جغرافیای طبیعی
سال:1390 | دوره:4 | شماره:14 |تعداد مقالات:8

از آنجایی که مناطق جغرافیایی هر کدام ویژگی های خاص خود را دارند جاذبه ای طبیعی نیز به طبعیت از آنها شکل می گیرند و به همین دلیل حوزه های فعالیت جهانگردی به حوزه دیگر فرق می کند که مناطق کوهستانی، ییلاقی، دره ها و نماهای طبیعی، سواحل دریاها و دریاچه ها، چشمه های آب معدنی و نواحی جنگلی و نظایر آنها جاذبه هایی هستند که در جلب توریست بسیار حائز اهمیت بوده و ساماندهی به آنها جهت توریسم امری ضروری به نظر می رسد. شهرستان شفت با طبیعت زیبا و سحرآمیز، آب و هوای معتدل، پوشش گیاهی رنگارنگ و همچنین با وسعت 576 کیلومتر مربع و با ارتفاع حداکثر 2800 متر در جنوب شهرستان و در مرز استان زنجان واقع بوده و بارش سالیانه 1584 میلی متر از پتانسیل های زیادی برخوردار است که در صورت حفظ منابع موجود از طریق اجرای طرح های مدیریتی آمایش سرزمین همراه با سرمایه گذاری در بخش اکوتوریسم می توان انتظار داشت که این ناحیه به عنوان محور برنامه های توسعه منطقه ای جهت اشتغال زایی و جلوگیری از روند بی رویه مهاجرت می باشد. از دیگر نکات قابل توجه در این پژوهش است. مقاله حاضر با هدف شناسایی و معرفی مکان ها، جاذبه ها و توان های طبیعی ناحیه مورد نظر جهت جذب اکوتوریسم به منظور اشتغال زایی و بالا بردن سطح فرهنگی و مناسبات مردمی و توسعه هماهنگ گردشگری با دیگر فعالیت های اقتصادی با استفاده از روش توصیفی– تحلیلی و مطالعات کتابخانه ای (گردآوری اطلاعات اولیه، نقشه های توپوگرافی 1:50000، زمین شناسی 1:250000، آمارهای هواشناسی) و روش میدانی (مشاهده مستقیم) انجام شده است.

مهمترین و اولین قدم در انجام پروژه طرح پخش سیلاب مکان یابی مناطق مستعد برای پخش آب و نفوذ دادن آن به داخل سفره های زیرزمینی است. از این جهت استفاده از سامانه های اطلاعات مکانی (GIS)، برای تعیین مناطق مستعد پخش سیلاب بدون استفاده سامانه تصمیم گیری چند معیاره و سیستم های تصمیم گیری مقدور نمی باشد. در این پژوهش ابتدا 9 پارامتر موثر شامل: شیب، ارتفاع، کاربری اراضی، ژئومرفولوژی، زمین شناسی، قابلیت انتقال، ضخامت آبرفت، تراکم زهکشی و هدایت الکتریکی در مکان یابی پخش سیلاب در مدل فرایند سلسله مراتبی (AHP) به صورت زوجی مقایسه شده و وزن عوامل و پارامترها محاسبه گردید. سپس لایه های اطلاعاتی این 9 عامل در محیط GIS با استفاده از نرم افزارهای  9.3 Arc GISتهیه و کلاسه بندی شد. با در نظر گرفتن وزن های بدست آمده برای هر عامل و امتیازهای که به خود اختصاص دارند، نقشه نهایی بر اساس مدل فرایند سلسله مراتبی (AHP) به 5 کلاس کاملا مناسب، مناسب، متوسط، نامناسب، کاملا نامناسب در سطح حوضه تعیین گردید. نتایج حاصل نشان می دهد که مناطق مستعد پخش سیلاب در واحدهای کواترنری  PLQb ,Qscg ,Qgsc ,Qb ,Mm-1 ,Qc2قرارگرفته اند. همچنین از نظر ژئومرفولوژی و کاربری اراضی به ترتیب دهانه مخروط افکنه ها، دشت سرها و مراتع کم تراکم مکان های کاملا مناسب جهت پخش سیلاب می باشد، مکان های یافته شده با موقعیت ایستگاه پخش سیلاب کوثر انطباق و هماهنگی دارد. از سوی دیگر شواهد و عرصه های بدست آمده دلیل بر مناسب بودن انتخاب مدل (AHP) برای این پروژه می باشد.

محل استقرار سکونتگاه ها و پیدایش یک شهر و یک روستا کاملا تحت تاثیر عوامل محیطی به ویژه ژئومورفولوژی و زمین شناسی است. و تابع شرایط محیطی و موقعیت جغرافیایی است، زیرا عوارض و پدیده های طبیعی در مکان گزینی، پراکندگی، حوزه نفوذ، توسعه فیزیکی، مورفولوژی شهری و امثال آن اثر قاطعی دارند و گاه به عنوان یک عامل مثبت و زمانی به صورت یک عامل منفی و بازدارنده عمل می کنند. امروزه به تبع رشد سریع جمعیت، توسعه ساخت و سازها اجتناب ناپذیر است و نیازهای بشر بر روی زمین و بهره برداری از مناطق اطراف شهرها و روستاها تاثیر نامطلوب برجای می گذارد. استقرار شهرها و مناطق مسکونی بر روی زمین، چشم اندازهای جدیدی را به وجود می آورد. با توجه به تنوع و گستردگی واحدهای ژئومورفولوژیک گسترش شهرها و توسعه واحدهای مسکونی و صنعتی همواره تحت تاثیر این واحدها قرار می گیرد. در این پژوهش ضمن بررسی ویژگی های مرفولوزیکی شهرستان اهر قابلیت ها و محدودیت های آن و نقش آن در پراکنش آبادی ها مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش از روش تحلیلی-توصیفی و با استناد به مطالعات میدانی و کتابخانه ای انجام شده است. همچنین جهت تهیه نقشه های متعدد و تجزیه و تحلیل های لازم از نرم افزار Gis و Spss استفاده شده است. نتایج حاصل نشان می دهد که شهرستان اهر در شمال غربی ایران در استان آذربایجان شرقی در یک منطقه کوهستانی واقع شده است. توپوگرافی منطقه، ارتفاعات بلند، دره های تنگ و عمیق و واحدهای تپه ماهوری و کوهستان و گسلهای فعال و غیرفعال عاملی در جهت جلوگیری از رشد جمعیت و رشد ساختارهای اقتصادی و نیز پراکنش کانون های جمعیتی روستایی و شهری نقش موثری ایفا می نماید. از نظر ساختار اکولوژیک منطقه، روستاها در دو وضعیت روستاهای دشتی و کوهستانی قرار دارد. و 63.8 درصد روستاهای شهرستان اهر روستاهای دشتی و 36.2 درصد آن را روستاهای کوهستانی تشکیل می دهد. بافت برخی روستاها و شهرها به تبعیت از عوارض مورفولوژیکی دشت و دامنه ها در تقابل با یکدیگر قرار دارند. به دلیل وجود منابع طبیعی و قابلیت های بالای زیست محیطی از جمله وجود منابع آب فراوان و پوشش گیاهی غنی، شهرستان قابلیت زیادی برای توسعه در این بخش ها دارد که با مدیریت و برنامه ریزی می توان توسعه شهرستان را تصریح کرد. همچنین بررسی زمین لرزه های منطقه حاکی از زلزله خیز بودن منطقه دارد و بسیاری از کانون های جمعیتی در نزدیکی گسل ها قرار دارند، که در برنامه ریزی ها باید به این نکته توجه کرد.

بررسی ها نشان می دهد استان گلستان یکی از مناطقی است که اقتصاد آن شدیدا وابسته به کشاورزی است و یکی از قطب های مهم کشاورزی در ایران می باشد. و به لحاظ تنوع آب و هوایی محصول های کشاورزی از گوناگونی بسیاری برخوردار است. در نتیجه برنامه ریزی صحیح در جهت فعالیت های کشاورزی امری بسیار مهم خواهد بود. این استان به لحاظ شرایط اقلیمی، اقلیم مناسب کشت و تولید همه گونه محصول با راندمان مطلوب امکان پذیر بوده و به همین لحاظ تغییرات سطح زیر کشت و راندمان تولید پنبه این استان نیز شدیدتر از سایر مناطق پنبه کار کشور می باشد. هدف از این پژوهش بررسی نقش دما بر رشد گیاه پنبه و نحوه مدیریت و بهره برداری از آن در استان گلستان می باشد. روش پژوهش مبتنی بر کار کتابخانه ای و جمع آوری آمار درجه حرارت بر اساس ماه های سال طی یک دوره 10 ساله از 1998 تا 2007 بوده است. نتایج نشان داد طی 4 مرحله از رویش تا برداشت آستانه های 16 تا34  درجه سانتی گراد موثر می باشد و روند آن بر اساس ماه هایی از اواسط فروردین تا اواخر مهر است و همچنین جنوب استان دارای اقلیم معتدل نیمه مرطوب و مساعد برای کشت این گیاه می باشد. چنانچه به توان با توجه به اهمیت جهانی این گیاه برنامه ریزی مناسب در طول سال انجام داد می توان نسبت به مدیریت و افزایش بهره برداری راندمان تولید در منطقه اقدام کرد.

موقعیت جغرافیایی ویژه و تنوع پدیده های طبیعی باعث شده تا ایران از شرایط منحصر به فردی از نظر جاذبه های اکوتوریستی برخوردار باشد. به طوری که مناطق تحت حفاظت از جمله دریاچه های طبیعی، پارک های ملی و... طی سال های اخیر با جذب توریست جایگاه ویژه ای را به لحاظ گردشگری پیدا کرده اند. دریاچه حفاظت شده بزنگان که یکی از آثار ملی طبیعی در شمال شرق کشور محسوب می شود، با برخورداری از جاذبه های متنوع اکولوژیکی و زیست محیطی شرایط توسعه اکوتوریسم را با تدوین راهبردها و ارایه راهکارهای عملی و توجه به حفظ ارزش های زیست محیطی، دارا می باشد. در این پژوهش علاوه بر مطالعات میدانی، اسناد و مدارک موجود، با بهره گیری از الگوی راهبردی SWOT اقدام به شناسایی قابلیت ها و توانمندی های منطقه از جنبه های مختلف گردید و سپس یافته های حاصل از پژوهش در قالب ماتریس سوآت، امکان برنامه ریزی را در راستای توسعه گردشگری منطقه فراهم کرده است. نتایج مشخص ساخت که ده نقطه قوت درونی در برابر هشت نقطه ضعف و هم چنین نه فرصت بیرونی در برابر هفت تهدید در منطقه شناسایی و به این ترتیب در مجموع تعداد نوزده عامل قوت و فرصت، به عنوان امتیاز و پانزده ضعف و تهدید به عنوان محدودیت ها و تنگناها در این ارتباط نیز شناسایی و تحلیل شد و نهایتا چنین نتیجه گرفته می شود که آستانه آسیب پذیری دریاچه به خاطر ورود گردشگران نسبتا بالا می باشد و نیازمند ارایه سیاست های مناسب و نظارت و کنترل و رفع محدودیت ها و استفاده از قابلیت ها و توانمندی های آن می باشد.

طاقدیس طاهونه در جنوب غرب استان هرمزگان و 75 کیلومتری جنوب غرب بندرلنگه واقع شده است. جزء رشته کوه عظیم زاگرس و بخش چین خورده آن محسوب می شود. از لحاظ توپوگرافی یک کوهستان به صورت نامتقارن با محوری غربی - شرقی با سطح محوری نسبتا قائم به طول 81 کیلومتر به موازات ساحل کشیده شده است. هدف اصلی از این پژوهش، بررسی عوامل ژئوموفولوژیک در طاقدیس طاهونه، شناسایی شکل ها و فرم های موجود در منطقه و همچنین نقش گنبد نمکی واقع در طاقدیس، با استفاده از روش های میدانی، نقشه توپوگرافی، تصاویر ماهواره ای، عکس های هوایی و تهیه نقشه ژئومورفولوژی منطقه می باشد. وجود دو گسل فرعی بنام گسل های چارک و چیرویه در انتهای شرقی و غربی طاقدیس محور عرضی طاقدیس را قطع کرده و باعث دگرشیب های در چین ها و انحراف محور طاقدیس طاهونه در مجاورت با گنبدهای نمکی در منطقه شده است. این گسل ها به همراه درزه ها و ترک های سطحی ناشی از تکتونیک بر روند آبراهه های منطقه تاثیر گذاشته و مسیر مناسبی جهت حرکت آب به قسمت های عمیق تر توده سنگی شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که عمده ترین پدیده کارستی در منطقه دره های خشک را می توان نام برد که بیشترین گسترش آن ها در دامنه جنوبی طاقدیس است. که در بعضی از قسمت های طاقدیس به علت سست بودن سنگ ها، دره ها به اندازه خیلی زیادی پهن شده است که می توان جنس سنگ در شکل زایی را عامل ایجاد چنین دره های در منطقه دانست. از دیگر پدیده های کارستی در طاقدیس طاهونه، کارن ها، تافونی، تیغه ها که بعضی منشا تکتونیکی و بعضی دیگر بر اثر انحلال به وجود آمده است.

دمای خاک یکی از مهم ترین ویژگی های خاک به شمار می آید که به طور مستقیم و غیرمستقیم بر فعالیت های گیاهی اثر گذاشته و در پاره ای از موارد اهمیت بیشتری نسبت به دمای هوا در رشد گیاهان دارد. دمای خاک در اعماق مختلف متفاوت بوده و تا اعماق معینی از نوسان روزانه و سالانه برخوردار است. در این پژوهش تلاش می شود تا نوسانات دمای اعماق مختلف خاک و همبستگی دمای سطح خاک با دمای هوای مجاور در اردبیل مورد بررسی قرار گیرد. برای این منظور داده های دمای هوا و دماهای اعماق مختلف خاک طی دوره آماری 1384-1372 از سازمان هواشناسی اخذ و پردازش شد. همبستگی دمای حداقل هوا با دمای سطح خاک با روش همبستگی پیرسون در سطح معنی داری 95% نشان از همبستگی معنی دار مستقیم بین آنها دارد. نتایج بررسی نشان می دهد که دگرگونی روزانه دمای هوا اثر مهمی بر دمای خاک تا عمق 20 سانتی متر داشته و دامنه نوسانات دمای خاک با افزایش عمق کاهش می یابد. دگرگونی ماهانه درجه حرارت در اعماق مختلف نشان می دهد که نوسانات سطح خاک با نوسانات انرژی تابشی هماهنگ بوده ولی هرچه بر عمق خاک افزوده می شود، دگرگونی دما کم تر شده و دیرتر به بیشینه دمای خود می رسد. سیکل سالانه دما نیز یک تاخیر زمانی و استهلاک دامنه دما با عمق را نشان می دهد. به طور کلی مطالعات نشان می دهد که همبستگی معنی داری بین دمای حداقل هوا و حداقل سطح زمین و همین طور بین دمای حداقل سطح خاک و دمای اعماق مختلف خاک وجود دارد و تغییرات دما در اعماق مختلف خاک یکنواخت نمی باشد.

شرایط اقلیمی هر محل در پراکندگی انسان، حیوان و گیاه نقش مهمی را ایفا می کند لذا هرگونه فعالیت یا برنامه ریزی در زمینه های مختلف اقتصادی، کشاورزی و صنعتی در سطح زمین بدون شناخت اقلیم امکان پذیر نمی باشد، به همین دلیل تقسیم بندی اقلیمی یا شناخت پهنه های اقلیمی در امر برنامه ریزی و آمایش سرزمین ضروری است. هدف از این پژوهش شناسایی مهمترین عناصر اقلیمی حوضه زاینده رود و تفکیک مکانی پهنه های اقلیمی مختلف با استفاده از روش های آماری چند متغیره است. برای رسیدن به این هدف داده های متوسط سالانه 27 عنصر اقلیمی مربوط به 12 ایستگاه همدید با دوره آماری 20 ساله در محدوده حوضه زاینده رود از پایگاه داده های سازمان هواشناسی کشور استخراج شد. سپس داده های نقطه ای به کمک قابلیت های زمین آماری نرم افزار سرفر و به روش میانیابی کریجینگ با پیکسل های 5×5 کیلومتری به ماتریس 27×1658 تبدیل شد. جهت پردازش داده ها از شیوه های جدید مبنی بر تکنیک های آماری تحلیل مولفه های اصلی و تحلیل خوشه ای به روش وارد استفاده گردید. اعمال تحلیل مولفه های اصلی بر روی ماتریس همبستگی داده ها نشان داد که با شش مولفه می توان 98.6 درصد از پراش داده ها را توصیف کرد. 3 مولفه دمایی- بارشی، بادی و بادی - غباری 92 درصد پراش داده ها را تبیین می کند. نمرات مولفه های اصلی بوسیله تحلیل خوشه ای پایگانی ترکیبی و روش ادغام وارد مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت که نتیجه آن تقسیم حوضه زاینده رود به 5 خرده ناحیه اقلیمی سرد و بارشی، نیمه سرد و کم بارش، معتدل و نسبتا خشک، نیمه سرد و بسیار کم بارش و معتدل، فراخشک و غباری است.