جغرافیای طبیعی
سال:1394 | دوره:8 | شماره:27 |تعداد مقالات:8

دامنه شمال شرقی کوه کرکس به عنوان بخشی از توده کوهستانی کرکس به شمار می رود که در جنوب غرب شهرستان نطنز واقع شده است و در جهت شمال غربی-جنوب شرقی امتداد یافته است. منطقه مورد مطالعه در پهنه آتشفشانی ارومیه، دختر (تبریز، بزمان) واقع است.شروواشتوکلین (نقل از پروهان، 1380) این پهنه را یک محور شکسته و فعال از نظر ولکانیسم (کرتاسه فوقانی- ائوسن) و از لحاظ پلوتونیسیم (الیگوسن و میوسن) به شمار می آورند. گسل اصلی منطقه بخشی از گسل قم-زفره است که در یک کیلومتری جنوب غرب نطنز شروع و تا زفره ادامه دارد. این گسل یک گسل امتداد لغز راست گرد می باشد و موجی بریدگی آبرفت های کواترنر در شمال نطنز شده است. جابجایی آبراهه ها اکثرا به صورت راست بر می باشد و جوان ترین فعالیت گسل، در حرکت راست بر مخروط افکنه های جوان در ارتفاع های جنوب غرب کاشان دیده می شود. برای شناسایی فعالیت های زمین ساختی در منطقه مورد مطالعه از شاخص های ژئومورفیک مختلفی از جمله شاخص تضاریس جبهه کوهستان، گرادیان طولی رودخانه، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن و مورفومتری مخروط افکنه ها استفاده شده است. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که دامنه های شمال شرقی کوه کرکس از نظر تکتونیک همچنان فعال می باشد.

شناسایی و انتخاب مناطق مناسب اکوتوریسم در برنامه ریزی و مدیریت آن از اهمیت بالایی برخوردار است. مناطق خور خلاصی، جگین و کوئیک در شهرستان جاسک استان هرمزگان دارای قابلیت های فراوان از نظر اکولوژیکی و فرهنگی برای توسعه اکوتوریسم می باشند. در این پژوهش ابتدا با استفاده از روش دلفی و با همکاری 8 نفر از متخصصان مهمترین معیارها جهت توسعه اکوتوریسم انتخاب شدند. در این روش معیاره ای اقلیم، منابع آب، پوشش گیاهی، فاصله از سکونتگاه های انسانی، آثار تاریخی فرهنگی، ارزش حفاظتی گونه های گیاهی و جانوری، نواحی زادآوری حیات وحش، امکانات زیر بنایی از میان 19 معیار پیشنهادی غربال و انتخاب شدند. سپس معیارهای غربال شده توسط متخصصانی که در روش دلفی همکاری داشتند، با استفاده از تکنیک آنتروپی شانون وزن دهی شدند. اولویت بندی مناطق جهت توسعه اکوتوریسم نیز توسط همان متخصصان و با استفاده از مدل تاپسیس انجام شد. بر اساس نتایج بدست آمده از مدل تاپسیس، منطقه خورخلاصی با نمره 0.7100 منطقه کوئیک با نمره 0.2920 و منطقه جگین با نمره 0.1183 بترتیب اولویت های اول، دوم و سوم جهت توسعه اکوتوریسم در شهرستان جاسک رتبه بندی شدند. نتایج پژوهش حاضر می توان متولیان طبیعت گردی کشور را در جهت انتخاب منطقه دارای اولویت سرمایه گذاری جهت توسعه طبیعت گردی در شهرستان جاسک یاری رساند.

حوضه های آبخیز در ایران از نظر زمین شناسی، ناهمواری و اقلیم و سایر عوامل موثر در امر فرسایش بسیار متفاوت هستند، هدف از این پژوهش بررسی انواع فرسایش در حوضه آبخیز ناورود، بررسی شدت فرسایش، تولید رسوب و عوامل موثر در این رابطه است در این خصوص ویژگی های فیزیوگرافی، توپوگرافی، اقلیمی، زمین شناسی، ژئومرفولوژی، پوشش گیاهی، خاک، فرسایش و تولید رسوب به طور کلی بررسی شد. این حوضه دارای مساحتی در حدود 265.46 کیلومتر مربع است. هدف کلی پژوهش، بررسی میزان فرسایش و تولید رسوب در حوضه و پی بردن به مناطق حساس از نظر فرسایش است. برای رسیدن به هدف فوق از روش پتانسیل فرسایش (ای پی ام) استفاده شده است. ابزارهای گردآوری اطلاعات، عکس های هوایی، انواع نقشه ها، روش مشاهده و منابع کتابخانه ای هستند. در این مطالعه با استفاده از روش ای پی ام میزان فرسایش در هر یک از زیر حوضه ها (زیر حوضه) بررسی شده است . در رابطه با ژئومرفولوژی منطقه از 15 نوع رخساره تشکیل شده است. با ادغام آنها با ساختار سنگ شناسی و مقاومت آنها در برابر فرسایش و تلفیق شیب به آنها 104 واحد کاری به دست آمد. بررسی شدت فرسایش و تولید رسوب در در هر واحدکاری با استفاده از روش تجربی EPM (کمی) صورت گرفت. بر اساس نتایج به دست آمده، زیر حوضه های شماره 4 و 5 از نظر شدت فرسایش بیشترین فرسایش را دارد (ضریب فرسایش 0.24 و 0.22). همچنین بیشترین رسوب زایی را نسبت به سایر زیر حوضه ها به خود اختصاص داده اند. علت زیاد بودن فرسایش ویژه و توان رسوب دهی دراین زیر حوضه ها، نسبت به زیر حوضه های دیگر شیب زیاد و حساسیت سنگ ها نسبت به فرسایش، تغییرکاربری، تخریب جنگل و مرتع، جاده سازی است.

دلتاها که حاصل تعامل پدیده های خشکی با دریایی هستند، از دیرباز به خاطر حاصل خیزی خاک و تمرکز جمعیت مورد توجه کشاورزان و عالمان طبیعت بوده اند. دلتای مند از جمله لندفرم هایی است که در سواحل شمالی خلیج فارس و استان بوشهر واقع شده است. عوامل مختلف خشکی و دریایی در شکل گیری، تکوین و تحول این دلتا تاثیرگذار بوده و هستند. در این پژوهش سعی شده است تا تاثیر عوامل دینامیک خشکی (عامل محوری، مورفولوژی حوضه، رسوب و زمین ساخت) و عامل پایه ای (اقلیم، هیدرولوژی و اقدام های انسانی) بر شکل گیری و تحول دلتای مند مورد تحلیل و بحث قرار گیرند. جهت انجام پژوهش از داده های هیدرولوژیکی (دبی و رسوب)، اقلیمی (دما و بارش) شاخص های ژئومورفولوژیک، و روش تحلیلی- پیمایشی مورد استفاده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که وسیع بودن حوضه آبریز مند و فعال بودن نوزمین ساخت حوضه نقش قابل توجهی را در شکل گیری دلتای مند ایفا می کنند. حساس بودن سنگ های حوضه به فرسایش نیز باعث شده است تا فرآیند هوازدگی سریع تر عمل کند و میزان رسوب بیشتری در دسترس برای حمل و انتقال به سطح دلتا، تولید شود. عوامل اقلیمی، عناصر دما (یخبندان) و بارش (باران های رگ باری) و هیدرولوژیک با حمل و یا فرسایش بستر رودخانه مند و دیگر آبراهه های سطح حوضه آبریز و انتقال آنها نقش قابل توجهی را در رسوب گذاری، شکل گیری و تحول دلتای مند ایفا می کنند. انسان نیز با ایجاد سد که از آنها می توان به عنوان تله های رسوبی و آبی نام برد اثر قابل توجهی بر تحول دلتای مند در دو دهه اخیر گذاشته و باعث کاهش ورود رسوب و دبی بر سطح دلتا شده است.

دیدنی ها و پدیده های زمین شناسی یکی از جذاب ترین زمینه های گردشگری است که می تواند در ژئوتوریسم یا زمین گردی که چشم انداز اقتصاد آینده است بسیار مورد توجه قرار گیرد.ژئوتوریسم شکل پایدار گردشگری مبتنی بر طبیعت است که تمرکز اصلی آن بر تجربه و ادراک طبیعت و یادگیری درباره آن می باشد و بر اساس توسعه پایدار و همه جانبه تعریف می شود و مدیریت آن به گونه ای است که پیامدهای منفی حاصل از آن ناچیز، منافع آن برای جوامع محلی حداکثر و موجبات رفاه آنها را تامین می کند. کشور ایران دارای طبیعتی زیبا و اقلیم متنوع و داشتن مناطقی سرشار از پدیده های منحصر به فرد علوم زمین می باشد که بررسی این جاذبه ها برای شناخت بیشتر آنها ضروری به نظر می رسد. چشمه های باداب سورت با دارا بودن چشم اندازهای زیبا و پدیده های ژئومورفولوژیکی منحصر به فرد، تنوع جانوری، پوشش گیاهی به عنوان یکی از مهمترین منابع گردشگری استان مازندران به شمار می آید. حفظ و نگهداری این ذخایر ارزشمند به خصوص پدیده های زمین شناسی بینظیر که حاصل میلیون ها سال تغییر و تحولات کره زمین در این منطقه است، نیازمند برنامه ریزی و اقدامات اساسی منطقه ای و بین المللی است تا بر اساس اصول توسعه پایدار و تعهدات نسل حاضر به نسل های آینده، برای تداوم حفظ این میراث جهانی اقدام شود. بنابراین شناخت انگیزه ژئوتوریسم ها برای باز دید یک جاذبه طبیعی جهت ارایه برنامه ریزی برای حفظ منابع طبیعی و توسعه گردشگری امری ضروری و لازم خواهد بود. به این منظور در این پژوهش به بررسی انگیزه انتخاب ژئوتوریسم ها برای بازدید از منطقه باداب سورت در استان مازندران پرداخته شده است. روش پژوهش توصیفی تحلیل است. در این پژوهش برای نزدیک شدن رتبه ها به واقعیت و نتیجه بهتر از مدل SDAC (ترکیبی از روش دلفی AHP و ضریب همبستگی) استفاده کرده ایم. نتایج به دست آمده نشان می دهد بیشترین انگیزه بازدید کنندگان از منطقه ژئوتوریسمی باداب سورت جاذبه های طبیعی بوده است.

بارش یکی از پارامترهای مهم اقلیم شناسی و سایر علوم جوی که از اهمیت والای در حیات بشر برخوردار است. در سال های اخیر، سیل و خشک سالی خسارت های فراوانی را در بسیاری از مناطق جهان در پی داشته است. پیش بینی بارش در مدیریت و هشدار این معضلات نقش مهمی بر عهده دارد. امروزه شبکه های عصبی مصنوعی از جمله روش های نوین می باشد که برای تخمین و پیش بینی پارامترها با استفاده از ارتباط ذاتی بین داده ها توسعه یافته است. هدف این پژوهش، ارزیابی دقت شبکه عصبی بازگشتی نارکس در پیش بینی بارش روزانه می باشد که با استفاده از آمار روزانه هواشناسی ایستگاه های کرمان، بافت و میانده جیرفت، طی دوره مشترک اماری 23 ساله (2012-1989)، می باشد به منظور مقایسه به آموزش شبکه های عصبی مصنوعی با ساختار پرسپترون چند لایه و شبکه عصبی بازگشتی نارکس پرداخته شد. عوامل اقلیمی موثر در بارش به عنوان ورودی های شبکه های عصبی مصنوعی و بارش روزانه به عنوان خروجی شبکه در نظر گرفته شد. آمارهای میانگین مربع ها خطا (MSE) و ضریب همبستگی (R)، به منظور ارزیابی روش های بکار برده شده، استفاده گردید. نتایج نشان داد که مدل ترکیبی 42، بر پایه قانون آموزش لونبرگ مارکوات و تابع محرک سیگموئید با همه پارامترهای هواشناسی در هر سه ایستگاه از دقت قابل قبولی برخوردار است.همچنین مشخص شد که مدل های مطلوب شبکه عصبی مصنوعی تغییرات افزایشی نسبت به رطوبت نسبی، دارای بیشترین حساسیت هستند.

یکی از معضلات مهم مدیریت آبخیزها در کشور فقدان اطلاعات و آمار می باشد. با توجه به نبود ایستگاه های رسوب سنجی در اکثر خروجی های حوزه های آبخیز کشور و عدم کفایت داده ها، مدل های تجربی می توانند از ابزارهای مناسب برای تولید این لایه اطلاعاتی مهم باشند. از مدل های تجربی مورد استفاده مدل EPM است، لذا استفاده از این مدل در برآورد فرسایش و رسوبدهی حوزه های آبخیز بدون آمار، با هزینه ها و مشکلات زیادی در تامین اطلاعات روبرو است. در مدل EPM، عامل کاربری جزو عواملی وجود دارد که امکان تهیه آنها از طریق سنجش از دور وجود دارد و می توان آنها را با دقت و صحت خوب و با هزینه کمتر محاسبه کرد. حوضه سراب سد تاریک در غرب شهر رودبار، به عنوان حوزه مطالعاتی در نظر گرفته شد. مساحت حوضه 6102.1 هکتار و با میانگین ارتفاع 11296 متر (حداقل 177 متر و حداکثر 2392 متر) است. مدل رقومی ارتفاع (DEM) راداری حاصل از ماهواره SRTM تهیه و از آن نقشه های مورد نیاز و اطلاعات پایه تهیه گردید. نقشه کاربری حوضه بر اساس تفسیر چشمی تصاویر Google Earth سال و بازدید صحرایی تهیه شد. سپس عامل کاربری مدل EPM بر اساس روش مرسوم (بازدید صحرایی و جدول مربوطه) و میانگین نظر حداقل 3 کارشناس باتجربه برای هر واحد کاربری تعیین گردید. تعدادی از شاخص های سنجش از دور مرتبط با کاربری مثل NDVI، PVI، SAVI و MSAV روی تصویر ماهواره ای ETM+ مربوط به سال 2011 استخراج شدند. به کمک نرم افزار، میانگین شاخص های سنجش از دوری مذکور برای هر واحد کاربری، استخراج و محاسبه شد و با استفاده از رگرسیون خطی، رابطه بین عامل کاربری مدل و شاخص های سنجش از دور بررسی، تعیین و تحلیل گردیدند. در مرحله بعد سایر عوامل مدل بر اساس روش مرسوم تعیین و برآورد فرسایش حوضه انجام شد. برآورد مجدد فرسایش حوضه با استفاده از همه عوامل قبل و با استفاده از شاخص مناسب تر حاصل از تصویر ماهواره ای تکرار شد. بهترین رابطه بین شاخص پوشش گیاهی VI و عامل کاربری مدل بدست آمد که ضریب تبیین 0.793 داشت.

مساله تغییر اقلیم و تمایل به گرم شدن کره زمین و پیامدهای ناشی از آن علاوه بر صاحبان علم، افکار دولت مردان و سیاست مداران را نیز در سراسر دنیا به خود جلب کرده است.جهت بررسی دمای کرانگین سالانه ایستگاه همدید شیراز از داده های 42 ساله با بازه زمانی 1391-1350 استفاده شد. از داده های متوسط جهانی ناهنجاری های دما در بازه زمانی 1369-1391 جهت بررسی رابطه بین دماهای کرانگین با گرمایش جهانی استفاده شد. روش های آماری رگرسیون خطی و آماره من-کندال برای آزمون معنی داری روند تغییرات سری های دمایی مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که به رغم عدم وجود روند در دوره درازمدت، پس از شروع پدیده آغاز سرد، حداقل مطلق دمای روزانه شیراز با شیبی نزولی رو به کاهش نهاده است. حداکثر سالانه مطلق دمای روزانه شیراز با شیبی صعودی رو به افزایش است که نشان دهنده افزایش تدریجی دماهای بیشینه و شدت گرفتن گرمای تابستانه است.