جغرافیای طبیعی
سال:1394 | دوره:8 | شماره:28 |تعداد مقالات:8

برآورد تبخیر و تعرق مرجع جهت برآورد نیاز آبی گیاهان، مدیریت طرح های آبی و زهکشی و زمان آبیاری گیاهان از ضروریات بخش کشاورزی می باشد. لذا در این پژوهش به منظور یافتن بهترین مدل برآورد تبخیر و تعرق مرجع منطبق بر تبخیر و تعرق حاصل از داده های تشت تبخیر برای حوضه آبریز شرق و جنوب شرقی کشور، از اطلاعات 66 ایستگاه هواشناسی و هیدرومتری مستقر در حوضه آبریز استفاده شد. سپس با تکیه بر روش خوشه بندی، ایستگاه ها بر اساس آزمون فیشر و توکی به 3 خوشه تقسیم و تبخیر و تعرق مرجع حاصل از تشت تبخیر این 3 خوشه با مقادیر تبخیر و تعرق مستخرج از 8 معادله تبخیر و تعرق بر اساس پارامترهای آماری R، T، D، MBE، MAE، NRMSE مورد مقایسه و ارزیابی قرار گرفت. بر اساس نتایج حاصله روش های هارگریوز- سامانی، بلانی کریدل فائو 24، تورک و پریستلی، تیلور با توجه به ابعاد زمانی متفاوت، بهترین انطباق را با مقادیر تبخیر و تعرق مرجع حاصل از تشت تبخیر داشتند. همچنین نتایج تحقیق نشان داد در مقیاس فصلی، فصل تابستان کمترین خطا و فصل زمستان بیشترین خطای برآورد ETo را دارا بودند. از طرفی مقیاس ماهانه کمترین خطا را نسبت به مقیاس فصلی داشت. این نتیجه بیانگر کاهش خطای برآورد ETO در مقیاس های زمانی کوچک می باشد.

توسعه شهر فرآیندی اجتناب ناپذبر بوده که ناشی از عوامل متعدد می باشد و پیامد آن توسعه شهر در جهت ها و نقاط مختلف است. رشد شهرها به صورت غیر علمی پیامدها و آثار نامطلوبی از قبیل شلوغی بیش از حد در بعضی از قسمت های شهر، افزایش ترافیک، از بین رفتن منابع و ظرفیت های کشاورزی در اطراف شهر، صدمه و آسیب به محیط زیست، کاهش امکانات و خدمات شهری برای بعضی مناطق و ... را در پی دارد. برای اینکه بتوان مشکلات حاصل از توسعه شهر را کمتر کرد و عوامل مختلف از قبیل عوامل اکولوژیکی مانند شیب، جهت شیب، ارتفاع، کاربری اراضی اقلیم و زمین شناسی و ... را در توسعه شهری دخیل داد باید از روشی استفاده کرد که به تواند عواملی را که در توسعه شهری دخالت دارد را براساس درجه اهمیت آنها در طرح توسعه شهری وارد کند و ظرفیت های طبیعی توسعه را در نظر بگیرند و از سامانه های اطلاعات مکانی استفاده نمایند. در این مقاله با استفاده از ARC GIS جهت شناسایی مناطق مناسب توسعه، اولویت بندی مناطق شناسایی شده و تحلیل سلسله مراتبی نسبت به شناخت مناطق دارای استعداد توسعه اقدام شده است. برای دستیابی به این هدف ابتدا عوامل موثر در توسعه کالبدی شهر بر اساس ظرفیت های محیطی شناسایی شده اند و سپس عوامل و داده ها موثر را در پایگاه داده در ARC GIS تبدیل گردیده و در ادامه جهت انتخاب بهترین منطقه و اولویت بندی مناطق توسعه، عوامل اثرگذار در توسعه شهری را با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) بر اساس درجه اهمیت عوامل تاثیرگذار نسبت به هم مقایسه شده و آنگاه با استفاده از توابع تحلیل مکانی در ARC GIS مناطق مناسب جهت توسعه بر اساس اولویت تعیین گردیده اند.

خشکسالی یکی از وقایع محیطی و بخش جدایی ناپذیر نوسانات اقلیمی است.این پدیده شرایطی از کمبود بارندگی و افزایش دما است که در هر وضعیت اقلیمی ممکن است رخ دهد. آگاهی از وضعیت خشکسالی با پیش بینی و پهنه بندی شدت های خشکسالی می تواند خطر زیان های ناشی از این پدیده را تا حد قابل توجهی کاهش دهد. پژوهش حاضر، تلاشی برای ارزیابی دقت روش های درون یابی مکانی به منظور پهنه بندی شدت های خشکسالی های رخ داده در لارستان در سال 1390 با استفاده از شاخص های درصد نرمال بارندگی (PNPI)، بارش استاندارد (SPI)، دهک های بارش (DPI) و ناهنجاری های بارش (RAI) می باشد. بدین منظور از داده های مربوط به 20 ایستگاه باران سنجی های لارستان که از پراکنش مناسبی برخوردار بودند استفاده شد و روش های معکوس فاصله (IDW) با توان های یک تا 3، کریجینگ معمیولی (OK) و کریجینگ عام (UK) مورد بررسی قرار گرفت.

مطالعه تغییرپذیری و تغییر رفتار رویدادهای حدی اقلیمی مهم می باشد. برای بررسی رویدادهای حدی، شاخص های اقلیمی حدی برای داده های سطح زمین به وسیله گروه کاری آشکارسازی تغییر اقلیم سازمان هواشناسی جهانی و کمیته اقلیم شناسی و برنامه پژوهشی تغییر پذیری اقلیم و قابلیت پیش بینی معرفی شده است. در این مقاله روند تغییرات دما و بارش در 6 ایستگاه هواشناسی استان بوشهر طی دوره آماری 1391-1371 با استفاده از شاخص های آستانه ای، و از آزمون ناپارامتریک من-کندال برای بررسی وجود روند خطی استفاده شده است. نتایج نشان می دهد، استان بوشهر به شدت در معرض افزایش میانگین دما، فراوانی نمایه های حدی گرمایش و کاهش نمایه های سرمایش است. کاهش شاخص شب های سرد و افزایش شب های گرم به دیگر آستانه ها روند آنها چشم گیر بوده است. روند افزایشی روزهای تابستان طولانی شدن دوره گرما را در طول دهه های اخیر به خوبی نشان می دهد. کاهش شاخص DTR در ایستگاه های منطقه، افزایش شب های حاره ای و شب های گرم در طول دوره آماری ایستگاه ها به چشم می خورد. همچنین یافته های پژوهش نشان داد که: در طول دوره مطالعاتی، روند منفی برای سری های حداکثر بارش یک روزه (Rx1day)، حداکثر بارش 5 روزه (Rx5day) و روند ساده شدت روزانه (SDII) در استان مشاهده می شود. میزان نمایه R10 در ایستگاه های مطالعاتی دارای روند مثبت است. بررسی روند نمایه R20 و R25، نشان می دهد که در طول دوره مورد مطالعه، ایستگاه های مطالعاتی دارای روند منفی در سال برای شیب خطی می باشند. در شاخص CDD تعداد روزهای خشک متوالی در سال های اخیر هماهنگ با کاهش بارش نیز افزایش یافته است. بررسی شاخص CWD نشان داد که هماهنگ با کاهش بارش در منطقه در سال های اخیر تعداد روزهای متوالی تر (CWD) به شدت کاهش یافته است. سری نمایه های R95p و R99p در ایستگاه های استان گویای نوسان های شدید و کاهش آن در سال های آخر دوره مورد مطالعه می باشد. بررسی روند نمایه PRCPTOT در استان بوشهر نشان می دهد که میانگین بارش در این منطقه کم است، در نتیجه روند کاهشی با نوسان های زیاد توام می باشد.

هدف از این پژوهش پهنه بندی خطر زمین لغزش در حوضه زرند با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و تکنیک سیستم اطلاعات جغرافیایی می باشد. برای این هدف با به کار گیری روش تحلیل سلسله مراتبی عوامل مورد بررسی به صورت زوجی مقایسه و وزن هر یک از عوامل که مبین میزان تاثیر آنها است محاسبه شده است. با توجه به مقادیر کمی وزن هر یک از عوامل، نقشه وزنی هر عامل تهیه و در نهایت اقدام به تهیه نقشه پهنه بندی خطر زمین لغزش با استفاده از لایه های وزنی و ضریب وزنی مربوط به هر یک از عوامل شده است. نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر این است که روش تحلیل سلسله مراتبی به دلیل استوار بودن بر مبنای مقایسه های زوجی موجب سهولت و دقت در انجام محاسبه های لازم و ارایه نتایج به دلیل دخالت دادن تعداد زیادی از عوامل در مقایسه با سایر روش های پهنه بندی خطر زمین لغزش است. نتایج نشان داد که در مدل تحلیل سلسله مراتبی حدود 25 درصد حوضه در پهنه های با خطر بالا قرار می گیرد.

توفان های تندری از مهمترین بلایای طبیعی اند که همه ساله علاوه بر نابودی بخشی از محصول های کشاورزی سبب تلفات انسانی زیادی در سراسر دنیا می شوند. هدف از این پژوهش شناسایی ویژگی های آماری مربوط به توزیع مکانی و زمانی پدیده اقلیمی توفان های تندری می باشد. با استفاده از داده های مربوط به فراوانی وقوع توفان های تندری در استان تهران (با تاکید بر هفت ایستگاه سینوپتیک در مناطقی با توپوگرافی و طول و عرض جغرافیایی متفاوت) ویژگی های زمانی و مکانی توفان های تندری مورد مطالعه و تحلیل قرار داده شده است. در این پژوهش بر حسب مورد از روش های همبستگی و تحلیل رگرسیون، تجزیه مولفه روند سریهای زمانی (تحلیل روند خطی و پلی نومیال)، تحلیل خوشه ای سلسله مراتبی وارد، توزیع احتمال وقوع و دوره بازگشت با توزیع احتمال 95 درصد، آزمون ناپارامتری من کندال و روش IDW در دوره زمانی 12 ساله (1996-2007) برای طبقه بندی سالانه وقوع توفان های تندری استفاده شده است. نتایج نشان داد بیشترین فراوانی وقوع توفان تندری متعلق به سال 2004 و کمترین فراوانی وقوع در سال 2000 بوده است، همچنین ایستگاه مهرآباد بیشترین و ایستگاه چیتگر کمترین نوسانها را در طول دوره آماری دارا بوده اند. بر اساس دندروگرام سالانه حاصل از روش سلسله مراتبی تحلیل خوشه ای وارد به سه خوشه دسته بندی شدند. مدل های نوسانی زمانی و روند خطی و پلی نومیال توفان های تندری سالانه در همه ایستگاه ها بجز چیتگر و ژئوفیزیک وقوع توفان های تندی دارای روندی افزایشی است. نقشه های توزیع مکانی و مطالعات الگوهای مکانی که با استفاده از روش IDW ترسیم شده اند نیز نشان داد آبعلی و فیروزکوه (POLL) دارای بیشترین و ژئوفیزیک دارای کمترین فراوانی وقوع توفان تندری در بین ایستگاه ها در بازه زمانی مورد مطالعه بودند.

چشمه های آبگرم و معدنی از جمله زیباترین جاذبه های زمین گردشگری در سراسر دنیا می باشند که سهم زیادی در صنعت گردشگری برخی کشورها دارند. در کشور ایران بیش از 460 چشمه آبگرم شناسایی شده است و به نظر می رسد چشمه های شناسایی نشده دیگری نیز وجود داشته باشند. جنبه های مختلف این چشمه ها از قبیل مظهر چشمه ها، حوضچه ها و آبراهه ها، رسوب ها با ترکیب شیمیایی و رنگ متفاوت، پوشش های جلبکی متنوع، برخی بناهای تاریخی مرتبط با چشمه ها و مناظر طبیعی اطراف آنها گردشگران بسیاری را به خود جلب می نماید. جنبه گردشگری مهمتر چشمه های آبگرم، استفاده از آن ها در مسایل درمانی می باشد که سابقه بسیار طولانی در ایران و جهان دارد. کاربری های درمانی چشمه های آبگرم ارتباط زیادی با ویژگی های ژئوشیمیایی آب آنها دارد و از این نظر چشمه های آبگرم ایران دارای تنوع ژئوشیمیایی قابل توجهی می باشند. با وجود پتانسیل های بالای گردشگری این چشمه ها، معرفی بین المللی و داخلی خوبی در رابطه با آنها انجام نشده و امکانات بهداشتی و رفاهی موجود در محل برخی از چشمه ها مناسب نیست. شناسایی و مطالعه علمی چنین چشمه هایی در کنار فراهم نمودن امکانات رفاهی می تواند ایران را به عنوان یکی از قطب های گردشگری طبیعی و درمانی دنیا مطرح نماید.

شناخت و درجه بندی پتانسیل تولید اراضی، می تواند به نحوه بهره برداری بهینه از این منابع کمک شایانی بنماید. همچنین با شناسایی مناطق مستعد و نحوه پراکنش آنها در مناطق مختلف، می توان پتانسیل تولیدی اراضی را مشخص و با اعمال روش های مدیریتی مناسب حداکثر بهره برداری را به عمل آورد. در این مطالعه اطلاعات خاک و اراضی، توپوگرافی (شیب ارتفاع) و داده های هواشناسی (متوسط بارندگی) داده های زمین شناسی (نوع سنگ) و حساسیت به فرسایش خاک در شهرستان ماهشهر مطالعه شد. برای این منظور لایه های فوق با استفاده از اطلاعات موجود، در محیط GIS به صورت بانک اطلاعاتی تهیه و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. پس از تهیه لایه ها، با تلفیق نقشه های به دست آمده در محیط نرم افزار ArcGis10.2 با استفاده از مدل سلسله مراتبی، مناطق مختلف بر اساس استعدادشان به سه پهنه خوب، متوسط و ضعیف پهنه بندی گردیدند.