نقش مایه
سال:1391 | دوره:5 | شماره:11 |تعداد مقالات:8

هنر فلزکاری اسلامی در طی قرون 8 و 9 هجری پیشرفت فراوانی را نشان می دهد. در این زمان شاهد اجرای قلم زنی های بسیار ظریف و پرکار، رسم خطوط ثلث و گهگاه کوفی، و نیز تصویر گری شمایل های انسانی بر ظروف مفرغی و برنجی هستیم. هنرمندان فلزکار در این دوران با تصویرگری نقوش، یکسری روایات تاریخی را به تصویر کشیده و یا با رسم کتیبه های اسلامی با مضمون آیات قرآنی و دعاهای خیر و برکت، از خداوند متعال برای صاحب ظرف آرزوی سلامتی و سعادت خواستار شده اند. یک نمونه ظرف مطرح شده در این مقاله، که برای نخستین بار مورد بررسی قرار گرفته، و متن کتیبه ها و تصاویر آن نیز برای نخستین بار به چاپ می رسد، اطلاعاتی کلی در خصوص فن هنر فلزکاری آن دوران در اختیار قرار می دهد.

بحث معماری اسلامی بدون پرداختن به تزیینات آن ناقص می باشد. زیرا تزیینات جزو لاینفک معماری اسلامی است. بخش عمده ای از معماری اسلامی به تزیینات اختصاص یافته و عملکرد وسیع و ارزشمندی در راستای اهداف معماری اسلامی در شکل گیری و دوام و بقای آن دارد. این تزیینات می تواند شامل کوچک ترین اجزای معماری با کاربرد انواع مصالح در ساده ترین صورت ممکن تا کلی ترین و عمده ترین بخش های معماری مانند گنبدها، شبستان ها و... با انواع و اقسام مصالح در پیچیده ترین شکل های مختلف هندسی و انتزاعی با روش های گوناگون باشد. تزیینات به کار رفته در بنای عالی قاپو شامل: دیوارنگاره ها، کشته بری، مقرنس کاری، تنگ بری، کاشی کاری و لایه چینی است.

قائل بودن به دو ساحت وجودی کالبدی و غیرکالبدی برای انسان و پدیده ها از قدیمی ترین دوران و در محافل فکری مختلف مطرح بوده است و در حوزه هنرها نیز گسترش یافته است. هنر را می توان تجلی کالبدی دادن به پیامی دانست که هنرمند قصد بیان آن را دارد و فرم کنار عوامل دیگری چون ماده و تکنیک از مهمترین وجوه ساحت کالبدی در هنرها در مقابل ساحت غیرمادی که در بر گیرنده عواملی همچون ایده و مفهوم می باشد قرار می گیرد.فرم اصطلاحی است که در حوزه های متفاوت علوم و دانش بشری، جلوه خاص و کاربرد ویژه خود را دارد و از لحاظ لغوی، گستره معنایی وسیعی را در زبان های مختلف در بر می گیرد و از مباحث و مقوله های بسیار مهم در حوزه هنرها می باشد که نحوه تفکر و نگرش به آن، تاثیرات غیرقابل انکاری در نحوه شکل گیری هنر در دوره های مختلف داشته است. در این راستا شناخت مفهوم و نحوه نگرش بدان می تواند به عنوان عاملی راهگشا در ادراک بهتر هنر و تاریخ هنر در رشته های مختلف هنری مطرح باشد و راهگشای پژوهشی عمیق تر در حوزه های مختلف هنری از لحاظ ویژگی های کالبدی گردد.روش پژوهش تحلیل محتوا بوده و ابزار و روش های گردآوری اطلاعات پژوهش از نوع اسنادی است که از اسناد کتابخانه ای، تهیه فیش و جداول استفاده گردیده است. تحلیل اطلاعات بر اساس استدلال قیاسی و استدلال استقرائی (استنتاجی) می باشد.

«انسان» همواره در بسیاری از آثار هنری، بالاخص نقاشی، کانون توجه بوده است. این نکته که یک هنرمند شرقی و غربی چگونه درصدد بیان تصویری آن برآمده اند، به نظر قابل توجه و تامل می آید. ابعاد وجودی انسان در اندیشه اومانیستی ایتالیا، تجلیگاه مولفه های تصویری در آثار رافائل گردید و همانگونه که نگرش غربی در دوره رنسانس تمامی زمینه های هنری دوران خود را تحت شعاع قرار داده، در ایران نیز به سمت جایگاهی در عرصه هنر پیش رفت تا بدان جا که انسان خاکی تمام معیارهای تصویری آن دوره را بهم ریخته و یک تحول و یا خانه تکانی بصری و دیدگاهی در زمانه خود را به وجود آورد که می توان آن را به وضوح در آثار بهزاد مشاهده نمود. به نظر می رسد که تحقیق حاضر نخستین تحقیق و پژوهش بصورت تطبیقی روی آثار بهزاد و رافائل می باشد که نقش و جایگاه انسان را مورد بررسی قرار داده است.هدف این تحقیق بررسی نقش و جایگاه «انسان» در آثار بهزاد و رافائل، با استناد به همزمانی تقریبی آن دو هنرمند بوده و سعی بر آن است تا تفاوت ها و شباهت های موجود در آثار این دو نقاش در خصوص مفهوم انسان به لحاظ فرم و معنا مورد پژوهش قرار گیرد. در این راستا با توجه به ماهیت تحقیق با بهره گیری از روش مقایسه ای و تاریخی و با رویکرد شمایل نگارانه و شمایل شناسانه مبتنی بر نظریه اروین پانوفسکی مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت و روش تجزیه تحلیل داده ها توصیفی، تحلیلی و مقایسه ای می باشد.

نقوش تزئینی در هنر ایران از بعد طراحی و مضمون، حاملان با ارزش رازهای فرهنگ ایرانی محسوب می شوند. از نقوشی که همواره مورد توجه بوده و حتی با تغییر آیین ها استفاده از آن تداوم یافته، پرندگان و موجودات بالدار اساطیری است که در غالب دوره های هنری ایران، بویژه هنر تصویرگری دوره سلجوقی از جایگاه مهمی برخوردار است و به دلیل جذابیت های ویژه اش همواره مورد توجه هنرمندان و پژوهشگران قرار داشته و دارد. پژوهش حاضر با هدف شناسایی جنبه های زیباشناختی و عناصر دیداری نگاره های پرنده در هنر سلجوقی با تمرکز بر عناصر دیداری مربوط به آن ها (نظیر: خط، شکل، رنگ، بافت، ترکیب بندی، زاویه دید، محتوای اثر، بیان داستانی و پی آیند تصاویر) انجام گرفته است تا جنبه های پنهان عناصر دیداری تصویرسازی این هنر و ظرافت های مربوط به آن آشکار گردد. شیوه تحقیق توصیفی تحلیلی بر پایه مطالعات کتابخانه ای می باشد و تجزیه و تحلیل بصری نقوش و آنالیز آثار به روش توصیفی و تحلیل محتوا با دیدگاهی نمادپردازانه و تصویرسازانه صورت پذیرفته است. بررسی ها نشان می دهند؛ نقوش پرنده در هنر سلجوقی جنبه های زیباشناسی خاص خود را در نوعی ساده سازی و بیان هندسی ارائه می کند؛ بطوریکه عناصر بصری در ترکیب با هم نشان از خصوصیات و ظرافت های هنری درونگرا و بی پیرایه دارد. در این هنر رنگ ها غنی و قوی، نقش ها از کیفیتی اسطوره ای و حماسی برخوردار می باشند، خطوط محکم و در عین حال با نرمی و قوس ملایم دیده می شوند، که این حاکی از افزایش غنای سنت هنر تزئین و پرمایگی آن می باشد. از ویژگی های دیگر هنر این دوره پیچیده تر شدن نقشمایه ها و ترکیب بندی نگاره های پرندگان از نمای سه رخ یا ترکیب نمای نیم رخ و روبرو است.

در سال 1328 نخستین نگارخانه در ایران با نام «آپادانا، کاشانه هنرهای زیبا» به همت محمود جوادی پور و کمک و همکاری حسین کاظمی و امیر هوشنگ آجودانی فعالیت خود را آغاز کرد. پیش از این، مکان ثابت و مشخصی برای نمایش آثار نقاشان نوگرا وجود نداشت و آثار این هنرمندان بیشتر در مراکز و انجمن های فرهنگی وابسته به کشورهای دیگر که در پایتخت فعال بودند به نمایش در می آمد.مقاله حاضر با هدف بررسی تاثیرات «گالری آپادانا» بر «جریان نقاشی نوگرا» در ایران به نگارش در آمده است. نتایج پژوهش حاضر که با روش تحقیق توصیفی و تاریخی بدست آمده حاکی از آن است که اگرچه گالری آپادانا پس از مدت کوتاهی از تاسیس آن از فعالیت باز ایستاد اما نقش عمده ای در رشد و گسترش جریان هنر نوگرای ایران از خود به جای گذاشت. در واقع کارکرد گالری آپادانا تنها به فراهم آوردن مکانی برای نمایش و عرضه آثار پیشگامان نقاشی نوگرای ایران محدود نماند؛ این مرکز با انجام فعالیت های متنوعی چون برگزاری سخنرانی، کلاس های آموزش نقاشی، نمایش فیلم و اسلاید و برگزاری محافل هنری امکان نخستین آشنایی های عامه مردم با «هنر مدرن» را ایجاد کرد. از سوی دیگر، نمایشگاه های برگزارشده در گالری آپادانا، زمینه انتشار نخستین نقدها در مورد نمایشگاه های نقاشی نوگرا را فراهم آورد. افزون بر این، سیاست های هنری بانیان این مرکز در ترویج و تثبیت گرایشات سنتی و ایرانی در نقاشی نوگرا تاثیر فراوان گذاشت.

طراح همواره در جستجوی کشف راهی است تا طرحی بیافریند که قادر به برقراری ارتباط با نظاره گر بوده و برای او دلنشین باشد تا از این راه بتواند پیام های بصری و مفهومی خود را به او انتقال دهد. از جمله عناصری که در برگیرنده مفاهیم حسی و بصری به صورت تواما می باشد و اهداف ارتباطی را نیز فراهم می نماید فرمی است که ویژگی های معنایی را در برگیرد. در شناسایی روابط مفهوم و فرم، همه جزئیات را در یک قالب کلی می توان گنجاند، که فرم معنادار نام دارد. کیفیت تمامی ابژه هایی که حس زیبایی شناسی ما را بر می انگیزد در فرم معنادار نهفته است. اگر فرم معنادار را ترکیبی از چینش عناصر بصری و انعکاس حسی حاصل از مشاهده طرح بدانیم و آن را در قالب طراحی معنادار استفاده کنیم، به صورت کاربردی آن را می توان به شیوه ای آگاهانه همراه با روابط و نسبت ها، در قالبی نو پایه ریزی کرده و بدین ترتیب حس زیبایی شناختی را همراه با رضایت فراهم آورد. ترکیب این دو حس باعث برانگیختگی معنایی شده و مخاطب بر زوایای ناشناخته آن نیز اشراف یافته، به حس طراح در هنگام خلق اثر آگاهی می یابد و حتی مخاطب به معنایی پنهان در بطن اثر دست می یابد و اوج تاثیرگذاری هنر از سوی هنرمند به مخاطب پدیدار می گردد.

در ایران از دیرباز تاکنون گونه های بسیار متنوعی از پرندگان زیست می کنند که می توانسته اند منبع الهام و یا تقلید هنرمندان و ساکنان تمدن های کهن ایران در تصویر کردن پرنده بر روی ظروف باشند. هم چنین باور مردمان نسبت به پرندگان و اسطوره های مربوط به آن ها می توانسته در این امر نقش ایفا کند. با توصیف و بررسی این نقوش در تمدن های کهن ایران و دوره های تاریخی قبل از اسلام، این که کدام یک از پرندگان با توجه به آثار موجود، بیش از سایر پرندگان تصویر شده اند، مطمع نظر است. همچنین بررسی این که شیوه هنرمندان در تصویر کردن پرنده در طول تاریخ چقدر به طبیعت نزدیک بوده است.