نهال و بذر
سال:1384 | دوره:21 | شماره:1 |تعداد مقالات:13

به منظور بررسی سازگاری و پایداری عملکرد دانه لاین های امیدبخش و پیشرفته گندم دوروم دیم، آزمایشی در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی با 22 رقم و لاین از گندم های دوروم به همراه دو رقم شاهد گندم نان جمعا با 24 ژنوتیپ به مدت سه سال زراعی (80-1377) در شش ایستگاه در مناطق سردسیر دیم کشور اجرا شد. در هر سال و در هر دو منطقه پس از برداشت دانه، تجزیه واریانس ساده برای عملکرد دانه انجام و در انتهای سال سوم در هر منطقه تجزیه مرکب انجام شد. در تجزیه مرکب (3 سال در هر منطقه) واریانس اشتباه های آزمایشی مناطق مختلف براساس آزمون Fmax هارتلی معنی دار بود، لذا برای یکنواخت نمودن واریانس اشتباه های آزمایشی، مناطق اجرای طرح به دو گروه تقسیم شدند. برای تعیین ارقام پایدار از روش پارامتر تیپ چهار (لین و بینز)، ضریب تغییرات عملکرد (VC%) و نیز روش غیرپارامتری رتبه بندی (Rank) استفاده شد. در گروه اول (ایستگاه های مراغه، سرارود و اردبیل) اثرهای منطقه، سال × منطقه، سال × رقم بر نموده و پس از آ ن ها لاین های شماره 2 و 4 به ترتیب با عملکرد دانه 1585 و 1566 کیلوگرم در هکتار قرار داشتند. لاین های شماره 2 و 18 دارای پایداری و عملکرد بیشتری نسبت به سایرین بودند. لاین شماره 18 به دلیل داشتن عادت رشد بینابین جهت کشت در این مناطق قابل توصیه است. در گروه دوم (ایستگاه های شیروان، ارومیه و قاملو) اثرهای سال، منطقه، سال× منطقه، رقم و سال × منطقه× رقم بر عملکرد دانه معنی دار بود و پس از ارقام گندم نان، بیشترین عملکرد دانه متعلق به لاین های شماره 9 و 18 بود (به ترتیب با 756 و 734 کیلوگرم در هکتار). با در نظر گرفتن عملکرد دانه و نتایج تعیین پایداری و سازگاری و عادت رشد، دو لاین مذکور جهت کاشت در این مناطق قابل توصیه هستند.

شبدر برسیم (Trifolium alexandrinum L.) یکی از گیاهان علوفه ای خانواده لگومینوز است که عملکرد آن بستگی به اثر متقابل بین عوامل اقلیمی، ژنتیکی و زراعی دارد. به منظور تعیین نیاز حرارتی مراحل مختلف رشدی و عملکرد علوفه و بذر شبدر برسیم در چهار تاریخ کاشت، 25 اسفند، 15 فروردین، 5 اردیبهشت و 25 اردیبهشت، این پژوهش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در منطقه کرج به مدت سه سال اجرا گردید. نتایج این پژوهش نشان داد که جهت تولید علوفه خشک در تاریخ های کاشت به طور متوسط در چین اول حدود 1060 درجه- روز رشد و در چین دوم 503 درجه - روز رشد (پس از برداشت چین اول) و برای تولید بذر حدود 2000 درجه - روز رشد نیاز است که این میزان درجه - روز رشد برای تولید علوفه در چین اول 68 روز و در چین دوم 25 روز و برای تولید بذر 120 روز طول کشید. از بین مراحل مختلف رشد، مرحله شاخه دهی و گرده افشانی طولانی ترین مرحله (31 روز) و مرحله ظهور اولین برگ ساده کوتاه ترین مرحله (3 روز) بودند. مقایسه تاریخ های کاشت نشان داد که برای تولید علوفه در چین اول تاریخ کاشت اول (25 روز) با 75 روز طولانی ترین زمان و تاریخ کاشت سوم و چهارم (5 و 25 اردیبهشت) با 65 روز کمترین زمان را لازم دارند. تاریخ کاشت اول با 877 درجه روز رشد کمترین و تاریخ کاشت های سوم و چهارم با 1132 و 1256 درجه روز رشد بیشترین نیاز حرارتی را داشتند. برای تولید علوفه در چین دوم به طور میانگین در تمام تاریخ های کاشت حدود 25 روز زمان لازم بود که نیاز حرارتی آن معادل 503.2 درجه روز رشد بود. به طور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که برای تولید دوچین علوفه حدود 93 روز با 1563 درجه روز رشد و برای تولید بذر حدود 120 روز با 2000 درجه روز رشد نیاز است. برای تولید توام علوفه و بذر مناسب تا حد امکان تاریخ کاشت های زودتر توصیه می گردد.

هدف از این تحقیق انتخاب روشی مناسب جهت استخراج نشاسته از جو بدون پوشینه و استخراج و تعیین درصد آمیلوز نشاسته در 145 لاین جو بدون پوشینه بود. ابتدا با سه روش استخراج (شستشوی نشاسته)، نشاسته دو لاین از جو بدون پوشینه استخراج گردید. درصد آمیلوز آن ها توسط روشی که اخیرا برای دو تا سه بذر غلات سازگار شده بود تعیین گردید. در این آزمایش یک طرح آماری فاکتوریل (3 در 2 با 3 تکرار) به کار گرفته شد. استخراج نشاسته با خیساندن بذرها در داخل میکروتیوپ(Eppendorf tube)  حاوی محلول آمینیوم به مدت یک شبانه روز و سپس خردکردن و نرم کردن آن ها توسط پستلی که روی بهم زن نصب شده بود، انجام گردید. مواد حاصل از الک های استیل میکرو (160 um) عبور داده و سپس سانتریفیوژ گردیدند. پلت های حاصل به وسیله محلول4M NaCI  و سپس محلول SDS 5% (سولفات دودسیل سدیم) و در نهایت استون شستشو داده شدند و در دسیکاتور خشک گردیدند. نتایج درصد آمیلوز حاصل از روش فوق در مقایسه با دو روش دیگر (روش کاربرد اسیداستیک و اتانول و روش استفاده از محلول شکر و نمک و SDS 2% بدون مصرف محلول آمونیم) در سطح معنی دار آماری برتری داشت و این برتری به ترتیب 13 درصد و 34 درصد نسبت به روش 1و 3 بود. با این روش نشاسته، تعداد 145 لاین جو بدون پوشینه استخراج و سپس آمیلوز آن ها به روش اسپکتروفتومتری در طول موج 620 nm مشخص گردید. نتایج بین 18 تا 34 درصد نوسان داشتند. پایین ترین میزان درصد آمیلوز مربوط به لاین شماره 4062 از پاکستان و بالاترین آن مربوط به لاین شماره 743 از ترکمنستان بود. اختلاف در میزان آمیلوز در لاین های تجزیه شده آنقدر قابل ملاحظه می باشد که بتوان در آینده با تجزیه تعداد بیشتری از لاین های مناسبی جهت توصیه های تغذیه ای و صنعتی دست یافت.

در این تحقیق سه رقم سورگوم علوفه ای به نام های KFS2, KFS1 و KFS3 با استفاده از طرح آماری فاکتوریل بر پایه بلوک های کامل تصادفی به منظور تعیین مناسب ترین تراکم کاشت در سه تکرار به مدت دو سال (81-1380) در کرج کاشته شدند. تراکم های مورد بررسی167 ، 208، 278 و 417 هزار بوته در هکتار بودند. کود فسفات آمونیوم بر مبنای 115 کیلوگرم P2O5 و در مجموع 183 کیلوگرم در هکتار نیتروژن در چهار نوبت مصرف شد. از همه تیمارها دو چین علوفه برداشت شد. چهار صفت شامل ارتفاع بوته، تعداد پنجه، عملکرد علوفه تر و خشک در هر چین یادداشت برداری گردید و برداشت از سطح 7.8 مترمربع به عمل آمد. داده های دو سال مورد تجزیه واریانس مرکب قرار گرفت و میانگین به روش دانکن مقایسه شدند. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد بین سال ها به جز برای ارتفاع بوته، ارقام به جز برای تعداد پنجه، اثر متقابل سال × رقم به جز برای تعداد پنجه، تراکم کاشت، اثر متقابل سال × تراکم کاشت به جز برای عملکرد علوفه خشک، اثر متقابل رقم × تراکم کاشت و اثر متقابل سال × رقم × تراکم کاشت به جز برای ارتفاع بوته اختلاف معنی دار در سطح 1% وجود دارد و فقط اختلاف موجود در اثر متقابل رقم × تراکم کاشت برای ارتفاع بوته در سطح 5% بود. با مقایسه میانگین ها به روش دانکن، همه صفات مورد بررسی در سال اول و در گروه اول قرار گرفتند. ارقام KFS1 و KFS3 به ترتیب از نظر عملکرد علوفه تر با 126.7 و 124.5 و علوفه خشک با 24.38 و 23.05 تن در هکتار و از نظر ارتفاع با 186 و 178 سانتی متر در گروه اول قرار گرفتند. کمترین عملکرد علوفه خشک به میزان 20.18 تن در هکتار از رقم KFS2 و بیشترین و کمترین عملکرد علوفه خشک به ترتیب در تراکم های کاشت 278 و 417 هزار بوته در هکتار به دست آمد. گرچه تعداد پنجه در چین اول با چین دوم اختلاف معنی داری داشت، ولی ارقام مورد بررسی در متوسط دو چین از نظر تعداد پنجه تفاوت آماری نداشتند.

به منظور بررسی تحمل ژنوتیپ های مختلف پنبه به خشکی در مرحله رشد گیاهچه، آزمایشی در گلخانه و در داخل گلدان به صورت آزمایش فاکتوریل با دو فاکتور ژنوتیپ پنبه در چهل سطح و خشکی در سه سطح (1- ، 4- ، 8- بار) در قالب طرح بلوک های کاملا تصادفی با سه تکرار اجرا شد. پتانسیل های رطوبتی مورد نظر از طریق منحنی رطوبتی خاک محاسبه گردید. در این آزمایش، درصد سبز شدن، سرعت سبز شدن، تعداد برگ، سطح برگ، وزن کل بوته (ریشه و بخش هوایی) و همچنین نسبت وزن خشک ریشه به بخش هوائی گیاه، در شرایط پتانسیل های آبی مورد نظر، بررسی شدند. نتایج حاصله نشان داد که با افزایش تنش خشکی، به جز نسبت وزن خشک ریشه به قسمت هوایی، سایر صفات به طور قابل توجهی کاهش یافت. در بین صفات اندازه گیری شده، سطح برگ از حساسیت بیشتری برخوردار بود و در اثر افزایش تنش خشکی به شدت کاهش یافت. در این تحقیق نسبت وزن خشک ریشه به بخش هوایی در اثر افزایش تنش خشکی به شدت افزایش یافت، به طوری که در سطح تنش 8 - بار بیشترین مقدار حاصل گردید. به طور کلی ژنوتیپ های بلغار 433، تابلادیلا و ان. او 200 در مرحله سبز شدن و ژنوتیپ های سایکرا، باربادنز، بلغار 433 و تابلادیلا در مرحله رشد گیاهچه جزو ژنوتیپ های متحمل بودند در حالی که ژنوتیپ های نارابرای و ساحل در مرحله سبز شدن و ژنوتیپ های نارابرای.ان.او 259 و دلتا پاین درمرحله رشد گیاهچه جزو ژنوتیپ های اساسی حساس بودند.

بیماری پوسیدگی معمول ریشه و طوقه گندم که توسط قارچ های Bipolaris sorokiniana و گونه های مختلف جنس Fusarium ایجاد می شود، در برخی از مناطق گرمسیر و معتدل استان فارس شایع می باشد. استفاده از مقاومت و تحمل یکی از روش های مهم مبارزه با این بیماری محسوب می گردد. در این بررسی واکنش 114 لاین پیشرفته و رقم گندم نان (Triticum aestivum L.) طی دو سال اول زراعی 1375 تا 1377 در قطعه زمینی با سابقه آلودگی زیاد در منطقه بیضا فارس مورد مطالعه قرار گرفت. در سال اول بررسی ده لاین و رقم تحمل و مقاومت خوبی از خود نشان دادند و بقیه حساس بودند. در سال سوم از بین آن ها شش لاین و رقم که نسبت به زنگ زرد نیز متحمل و یا مقاوم بودند انتخاب، و در دو گروه پنج تائی با رقم حساس فلات در دو منطقه استهبان (معتدل) و قیرو کارزین (گرم) در قطعه زمین هایی با آلودگی زیاد، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار، از نقطه نظر راندمان محصول مورد مقایسه قرار گرفتند. در منطقه معتدل، رقم مرودشت و لاین M-75-20 و در منطقه گرم رقم چمران بیشترین میزان محصول را نسبت به سایر ارقام داشتند و رقم فلات به عنوان شاهد حساس کمترین میزان محصول را دارا بود (P=%1). با توجه به این نتیجه رقم مرودشت جهت کشت در اراضی آلوده مناطق معتدل گرم توصیه می گردند.

تنش خشکی به عنوان مهم ترین تنش غیرزیستی نقش مهمی در کاهش تنوع ژنتیکی و عملکرد گیاهان زراعی در جهان دارد. مطالعه حاضر با استفاده از سری کامل لاین های دیزومیک جایگزین شده گندم نان(1A, 2A, …,7A) ، (1B, 2B, …, 7B) و (1D, 2D, …, 7D) به همراه والدهای دهنده (Triticum aestivum L.cv. Sheynne) و گیرنده (T. aestivum L. cv. Chinese spring) دریافتی از موسسه تحقیقات علوم آکادمی مارتون واشر مجارستان به منظور مطالعه تجزیه کنترل ژنتیکی به خشکی در گندم رقم شایان انجام شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس و مقایسه میانگین صفات مورد مطالعه نشان داد که برای محل های کروموزمی رقم شایان از نظر صفات مورد مطالعه تنوع ژنتیکی وجود دارد، بنابراین تنوع موجود بیانگر اختلاف ژنتیکی بین محل های کروموزمی بوده و امکان گزینش محل های کروموزمی حامل ژن های کنترل کننده تحمل به خشکی را آسان تر می نماید. براساس میزان آب نسبی برگ (RWC) به عنوان مهم ترین شاخص فیزیولوژیکی، محل های کروموزمی 7A، 6D، 2D و 5A گزینش شدند. میزان شاخص تحمل به خشکی (DTI) نیز برای محل های کروموزمیA7،2A ، 4D، 6D، 1B و B2 بالا بود. شاخص انتخاب چندگانه (MSI) که همبستگی بالایی با شاخص تحمل به خشکی و شاخص های فیزیولوژیکی نشان داد، میزان آن برای محل های کروموزومی A7 ،2B، 1D، 2D، 6D، 3D و D4 بالا بود. نتایج حاصل از تجزیه ژنومی در گندم رقم شایان نشان داد که ژنوم  Dبا 43.11% کارآیی انتخاب براساس شاخص انتخاب چندگانه بیشترین تاثیر را در کنترل میزان تحمل به خشکی دارد. نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای و تجزیه تابع تشخیص نشان داد که لاین های جایگزین شده 7A، 4D، 6D و  2Dبراساس فاصله اقلیدسی برای شاخص های DTI و MSI اختلاف معنی داری نداشته و به عنوان مهم ترین گروه نقش مهمی در کنترل میزان تحمل به خشکی دارند. براساس نتایج حاصل، احتمالا محل های کروموزومی 7A، 4D، 6D و  2Dبا بیشترین مکان های ژنی کنترل کننده تحمل به خشکی، نقش مهمی در کنترل میزان تحمل به خشکی در گندم رقم شایان دارد.

به منظور مطالعه خصوصیات جوانه زنی در عکس العمل به دو گونه قارچ فوزاریوم ( Fusarium oxysporumو(Fusarium solani ، آزمایشی با استفاده از بذر سیزده اکوتیپ از گونه های گیاهی سه جنس یونجه (Medicago)، بروموس (Bromus) و اگروپایرون (Agropyron) با منشا خارجی و ایرانی به اجرا درآمد. در این آزمایش، بذر اکوتیپ ها با اسپور دو گونه قارچ به غلظت های 104×29 و 104×20 در میلی لیتر برای F.solani و 104×59 و 104×45 در میلی لیتر برای گونه دیگر مورد تنش قرار گرفته و خصوصیات بذری اکوتیپ ها در تنش با قارچ و شاهد مقایسه شدند. صفات درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه، و شاخص بنیه در واکنش به دو گونه قارچ، مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج به دست آمده نشان داد که بین اکوتیپ ها و عوامل آلودگی برای صفات درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه و شاخص بنیه بذر نسبت به شاهد اختلاف معنی داری وجود دارد. اثر تیمار قارچ روی سرعت جوانه زنی بذر اکوتیپ ها بیشتر از درصد جوانه زنی و دیگر صفات بود.

تلاقی دی آلل در مطالعات ژنتیکی برای تعیین نحوه توراث صفات مهم در بین مجموعه ای از ژنوتیپ ها برای تشخیص والدین برتر در تولید هیبرید و یا اصلاح ارقام استفاده می شود. کنترل ژنتیکی صفت تیپ آلودگی زنگ زرد در یک تلاقی دی الل یک طرفه برای شش رقم گندم شامل،) Tiritea شاهد حساس)، Karamu, Otane, Kotaer, Tancred  و Briscard مورد مطالعه قرار گرفت. این ارقام به همراه 15 نتایج دورگ آن ها برای سه پاتوتیپ زنگ زرد 38E0A+ و-7E18A- و 134E134A+ ارزیابی شدند. برای هر پاتوتیپ یک طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار برای 21 تیمار استفاده شد. روش بای پلات که براساس دو مولفة اصلی روی داده های متمرکز دی آلل بنا شده است، برای این مطالعه به کار گرفته شد. تجزیه واریانس اختلافات معنی دار بین 21 تیمار برای صفت تیپ آلودگی نشان داد. تغییر پاتوتیپ ها دلیل پدیده برگشت غالبیت در اکثر تلاقی ها بود. رقم Briscard برای پاتوتیپ های 38E0A+ و134E134A+  و رقم Kotaer برای پاتوتیپ 7E18A- دارای بیشترین اثر ترکیب پذیری عمومی (GCA) برای صفت تیپ آلودگی بودند، بنابراین در والدین مذکور به دلیل بزرگی GCA ، اثر افزایشی در کنترل صفت تیپ آلودگی نقش مهمی دارند، لذا می توان از آن ها در برنامه های اصلاحی برای تولید ارقام مقاوم به زنگ زرد استفاده نمود. بیشترین ترکیب پذیری خصوصی (SCA) منفی در تلاقی Karamu × Kotare برای پاتوتیپ7E18A- ، در تلاقیOtane × Tirtea برای پاتوتیپ 38E0A- و در تلاقی Kotare × Briscard برای پاتوتیپ 134E134A+ مشاهده شد. مقادیر SCA نشان دهنده اثر غالبیت برای مقادیر پایین صفت تیپ آلودگی بود. نتایج نشان داد که تیپ آلودگی به عنوان یک جزء مقاومت تحت کنترل ژنتیکی است و انتخاب برای این صفت می تواند در برنامه های اصلاحی گندم موثر باشد.

اطلاع از تنوع ژنتیکی و روابط بین مواد مورد استفاده در برنامه های اصلاح نباتات از اهمیت بالایی برخوردار بوده و باعث افزایش کارآیی روش های مورد استفاده به ویژه در اصلاح ارقام دورگه می گردد. بدین منظور و با هدف امکان گروه بندی رگه های ذرت مورد استفاده در برنامه اصلاح ذرت، تعداد 52 رگه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار و به مدت دو سال (82-1381) از نظر 40 صفت مورفولوژیک در مزرعه 400 هکتاری موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر مورد بررسی قرار گرفتند. با در نظر گرفتن وجود تنوع بین رگه ها درتجزیه واریانس و همچنین قابیلت توراث عمومی و ثبات صفت، تعداد 25 صفت انتخاب و جهت گروه بندی رگه ها مورد استفاده قرار گرفتند. تجزیه کلاستر بر اساس داده ها استاندارد شده این صفات نشان داد که کلیه رگه ها در چهار گروه مستقل قابل تقسیم می باشند. تجزیه تابع تشخیص نشان داد که به ترتیب صفات شاخص مخروطی بودن بلال، طول پدانکول خارج از برگ پرچم، تعداد ردیف دانه در بلال، طول و سطح برگ پرچم، طول و سطح برگ بلال، از صفات دارای اهمیت در این گروه بندی می باشند. تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که این صفات را می توان در هفت مولفه اصلی تلفیق نمود که مجموعا 83.5% تغییرات کل را شامل می شود. مولفه اول بیشتر شکل پدانکول و بلال، و مولفه دوم قطر بلال و شکل دانه را نشان می دهد. تجزیه کلاستر با استفاده از این هفت مولفه نشان داد که رگه ها مجددا درچهار گروه قابل انتساب هستند و این گروه بندی انطباق بالایی با گروه بندی مستقیم براساس صفات مورفولوژیک نشان داد، و فقط تعداد محدودی از رگه ها در گروه های متفاوت جابه جا شدند. با توجه به استقلال مولفه های اصلی می توان این گروه بندی را به عنوان یک گروه بندی اولیه رگه های ذرت برنامه اصلاح ذرت موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر در نظر گرفت.