سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی
سال:1395 | دوره:7 | شماره:3 |تعداد مقالات:10

هدف از تحقیق حاضر ارزیابی پتانسیل زنبورداری و تعیین جذابیت گیاهان مرتعی مورد استفاده زنبورعسل در مراتع ییلاقی چهارباغ استان گلستان در سال 1394 می باشد. بر این اساس، مدل نهایی پتانسیل زنبورداری از تلفیق چهار معیار اصلی درصد ترکیب گیاهان شهد زا و گرده زا (20 امتیاز)، فاصله از منابع آبی (10 امتیاز)، جاده و مسیر دسترسی (10 امتیاز) و متوسط دما در طول دوره زنبورداری (10 امتیاز) تعیین شد. بعد از تعیین تیپ های گیاهی به روش فلورستیک- فیزیونومیک، نمونه برداری از تیپ های گیاهی در منطقه معرف هر تیپ به روش تصادفی- سیستماتیک با استقرار 3 ترانسکت 300 متری و 30 پلات متناسب با نوع پوشش گیاهی منطقه انجام شد. نقشه منابع آبی منطقه و همچنین نقشه جاده با استفاده از GPS، پیمایش صحرایی و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) رسم شد. 134 گونه گیاهی شهدزا و گرده زا مورد علاقه زنبورعسل از 80 جنس و 31 تیره گیاهی شناسایی شد. تیره های Asteraceae، Lamiaceae و Fabaceae به ترتیب با 29 (%21.8)، 23 (%17.29) و 19 (%14.28) گونه گیاهی دارای بیشترین درصد فراوانی گیاهان شهدزا و گرده زا در منطقه هستند. همچنین نتایج نشان داد گیاهان دارای جذابیت کلاس II و III بیشترین حضور (%60.9) و کلاس V کمترین حضور (%2.3) را در منطقه و با توجه به بازدیدهای منظم صحرایی تاریخ و طول دوره گلدهی اکثر گیاهان منطقه مراتع ییلاقی چهارباغ خردادماه تا شهریورماه است. همچنین نتایج مدل پتانسیل زنبورداری با استفاده از GIS نشان می دهد که از کل مراتع منطقه مورد مطالعه %17.62 (156.4 هکتار) در طبقه پتانسیل متوسط (S2)، %72.41 (6419.765 هکتار) در طبقه پتانسیل پایین (S3) و %9.96 (883.5 هکتار) در طبقه عدم پتانسیل (N) قرار گرفته است. با توجه به نتایج حدود %90.03 منطقه (7982.17 هکتار) دارای پتانسیل برای زنبورداری بوده که با رعایت اصول می توان جهت زنبورداری اقدام و ضمن کسب درآمد، با کاهش فشار چرای دام به احیاء مرتع کمک کرد.

دمای سطح زمین ((LST، پارامتری کلیدی در مطالعات محیطی، بخصوص پایش خشکسالی است. با توجه به محدودیت های زمینی تخمین LST در مقیاس های بزرگ، سنجش از دور حرارتی روشی مناسب است. هدف از این تحقیق، تخمین و مقایسه دمای سطح زمین، در روش های تک باندی و چند باندی با استفاده از لندست 8 است. داده های زمینی لازم از ایستگاه های هواشناسی فارابی (خوزستان) و کرج (البرز) هم زمان با عبور ماهواره در تاریخ های مورد نظر، اخذ گردید. توان تشعشعی و آب بخار موجود در اتمسفر، ورودی های روش های تک و چند باندی این پژوهش می باشند. پس از تصحیحات، پردازش و محاسبات لازم، LST برآورد گردید. از شاخصه ای آماری جذر میانگین مربعات (RMSE)، متوسط خطای مطلق (MAE) و ضریب تبیین (R2) جهت ارزیابی صحت نتایج استفاده شد. نتیجه این تحقیق نشان دهنده R2 بالای 0.9 در مقایسه با مشاهدات زمینی است. بالاترین دقت در روش تک باندی (باند 10) با بررسی MAE به میزان 1.04 و 0.98 درجه در ایستگاه های کرج و سپس فارابی، همچنین کمترین و بیشترین RMSE در روش های تک باندی (باند 10) و سپس چند باندی (ترکیب دو باند 10 و 11) مشاهده گردید. شرایط منطقه مطالعاتی از نظر دما، پوشش منطقه و آب بخار موجود در اتمسفر در نتایج و انتخاب باند حرارتی مناسب اثرگذار است که توجه به این شرایط در تخمین LST به ویژه در روش های چند باندی پیشنهاد می گردد.

بوم شناسی سیمای سرزمین عمدتا مبتنی بر الگوی لکه، راهرو و پس زمینه است. اگرچه این الگو در مطالعات بوم شناسی سیمای سرزمین بسیار کارآمد و موفق عمل کرده است، اما عقیده بر این است که این الگو نمی تواند نمایش صحیحی از ناهمگنی پیوسته ارائه دهد. همین عامل موجب شده تا برخی از محققین این رشته در پی یافتن شاخص های جدیدی باشند که به وسیله آن ها بتوان سیمای سرزمین را در چارچوبی پیوسته مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. هدف از این مطالعه، مقایسه قابلیت معیارهای پیوسته و گسسته در ارزیابی تکه تکه شدگی سیمای اراضی جنگلی گرگان با استفاده از تکنیک پنجره متحرک است. به این منظور ابتدا تصویر ماهواره اسپات در سال 1389 با استفاده از الگوریتم حداکثر احتمال طبقه بندی گردید سپس از تصویر ماهواره لندست در سال 1389شاخص پوشش گیاهی NDVI تهیه گردید. تکنیک پنجره متحرک در اندازه پنجره های 60، 90، 150 و 300 متر بر روی شاخص پوشش گیاهی و نقشه طبقه بندی شده با انتخاب شش معیار درصد سیمای سرزمین، جداشدگی، شاخص بزرگ ترین لکه، اندازه موثر شبکه، شاخص تجمع و شاخص شکل سیمای سرزمین در سطح کلاس بکار گرفته شد. به منظور مقایسه همبستگی میان تصاویر خروجی هر یک از این معیارها، از ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شد. نتایج مقایسات آماری در اندازه پنجره های مختلف نشان داد که با افزایش اندازه پنجره مقادیر همبستگی تمامی معیارها افزایش می یابد، به طوری که بیش ترین مقدار همبستگی در اندازه پنجره 300 متر و در معیارهای درصد سیمای سرزمین و جداشدگی دیده می شود. تمامی معیارها در اندازه پنجره 60 متر کمترین مقادیر همبستگی را از خود نشان دادند و در این میان شاخص شکل سیمای سرزمین با 0.33 درصد دارای کمترین مقدار همبستگی است.

ارزش های زیباشناختی به عنوان یکی از ویژگی های طبیعی مهم در نظر گرفته می شوند که از تعامل متغیرهای مختلف محیط زیستی و بصری ایجاد می گردند، و در ارتقاء کیفیت و شرایط زیستگاهی یک منطقه اثرات زیادی دارند. هدف از این مطالعه پهنه بندی ارزیابی کیفیت زیباشناختی حوزه آبخیز قره سو در جنوب غربی استان گلستان بر مبنای معیارهای بصری و محیط زیستی و با استفاده از مدل های تصمیم گیری فازی و چند معیاری مکانی است. به این منظور، نخست معیارهای ارزیابی از جنبه های مختلف فیزیکی، زیستی، اقتصادی-اجتماعی و بصری سرزمین بر اساس مطالعات کتابخانه ای و نظرات کارشناسی انتخاب شدند. جهت ارزشگذاری آن ها روش تحلیل سلسله مراتبی فازی مورد استفاده قرار گرفت. پس از تعیین اهمیت معیارها، تجزیه و تحلیل اطلاعات بر مبنای روش نقطه ایده آل فازی انجام شد. نتایج وزن دهی معیارها نشان داد که معیارهای تیپ پوشش گیاهی، قابلیت دید آبشار، تراکم پوشش گیاهی، نزدیکی به رودخانه و میزان بکر بودن به ترتیب با ارزش 0.206، 0.155، 0.114، 0.114 و 0.076 نسبت به معیارهای دیگر در ارزیابی کیفیت زیباشناختی منطقه مطالعاتی در اولویت قرار دارند. کمترین ارزش ها به عناصر انسان ساخت از جمله سکونتگاه های شهری و روستایی، جاده و راه و خطوط انتقال نیرو اختصاص یافت. نتایج ارزیابی کیفیت زیباشناختی منطقه مطالعاتی نشان داد طیفی از طبقات کیفیت زیباشناختی در منطقه وجود دارد و بیشتر سیماهای جنگلی که در قسمت هایی از مرکز و نیمه جنوبی حوزه قرار دارند دارای بالاترین کیفیت زیباشناختی هستند. نتایج این تحقیق می تواند در راستای حفاظت، احیاء و بازسازی ارزش های زیباشناختی منطقه مطالعاتی بکار گرفته شود.

یکی از مشکلات اصلی مناطق خشک و نیمه خشک حاکمیت پدیده بیابان زایی است. بنابراین، شناخت و پیش بینی عوامل موثر در پیشرفت پدیده بیابان زایی می تواند در مدیریت بهتر این مناطق موثر واقع شود. هدف از این تحقیق ارزیابی صحت مدل شبکه عصبی مصنوعی در پیش بینی روند بیابان زایی و انتخاب موثرترین معیار بیابان زایی در دشت دهلران با استفاده از مدل ایرانی ارزیابی وضعیت بیابان زایی (IMDPA) است. در این روش دو معیار آب و اقلیم به عنوان عوامل موثر در بیابان زایی انتخاب شدند. برای معیار اقلیم سه شاخص بارش سالانه، شاخص SPI و تداوم خشک سالی و برای معیار آب پنج شاخص افت آب، نسبت جذب سدیم، کلر، هدایت الکتریکی و کل مواد محلول در آب ارزیابی شد. با استفاده از مدل مذکور هر شاخص امتیازدهی شد. سپس با میانگین هندسی نقشه های معیار و شدت بیابان زایی در نرم افزار ArcGIS®93 برای دوره مورد نظر تهیه شد. در نهایت داده ها به شبکه عصبی مصنوعی جهت پیش بینی وارد شدند. نتایج نشان دهنده کارایی بالای مدل های شبکه عصبی مصنوعی در پیش بینی روند بیابان زایی بود به گونه ای که دقت شبکه بالای 80 درصد و میانگین مربعات خطا کمتر از یک بدست آمد. همین طور بر اساس نتایج بدست آمده برای دوره پیش بینی شده مهم ترین معیارهای احتمالی تاثیرگذار بر شدت بیابان زایی منطقه به ترتیب معیارهای اقلیم و آب با متوسط وزنی 2 (متوسط زیر کلاس 1، 2 و 3)، 1.84 (متوسط زیر کلاس 1 و 2) رتبه بندی گردیدند.

در طول دهه های اخیر جنگل های خزری توسط دخالت های انسانی مورد تعرض قرار گرفته اند. دسترسی آسان، فراوانی و تنوع محصولات جنگلی با ارزش منجر به افزایش تراکم جمعیت، ایجاد مناطق مسکونی جدید و فعالیت های جنگل زدایی شده است. آشکار ساختن تغییرات یکی از روش های اساسی در مدیریت و ارزیابی منابع طبیعی است. هدف از این مطالعه پایش تغییرات سطح جنگل های سیاه مزگی در دو مقطع زمانی (2000 و 2015)، با استفاده از تصاویر لندست ETM+ سال 2000 و OLI سال 2015 است. به منظور تهیه نقشه وضعیت گستره جنگل در سال های 2000 و 2015، تصاویر با استفاده از 20 نقطه کنترل زمینی که به صورت تصادفی از سرتاسر حوزه برداشت، و با نقشه های توپوگرافی منطقه تصحیح هندسی گردید. پس از انتخاب بهترین مجموعه باندی با استفاده از شاخص فاصله باتاچاریا، طبقه بندی تصاویر با استفاده از الگوریتم شبکه عصبی مصنوعی انجام گرفت. نتایج طبقه بندی به روش شبکه عصبی در تصاویر سال 2000 و 2015 در حوزه سیاه مزگی نشان داد که صحت کلی به ترتیب %95.75 و %95.96 است. همچنین مساحت اراضی جنگل طی سال های 2000 تا 2015 به اندازه 213.55 هکتار کاهش داشته است. همچنین مراتع متراکم نیز کاهش چشمگیری داشته اما در این بازه زمانی بر وسعت زراعت دیم و مراتع نیمه متراکم به میزان 169.95 و 9.6 هکتار افزوده شده است.

به منظور حفاظت معقول و خردمندانه از تالاب ها و همچنین شناخت تغییرات در ویژگی های آن ها که می تواند ناشی از عوامل طبیعی و یا فعالیت های انسانی باشد، می توان از فنون سنجش از دور و تجزیه و تحلیل تصاویر ماهواره ای استفاده کرد. هدف این تحقیق پایش تغییرات کاربری اراضی در محدوده تالاب هورالعظیم با استفاده از تصاویر لندست ETM+ (سال 1382) و OLI (سال 1393) است. پس از انجام تصحیحات هندسی و اتمسفری، با استفاده از روش حداکثر احتمال و مقایسه بعد از طبقه بندی تغییرات پوشش/کاربری اراضی محدوده مورد بررسی قرار گرفت. ضریب کاپا برای نقشه سال 1382 و 1393 به ترتیب 0.91 و 0.89 به دست آمد. نقشه طبقه بندی سال 1393 نشان داد که سطح تالاب هورالعظیم از 84300 به 45500 هکتار کاهش داشته است. نتایج پایش تغییرات نشان می دهد که در طول دوره مطالعه به وسعت کاربری های مسکونی، مرتع اضافه شده و از سطح تالاب و اراضی کشاورزی کاسته شده است. نتایج این تحقیق نشان داد که داده های سنجش از دور، به دلیل قابل تکرار بودن و دید وسیع و یکپارچه، می توانند نقش اساسی در بررسی تغییرات و مدیریت تطبیقی تالاب ها از جمله تالاب هورالظیم داشته باشند.

تحقیق حاضر به منظور بررسی پتانسیل بیابان زایی دشت عباس در منطقه نیمه خشک ایلام به وسعت 18028.8 هکتار با تکیه بر معیارهای خاک و پوشش گیاهی با استفاده از مدل ایرانی بیابان زایی صورت گرفت. با استفاده از این مدل هر یک از شاخص های عمق موثر خاک، بافت خاک، هدایت الکتریکی، درصد سنگ و سنگریزه، بهره برداری از پوشش گیاهی، تجدید حیات و وضعیت پوشش گیاهی با کمک نرم افزار ArcGIS®9.3، بدست آمده و نقشه مربوط به وضعیت هر کدام از معیارها تهیه شد. در نهایت با تلفیق و تعیین میانگین هندسی معیارها نقشه شدت بیابان زایی بدست آمد. نقشه شدت بیابان زایی بر اساس معیار خاک نشان می دهد که بالغ بر 4843 هکتار از منطقه که برابر با %28.8 است در طبقه کم و 13185 هکتار که معادل 73.13 درصد از منطقه است در طبقه متوسط قرار دارد. همچنین نتایج حاصل از میانگین هندسی شاخص های معیار پوشش گیاهی حاکی از این است که 7005.99 هکتار (%38.86) از مساحت دشت در طبقه کم، 407.45 هکتار (%2.26) از مساحت منطقه در طبقه متوسط و 10615.35 هکتار (%58.88) از مساحت منطقه در طبقه شدید جای دارد. نتایج حاصل از ارزش دهی معیارهای مورد بررسی بیان کننده این است که معیار پوشش گیاهی با ارزش 2.6 موثرترین معیار در افزایش شدت بیابان زایی دشت عباس است. بر این اساس مشاهده می شود که ارزش کمی شدت بیابان زایی برای کل منطقه در طبقه متوسط قرار گرفته است.