جغرافیای طبیعی
سال:1391 | دوره:5 | شماره:17 |تعداد مقالات:8

در ایران مرکزی دریاچه های متعددی وجود دارند که در قلمرو خشک و نیمه خشک، حوضه انتهایی محسوب شده و این دریاچه های شور پلایا نامیده می شوند. از آنجایی که پلایا جزئی از سیستم بزرگتری به نام حوضه آبریز است، مطالعه پلایاها نیز نیاز به بررسی دقیق حوضه آبریزی دارد که به آنها ختم می شود. این پژوهش با هدف ارزیابی ژئومورفولوژیکی حوضه میقان و با استفاده از نقشه های 50000 :1، تصویر سنجنده +ETM ماهواره لندست، تصویر P6 ماهواره IRS و نقشه زمین شناسی و مشاهدات میدانی انجام شده است. از نرم افزارهای Arc GIS 9.3 و  ERDAS 9.1برای تهیه نقشه ژئومورفولوژی استفاده گردید دریاچه میقان در یک فرونشست ناودیس مانند شکل گرفته است و گسل های اصلی تبرته و تلخاب از آن عبور کرده و آن را به واحدهای کوچکتری شامل کمربند ولکانیکی ارومیه - دختر، منطقه هفتاد قله و زون سنندج - سیرجان تقسیم کرده اند. نتایج حاصل از پژوهش حاکی از وجود شکل های کارستی مانند غارها، نبکاها، دشت سرها، مخروط افکنه ها و دیگر اشکال بوده است.

خشکسالی یکی از پدیده های اقلیمی است که در پهنه وسیعی از کشور ایران به شکل های متفاوت قابل مشاهده است و یا در آینده بروز خواهد کرد. این پدیده به شکل های متفاوت سبب عدم تعادل طبیعی در مقیاس های متفاوت خواهد شد که پیشرفت آن بطئی و موذیانه بوده و دارای آثار ویرانگر می باشد. استان کرمان به واسطه موقعیت مکانی خود شاهده وقوع خشکسالی های متوالی می باشد به طوری که طول دوران خشکسالی به مراتب بیشتر از طول دوران ترسالی و از طرف دیگر شدت سال های تر بیشتر از شدت سال های خشک می باشد. مطالعات اقلیمی منطقه مبتنی بر داده های هواشناسی ایستگاه های سینوپتیک، کلیماتولوژی در طول سال های (2005 -1986) و با انتخاب ایستگاه های کرمان، انار، بافت، بم، رفسنجان، شهر بابک، سیرجان، کهنوج، راین، چهار فرسخ شهداد و لاله زار می باشد، نتایج مطالعات با تاکید بر دو ایستگاه کرمان و سیرجان است و سعی بر این بوده است که پراکندگی ایستگاه ها در تمام محدوده مطالعاتی قرار گرفته باشد، به علت نوسانات شدید بارش و عناصر جوی در کرمان و به دلیل تاثیرپذیری شرایط طبیعی منطقه از وضعیت جوی حاکم از میانگین بارش برای شاخص z نرمال استفاده شده و با توجه به شکل شاخص z نرمال بارش مشاهده می شود که در برخی سال ها تنها یک وضعیت اقلیمی قابل تشخیص است و همچنین بدلیل بالا بودن ضریب تغییرات بارندگی سالانه در منطقه جنوب شرق کرمان در نتیجه تغییرات شدید سالانه جریانات از ویژگی های منطقه است. نتایج مطالعات نشان می دهد که بیش از 80 درصد بارش سالانه منطقه مورد مطالعه منطقه زمستان و پاییز است که بیش از 60 درصد از آن متعلق به زمستان است، توزیع مکانی بارش در منطقه یکنواخت نیست.

برنامه ریزی کاربری اراضی شهری عبارت است از ساماندهی مکانی و فضایی فعالیت ها و عملکردهای شهری بر اساس خواست ها و نیازهای جامعه شهری، که هسته اصلی برنامه ریزی شهری را تشکیل می دهد. به عبارت دیگر برنامه ریزی کاربری اراضی شهری علم تقسیم زمان و مکان برای کاربردها و مصارف مختلف زندگی، به منظور استفاده موثر از زمین و انتظام فضایی مناسب و کارا صورت می گیرد. در برنامه ریزی اراضی شهری مدل های مختلفی چون مدل لاری، مدل جاذبه، مدل دسترسی و مدل های مبتنی بر GIS مورد استفاده قرار گرفته که در این مطالعه برای پتانسیل یابی مناطق مستعد برای توسعه آتی شهر اهواز با استفاده از قابلیت های GIS و تعیین شعاع تاثیر فاکتورهای موثر مانند کاربری فعلی اراضی، فاصله از معابر اصلی، فاصله از رودخانه، فاصله از فرودگاه، فاصله از مراکز خدماتی، و اعمال وزن های متناسب به آن ها و اعمال توابع روی هم گذاری (Overlay) مشخص شد که مناطق 3، 2، و 8 دارای بالاترین توان برای توسعه مناطق مسکونی در آینده می باشند.

رودخانه کارون یکی از مهمترین رودهای کشور است که با تبعیت از الگوی پیچان رودی در جلگه خوزستان جریان دارد. در این مقاله برای اولین بار با استفاده از روش برایس، نوع پیچان رودهای رودخانه کارون از گتوند (محل ورود به دشت) تا محل اتصال آن به خلیج فارس را با استفاده از روش برایس (برازش حلقه های دوایر با قوس های رودخانه) و کاربرد فاکتورهای اصلی مربوط به فرم پیچ ها که شامل شعاع انحناء و طول وتر است، شناسایی و میزان تکامل پیچ ها و تمایل آن ها از شکل های ساده به مرکب مشخص شد. سپس روش طبقه بندی کورینس را جهت کمی نمودن میزان توسعه پیچان رودها و تمایز آن ها از یک دیگر استفاده کردیم. با استفاده از این دو روش قادر به تشخیص نوع پیچان رودهای رودخانه شده و میزان توسعه آن را تعیین و در پنج طبقه تقسیم نماییم. که شامل: الف) پیچان رود بیش از حد توسعه یافته (57 عدد) ب) پیچان رود توسعه یافته (46 عدد) ج) پیچان رود توسعه نیافته (20 عدد) د) پیچان رود مرکب (26 عدد) می باشد. از بین پیچان رودهای سه طبقه اول، 123 پیچان رود از نوع ساده شناسایی شد که طبقه پنجم این دسته بندی را شامل می گردد. همان طور که محاسبات مربوط به این دو روش نشان داد در رودخانه کارون 57 مورد پیچان رود بیش از حد توسعه یافته مشخص شد. این پیچان رودها در مرحله بحرانی تغییر و در معرض جداشدگی تشخیص داده شده اند و لازم است به طور خاص در برنامه های مربوط به مدیریت رودخانه گنجانده شوند.

تغییرات اقلیمی از جمله بارش در طول چند دهه اخیر به عنوان یکی از عوامل موثر بر میزان کمی آب رودخانه ها، آلودگی آب و هوا و کاهش توان منابع خاک، بسیار حائز اهمیت است. این پژوهش با هدف بررسی تغییرات بارش بر وضعیت کیفی رودخانه سزار انجام گرفته است. برای انجام این پژوهش پارامترهای هدایت الکتریکی (EC)، قلیائیت (pH)، کل مواد جامد محلول (TDS)، سولفات (SO4)، نسبت جذب سدیمی (SAR)، کلسیم (Ca)، منیزیم (Mg)، سدیم (Na)، کلر (Cl)، غلظت یون های بی کربنات (HCO3) و سختی کل12 (TH)  ایستگاه هیدرومتری حوضه سزار طی یک دوره 20 ساله (1380-1361) به صورت روزانه استخراج شد. سپس برای همگنی و آزمون روند داده ها از نرم افزار SPSS، به منظور تعیین روابط همبستگی از نرم افزار EXCEL و برای بررسی کیفیت آب ایستگاه ها به منظور شرب، کشاورزی و تعیین تیپ شیمیایی از نرم افزار G.W.W استفاده گردید. برازش خطی و غیرخطی داده های روزانه 12 ایستگاه محدوده پژوهشی، ارتباط معنی داری بین بارش با پارامترهای کیفیت در روزهای دارای بارندگی در 12 ایستگاه، دبی با پارامترهای کیفیت در روزهای دارای بارندگی در 11 ایستگاه، دبی با پارامترهای کیفیت در روزهای فاقد بارندگی در 12 ایستگاه و بارش 24 ساعت قبل و پارامترهای کیفیت را در همه ایستگاه ها نشان می دهد. بهترین مدل در برازش داده ها با مبنا قرار دادن ضریب همبستگی، مدل چند جمله ای درجه 2 بود. بر اساس دیاگرام های شولر و ویلکوکس آب همه ایستگاه های محدوده مطالعاتی برای شرب، خوب و برای کشاورزی، مناسب تشخیص داده شده اند و با توجه به دیاگرام پایپر تیپ و رخساره غالب آب های محدوده مورد مطالعه، بی کربنات کلسیک است که در رده آب های با سختی موقت قرار می گیرد. بررسی انجام شده در مورد اثرات بارش بر تغییرات کیفی آب رودخانه سزار در این پژوهش نشان داد که ارتباط معنی داری بین بارش با دبی و پارامترهای کیفیت آب وجود دارد. این روابط حاکی از آن است که وقوع بارندگی و افزایش دبی، افزایش کیفیت آب رودخانه را به دنبال دارد.

پژوهش با هدف امکان سنجی و معرفی نقاط مستعد مسیر جاده اسالم به خلخال در محدوده حوضه ناورود اسالم واقع در غرب استان گیلان به منظور توسعه فعالیت های گردشگری، با ایجاد زیرساخت های رفاهی اقامتی با حفظ محیط زیست در نقاط مستعد مسیر جاده اسالم به خلخال و ایجاد اشتغال برای ساکنین این ناحیه انجام شده است. روش کار در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی بر پایه مطالعه و مشاهدات میدانی و با استناد به شکل های توپوگرافی 50000 :1 زمین شناس 250000 :1 و عکس های هوایی و تصاویر ماهواره ای انجام گرفته است. استان گیلان به همراه دیگر استان های شمالی کشور به لحاظ برخورداری از محیط طبیعی بکر (کوه، جنگل، دریا و...) با چشم انداز زیبا و جذاب از لحاظ جذب طبیعت گرد و مسافر در سطح کشور از رتبه نسبتا بالای برخوردار است. در این راستا، مسیر جاده اسالم به خلخال با برخورداری از شرایط ویژه و منحصر به فرد محیط طبیعی و برخی زیرساخت های موثر در جذب گردشگر مستعد ایجاد اقامتگاه های استراحتی و رفاهی بین راهی می باشد، این محدوده پژوهش، از شهر اسالم واقع در غرب استان گیلان شروع شده و پس از طی مسافت چند ده کیلومتری از داخل حوضه پوشیده از جنگلی ناورود (روستای خرجگیل ارتفاع 130 متر) خود را به گردنه پوشیده از مرتع منطقه الماس و نهایتا از طریق شهرستان خلخال به استان اردبیل متصل می گردد. نگارنده سعی نموده با توجه به پتانسیل های طبیعی حوضه و نقاط مستعد دو طرف جاده و نیز با در نظر گرفتن حفظ محیط زیست و ایمنی جاده از طریق ایجاد زیرساخت های راه سازی، در کنار تردد روزانه هزاران دستگاه وسایل نقلیه عمومی و شخصی و انبوهی از مسافران، الگوی جدیدی از فعالیت های گردشگری تحت عنوان «گردشگری جاده ای» را به گردشگران به خصوص مسافرانی که به هر دلیل مدام در حال تردد در جاده های کوهستانی و غیرکوهستانی کشور می باشند معرفی نماید، تا شاید از این طریق به توان برای چند لحظه هم که شده در طول مسیر آنها را متوقف ساخت، تا هم رفع خستگی نمایند و هم از طبیعت سحرانگیز منطقه و زیبای های خدادای لذت ببرند، که در صورت تحقق این مهم می توان انتظار داشت در آینده نزدیک اکثر جاده های که از مناطق کوهستانی و حتی دیگر مناطق برخوردار از پتانسیل طبیعی عبور می کنند، محل و مامن مناسبی برای گردشگران و مسافران به حساب آیند و متعاقب آن فرصت کار و تلاش برای ساکنین نزدیک جاده ها فراهم گردد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی وضعیت خاک های منطقه برخوار از نظر میزان فلزات سرب و کادمیوم صورت گرفته است. برای انجام کار ابتدا با دیدن منطقه و بررسی های اولیه اراضی برخوار غربی واقع در شرق صنایع آلاینده پالایشگاه، پتروشیمی و نیروگاه شهید محمد منتظری تا محدوده 20 کیلو متری انتخاب شد. سپس نمونه گیری از خاک از عمق 10-0 سانتی متری به صورت تصادفی و در منطقه انتخابی در 41 نقطه و در هر نقطه به صورت نمونه گیری مرکب صورت گرفت. نمونه های خاک با انتقال به آزمایشگاه، در هوای اتاق خشک شد و از الک 2 میلی متری عبور داده شده و برخی از ویژگی های فیزیکی و شیمیایی و غلظت قابل جذب کل نمونه ها اندازه گیری گردید. نتایج نشان داد که غلظت کادمیوم در خاک های منطقه از حد مجاز بالاتر است. در رابطه با سرب نتایج نشان داد که مقدار سرب نیز در بسیاری از خاک های منطقه از حد مجاز بالاتر است. بررسی نقشه نشان می دهد که پراکندگی مکانی سرب در منطقه الگوی خاصی ندارد.

هدف از پژوهش حاضر بکارگیری داده های خروجی مدل اقلیمی به صورت کاربردی است. به این منظور با استفاده از خروجی مدل اقلیمی GCM ECHO-G سناریو A1 برای دوره اقلیمی 1418-1389 هجری قمری یخبندان های خراسان رضوی در دو سطح سبک و سنگین مورد ارزیابی قرار گرفته است. داده های مدل ذکر شده به روش آماری و با استفاده از مدل LARS-WG در مقیاس زمانی روزانه و برای 6 ایستگاه همدید که در داخل و مجاور منطقه مورد بودند، ریز مقیاس شده اند. سپس با استفاده از داده ها تولید شده برای دوره اقلیمی آینده تاریخ آخرین یخبندان سبک (تاریخ آخرین افت دما به زیر صفر درجه سانتی گراد) و سنگین (تاریخ آخرین افت دما به کمتر از 2- درجه سانتی گراد) استخراج شد و با استفاده از روش رگرسیون چند متغیره نقشه پهنه بندی آخرین یخبندان ترسیم شد. بر اساس نتایج بدست آمده وقوع یخبندان های بهاره از آرایش ناهمواری های منطقه تبعیت می کند به طوری که دیرترین یخبندان های بهاره در مرتفع ترین نقاط کوه ها به وقوع می پیوندد و بالعکس. به دلیل تفاوت های ارتفاعی بین استان تاریخ وقوع یخبندان نیز بسیار متفاوت می باشد به طوری که در حالی که در نواحی جنوبی و پست استان در نیمه اول اسفند خطر برور یخبندان به اتمام می رسد در نقاط مرتفع رشته کوه های بینالود، هزارمسجد و کوه های سلیمانی تربت حیدریه این خطر تا اواخر فصل بهار محتمل است.