخص ها و عملکرد دانه (در هر دو شرایط) ژنوتیپ ها در پنج گروه قرار گرفتند.

به منظور مطالعه نحوه توارث مقاومت به زنگ زرد و برآورد اجزا ژنتیکی، چهار لاین پیشرفته گندم که در آزمایش های سال های قبل مقاومت خوبی نشان داده بودند به همراه رقم حساس بولانی در قالب یک طرح دای آلل به صورت یک طرفه تلاقی داده شدند. آزمایش مایه زنی و ارزیابی واکنش گیاهچه ها در سال 1381 در گلخانه واحد پاتولوژی غلات موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر انجام شد. گیاهچه های والدین و F1 ها توسط دو نژاد 6E130A+ و 166E42A+ به طور جداگانه مایه زنی شده و تیپ آلودگی آن ها 18 روز بعد از مایه زنی یادداشت برداری گردید. تجزیه دای آلل به روش گریفینگ و جینکز و هیمن انجام شد. نتایج تجزیه واریانس Wr+Vr و Wr-Vr، تجزیه رگرسیون Wr و Vr و برآورد پارامترهای ژنتیکی بر اهمیت توام اثرات افزایشی و غالبیت در شرایط نژاد 6E130A+ و بر اهمیت توام اثرات افزایشی، غالبیت و اپیستازی در شرایط نژاد 166E42A+ دلالت داشت. وراثت پذیری عمومی و خصوصی در شرایط نژاد 6E130A+ به ترتیب %97 و %58 و در شرایط نژاد 166E42A+ به ترتیب %99 و %81 به دست آمد. لاین M-78-16 در شرایط هر دو نژاد بیشترین مقدار ترکیب پذیری عمومی در جهت کاهش تیپ آلودگی را داشت از این رو استفاده از آن در برنامه های اصلاحی مقاومت به زنگ زرد توصیه می شود.

با شناخت مزیت تغییر زمان کاشت نخود از بهار به پاییز، تلاش های به نژادی برای مقاومت به تنش سرما در این محصول شروع شده است. به منظور معرفی رقم یا ارقام متحمل به سرما و افزایش عملکرد نخود در مناطق مرتفع و سردسیر غرب کشور، طی دو سال زراعی (1379-81)، تنوع ژنتیکی 40 لاین و ژنوتیپ نخود به همراه رقم حساس به سرما ILC 533 به عنوان شاهد در طرح بلوک های کامل تصادفی در دو تکرار در شرایط کشت دیم پاییزه کردستان مطالعه شد. از مقیاس درجه بندی =1) بدون علایم سرمازدگی و =9 مرگ بوته ها یا سرمازدگی شدید( برای ارزیابی ژنوتیپ های مورد بررسی استفاده شد. صفات ارتفاع بوته، تعداد روز از کاشت تا گلدهی، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، تعداد شاخه های اولیه و ثانویه، وزن 100 دانه و عملکرد دانه اندازه گیری و ثبت گردید. نتایج تجزیه واریانس سالیانه و تجزیه واریانس مرکب نشان داد که بین ژنوتیپ های مورد بررسی برای عملکرد دانه، تعداد شاخه های ثانویه، وزن 100 دانه و درجه تحمل به سرما در سطح 5 درصد از نظر آماری اختلاف معنی دار وجود دارد. طی دو سال بررسی، 16 ژنوتیپ با درجه 3 و کمتر از 3 به عنوان لاین های متحمل به سرما گزینش و برای ارزیابی های بعدی معرفی شدند. با بررسی شجره این ژنوتیپ ها مشخص گردید که اغلب لاین های انتخاب شده به عنوان متحمل به سرما مانند FLIP 95-255C، FLIP 93-260C و Sel 95TH 1716 هیبریدهای حاصل از دورگ گیری گونه وحشی (ILWC 182) C. reticulatum با ارقام اصلاح شده بوند. در مجموع، با توجه به افزایش محصول چشمگیر نخود در کشت پاییزه، امید می رود با ارزیابی های بعدی بتوان رقم یا ارقام مناسب که به سرمازدگی متحمل باشند معرفی و به ارتقا تولید در استان کردستان کمک نمود.

بیماری بوته میری جالیز (Phytophthora drechsleri) از بیماری های مهم در منطقه گرمسار و ورامین می باشد. خسارت این بیماری روی خیار تا %25 گزارش شده است. در این مناطق مساله شوری که می تواند سبب اختلالات متابولیکی و جذب آب و مواد غدایی توسط گیاه بشود وجود دارد. خیار گیاهی حساس به شوری است، بنابراین تنش ناشی از شوری می تواند سبب حساسیت بیشتر گیاه به بیماری بوته میری بشود. سطوح مختلف شوری )شاهد بدون آلودگی، 0، 10، 25 و 50 میلی مول (NaCl روی سه رقم رایج خیار در منطقه )تزیر، سوپر 2000 و آمریکایی( در حضور قارچ عامل بیماری در شرایط گلخانه بررسی شدند. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. اختلاف معنی دار بین سطوح مختلف شوری وجود داشت و افزایش تنش شوری سبب بالا رفتن حساسیت به این بیماری شد. اثرهای متقابل شوری × ارقام به طور معنی داری اختلاف داشت. اثر غلظت های مختلف شوری 0)، 10، 25، 50 و 75 میلی مول (NaCl روی رشد قارچ در محیط کشت CMA در یک طرح کاملا تصادفی با سه تکرار بررسی شد. آنالیز واریانس سطح رشدی قارچ روی محیط کشت CMA نشان داد که اختلاف معنی داری بین تیمارهای مختلف شوری وجود دارد. سطح رشد قارچ در تیمار شاهد به میزان 635 میلی متر مربع و در تنش 50 و 75 میلی مول NaCl به ترتیب 4725 و 4797 میلی متر مربع بود.

تعیین سطح پلوئیدی اهمیت فراوانی در مطالعه روابط خویشاوندی گونه ها، تهیه هیبریدهای بین گونه ای و برنامه های به نژادی گیاهان دارد. این کار معمولا از طریق شمارش کروموزمی در سلول های مریستم ریشه انجام می گیرد. سرده یونجه (Medicago sp.) با حدود 85 گونه علفی یک ساله و چند ساله دارای سطوح پلوییدی متفاوتی بوده، ولی از آنجا که اندازه کروموزم ها در گونه های این سرده بسیار کوچک است، شمارش کروموزمی سلول های بدنی در مرحله متافاز به سختی امکان پذیر است. بنابراین در این تحقیق برای اولین بار امکان استفاده از شمارش کلروپلاست سلول های محافظ روزنه به عنوان یک روش جانشین ساده و آسان برای تعیین سطح پلوئیدی در یونجه مورد بررسی قرار گرفت. به همین جهت ارتباط و همبستگی سطح پلوئیدی و تعداد کلروپلاست های سلول های محافظ روزنه، در 17 گونه این سرده مطالعه گردید. از برگ های جوان میانی گیاهان گلخانه ای هر گونه سه نمونه به طور تصادفی انتخاب و تعداد کلروپلاست های سلول های محافظ روزنه سطح زیرین برگ در بیست جفت سلول شمارش گردید. برای تعیین سطح پلوئیدی، روش معمول شمارش کروموزم در سلول های متافازی مریستم انتهایی ریشه انجام و حداقل ده پهنه متافازی میتوز برای هر گونه مطالعه گردید. نتایج نشان دهنده همبستگی مستقیم (r=0.98) سطح پلوئیدی با تعداد کلروپلاست های سلول های محافظ روزنه در کلیه گونه های مورد مطالعه بود. به طوری که تعداد کلروپلاست های سلول های محافظ روزنه در گونه های تتراپلوئید M. scutellata (L.) Mill. Gard.، M. rugosa Desr. و M. sativa L. تقریبا دو برابر کلروپلاست های آن در گونه های دیپلوئید M. noeana Boiss.، M. minima (L.) Bartalini.، M. truncatula Gaetn.، M. littoralis Rhode.، M. coronata (L.) Bartalini.، M. radiate L.، M. laciniata (L.) Mill. Gard.، M. arabica (L.) Huds.، M. ciliaris (L.) Krocker.، M. lupulina L.، M. polymorpha L.، M. constricta Durieu.، M. orbicularis (L.) Bartalini. و M. rigidula (L.) All. بود. بنابراین با توجه به مشاهدات فوق شمارش کلروپلاست های سلول های محافظ روزنه به عنوان یک روش نوین برای تعیین سطح پلوییدی در سرده یونجه توصیه می شود.

استان قزوین با 35 هزار هکتار موستان یکی از مهم ترین استان های تولید کننده کشمش است و سالانه بیش از 5000 تن کشمش از این منطقه صادر می گردد. در چند سال اخیر به دلایل مختلفی از جمله فقدان روش های مناسب و عدم رعایت عوامل موثر در مرغوبیت و موازین بهداشتی، میزان تولید و صادرات کشمش کاهش یافته است. بنابراین شناسایی این عوامل اهمیت ویژه ای در ارتقاء کیفیت و عملکرد کشمش دارد.عواملی مانند رنگ، اندازه، مقدار مواد جامد داخلی، طعم، پاکی و تمیزی پوست، لطافت، نرمی و یا سفتی کشمش و زمان برداشت محصول به عنوان مهم ترین ویژگی های کشمش مرغوب معرفی شده اند (تفضلی و همکاران، 1370) درشتی و یا ریزی دانه های کشمش، مستقیماً متأثر از درشتی یا ریزی حبه های انگور بوده و از این رو انگورهای کشمشی را نبایستی پیش از رسیدن کامل برداشت کرد، چون مقدار اسید در آن ها بالا می باشد. بنابراین بهترین زمان برداشت هنگامی است که نسبت غلظت مواد قندی به مقدار اسید آن بین 33 تا 35 درصد باشد ...

به منظور مقایسه عملکرد ارقام هویج و شناسایی رقم مناسب منطقه سیستان، این آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار و به مدت دو سال (75-1375) در مرکز تحقیقات کشاورزی سیستان، ایستگاه زهک، با نه رقم هویج (به شرح جدول 1) انجام شد. بذر ارقام آزمایشی از بخش تحقیقات سبزی و صیفی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر دریافت شد. هویج محلی (زردک) زابل به عنوان شاهد در آزمایش منظور گردید. روش کاشت کرتی بود و هر رقم در 5 خط به طول 5 متر، فاصله ردیف 35 سانتی متر و فاصله بین بوته 7-5 سانتی متر کشت گردید. فاصله بین بلوک ها یک متر، مساحت کاشت 8.75 متر مربع و مساحت برداشت با حذف دو خط کناری و نیم متر از ابتدا و انتهای هر خط 4.2 متر مربع بود ...