سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی
سال:1392 | دوره:4 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

استفاده از اراضی بر اساس قابلیت ها و توان تولیدی آنها به عنوان یک عامل مدیریتی مناسب، بی تردید نقش بسیار مهمی در حفظ ثروت های جبران ناپذیر طبیعی مانند آب و خاک خواهد داشت. فرآیند آمایش سرزمین به منظور تعیین کاربری های بهینه و منطبق بر توان طبیعی سرزمین و ارتقاء مدیریت کنونی، با استفاده از روش های مختلف و همچنین GIS انجام پذیر است. در این مطالعه، جهت تعیین توان اکولوژیک و آمایش سرزمین حوضه آبخیز چراغ ویس با مساحت 163.69 کیلومتر مربع واقع در جنوب شهرستان سقز، از دو روش سیستمی و تخصیص سرزمین چندفاکتوره استفاده شد. پس از ارزیابی و تعیین توان ها، از طریق ادغام نقشه ها در محیط GIS و همچنین اولویت بندی کاربری ها دو نقشه آمایشی به دست آمد. جهت بررسی و مقایسه کارایی دو روش سیستمی و تخصیص سرزمین چندفاکتوره، فرسایش و رسوب آبخیز مورد مطالعه با استفاده از نقشه های آمایشی به دست آمده برآورد گردید. نتایج به دست آمده از مدل تجربی EPM نشان داد که میزان رسوب تولید شده در کاربری فعلی 88495.32 تن و در کاربری های آتی به روش سیستمی و تخصیص سرزمین چندفاکتوره به ترتیب 81361.73 و 72973.41 تن در سال برآورد گردید. نتایج همچنین نشان داد که نقشه بدست آمده از روش تخصیص سرزمین چندفاکتوره از توانایی بهتری برای آمایش کاربری ها در آبخیز مورد مطالعه برخوردار بوده و نقش موثرتری در کاهش فرسایش و رسوب دارد.

هدف از این تحقیق، ارزیابی کمی وضعیت فعلی بیابانزایی دشت سگزی اصفهان با استفاده از مدل مدالوس (MEDALUS) می باشد. بدین منظور ابتدا شش معیار مهم (کیفیت خاک، اقلیم، پوشش گیاهی، آب های زیرزمینی، فرسایش و مدیریت و سیاست) که در بیابانزایی منطقه موثر بودند، انتخاب گردد. هر کدام از این معیارها دارای شاخص های متعددی می باشند. داده های هر یک از شاخص ها، پس از آنالیزهای آماری و تعیین نرمال بودن، وارد محیط ArcâGIS 9.3 گردید و برای تهیه نقشه هر یک از این شاخص ها، از روش های معکوس فاصله وزنی و کریجینگ معمولی و گسسته استفاده گردید. سپس نقشه ها بر اساس روش مدالوس امتیازدهی شده و از میانگین هندسی شاخص های هر یک از معیارها، نقشه نهایی وضعیت هر معیار تهیه گردید و از میانگین هندسی شش معیار مورد بررسی، نقشه وضعیت فعلی بیابانزایی دشت سگزی اصفهان مشخص شد. نتایج نشان داد که 81299 هکتار از منطقه در کلاس شدید و 30868 هکتار در کلاس خیلی شدید بیابانزایی قرار دارد. متوسط وزنی ارزش کمی شدت بیابانزایی (وضعیت فعلی بیابانزایی) برای کل منطقه سگزی اصفهان برابر DS=153.32 می باشد که در کلاس شدید بیابانزایی قرار می گیرد. نتایج همچنین نشان داد که معیارهای اقلیم و پوشش گیاهی، مهمترین معیارهای موثر در بیابانزایی منطقه و معیار فرسایش (آبی و بادی) دارای کمترین میزان اهمیت در منطقه می باشد.

فعالیت های انسانی در سال های اخیر منجر به تغییر کاربری و پوشش زمین شده است. این تغییرات منجر به تغییر ساختار و عملکرد اکوسیستم ها و به تبع آن تغییر کالاها و خدمات اکوسیستمی شده است. هدف از این پژوهش برآورد تغییر در ارزش خدمت اکوسیستمی حفاظت از منابع آبی با استفاده از تکنیک های سنجش از دور است. به منظور برآورد خسارت ناشی از تغییر کاربری زمین بر این خدمت اکولوژیکی ابتدا تصاویر ماهواره LandSat، سنجنده هایETM+  و TM در سه دوره زمانی (1366، 1379 و 1387) با استفاده از نرم افزار ENVIâ4.8 زمین مرجع، طبقه بندی و تفسیر شدند. سپس به منظور برآورد ارزش از دست رفته خدمت حفاظت از منابع آبی وضعیت هیدرولوژیک منطقه، میزان بارش، میزان تبخیر، حجم رواناب و آب نفوذ یافته در خاک با وجود اکوسیستم جنگلی و با فرض تغییر اکوسیستم و با استفاده از روش جاستین مورد بررسی قرار گرفت. پس از تعیین سهم جنگل در حفاظت از آب ارزش این عملکرد با استفاده از روش هزینه جایگزینی به دست آمد. نتایج حاصل از این تحقیق رقم 1 میلیارد ریالی خسارت، به ازای کاهش 620 هکتاری مساحت جنگلی در جنگل های چالوس را تخمین می زند.

یکی از مهمترین مشکلات در جوامع بشری تولید انواع مختلف زباله ها در کمیت و کیفیت های مختلف است که باید دور انداخته شوند. انباشتن مواد زائد در یک منطقه مسطح و سوزاندن اولین راه حلی است که به ذهن می آید. مشکلات دفع غیر بهداشتی زباله های جامد از قبیل دود و بو، موجودات موذی، ضایعات احتراق، آلودگی آب های سطحی و آب های زیرزمینی این ایده را تغییر داده است و تصمیم گیرندگان را وادار به تبدیل منطقه مواد زائد جامد به محل های دفن زباله های بهداشتی نموده است. شهرستان رامهرمز در شرق استان خوزستان که موضوع این تحقیق می باشد، به دلیل تولید سرانه مواد زائد جامد شهری و خانگی 800 گرم (نفر / روز)، امروزه با مشکل جدی دفن پسماندهای جامد شهری مواجه است. سایت کنونی دفع زباله در منطقه تپه مانندی، در فاصله 30 کیلومتری از رامهرمز است. این سایت بدون هیچ گونه ملاحظات زیست محیطی از سال 2006 تاکنون مورد استفاده قرار می گیرد. در مطالعه حاضر، انتخاب محل دفن زباله از طریق سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، منطق فازی - تحلیل سلسله مراتبی و با استفاده از نرم افزار ExpertâChoice صورت گرفت. برای این منظور دوازده لایه ورودی به GIS ارائه شد که عبارتند از: فاصله تا مناطق مسکونی و منبع تولید زباله، فاصله تا آب سطحی، فاصله تا آب های زیرزمینی (چاه، چشمه)، فاصله تا جاده اصلی، فاصله تا سیستم های زیرساختاری عمده (خطوط انتقال برق، خطوط لوله نفت)، کاربری زمین، جهت باد غالب، ویژگی خاک، عمق آب زیرزمینی، باران، شیب زمین. بازدید میدانی برای تعیین مناسب ترین محل دفن، از چهار منطقه انتخاب شده صورت گرفت، منطقه 4 به عنوان بهترین مکان برای محل دفن زباله انتخاب شد. سودمندی روش پیشنهادی با تحقیقات میدانی، نمونه خاک سطحی، نقشه زمین شناسی و سوند ژئوالکتریکی تایید شد.

امروزه بررسی تغییرات واحدهای اراضی، نیازمند استفاده از روش های سریع و مناسب جهت جمع آوری اطلاعات و تلفیق لایه های اطلاعاتی با یکدیگر است. داده های استخراج شده از تصاویر ماهواره ای و تلفیق آنها با داده های زمینی می تواند اطلاعات دقیق و بهتری را برای تصمیم گیری های چندجانبه که عوامل مختلفی در آنها دخالت دارند، فراهم نماید. در این تحقیق از تصاویر MMS (Multi Spectral System) سال 1355، TM سال 1366 و ETM+ سال های 1379 و 1384 استفاده گردید. برای تهیه نقشه کاربری / پوشش اراضی از روش طبقه بندی نظارت شده استفاده گردید و در نهایت پنج نوع کاربری در منطقه شناسایی شد. نتایج نشان دهنده، تغییر اراضی به صورت تبدیل اراضی بایر و اراضی رسوبی کشت نشده به اراضی باغی و مناطق مسکونی و صنعتی می باشد. به گونه ای که به وسعت اراضی باغی طی 29 سال 2893.5 هکتار افزوده شده است، در مقابل از وسعت اراضی بایر (بیابانی) به میزان 1572.7 هکتار کاسته شده است. همچنین وسعت مناطق مسکونی و مناطق صنعتی افزایش داشته است، در صورتی که این روند افزایش یابد می تواند سبب اثرات منفی زیست محیطی شود. نتایج حاکی از آن است که کارایی تصاویر ماهواره ای برای تهیه نقشه های کاربری اراضی / پوشش و تغییرات آنها، جهت تسهیل در برنامه ریزی مدیریت منابع محیطی امری ضروری می باشد.

در این تحقیق بررسی نقش پوشش گیاهی در تخریب اراضی دشت سیستان و تهیه نقشه شدت تخریب با توجه به وضعیت معیار پوشش گیاهی منطقه بر اساس سه شاخص وضعیت پوشش، بهره برداری از پوشش و تجدید حیات پوشش گیاهی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی مورد ارزیابی قرار گرفت. امتیازدهی به شاخص ها بر اساس مدل بیابان زایی ایرانی IMDPA صورت گرفت. در این روش هر یک از شاخص های مورد مطالعه در واحدهای کاری (رخساره های ژئومورفولوژیکی) بررسی شد و برای هر شاخص لایه اطلاعاتی رستری تهیه و در محیط ILWIS از تلفیق لایه های اطلاعاتی و میانگین هندسی زیر شاخص ها در هر شاخص، لایه اطلاعاتی شاخص مورد نظر بدست آمد. پس از آن با تلفیق لایه های رستری شاخص های مورد مطالعه و میانگین هندسی، نقشه شدت بیابان زایی (تخریب) منطقه بدست آمد. نتایج حاصله از این ارزیابی نشان می دهد که 53.06 درصد منطقه از نظر تخریب سرزمین در کلاس متوسط و 46.94 درصد آن در کلاس شدید قرار دارد.

هدف از این مطالعه، ارزیابی پتانسیل توسعه مانگروها در مناطق اطراف جزیره قشم با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) است. برای این منظور، در ابتدا مهمترین معیارها و شاخص های موثر در ارزیابی پتانسیل منطقه مشخص گردید. تعیین معیارها و شاخص ها با توجه به تحقیقات صورت گرفته در راستای این مطالعه، شرایط طبیعی منطقه، داده های موجود منطقه و نظرات کارشناسان صورت گرفت. به روش دلفی پرسشنامه هایی بین کارشناسان توزیع گردید و قضاوت های ترجیحی خود را در مورد میزان اهمیت هر یک از معیارها و شاخص ها، به صورت مقایسات زوجی و با استفاده از مقیاس عددی 1 تا 9 امتیازی نمودند. سپس وزن های نهایی لایه ها در هر کدام از پرسشنامه ها در محیط نرم افزار Expertâchoice محاسبه شد و با محاسبه نرخ ناسازگاری، سازگاری قضاوت های کارشناسان مورد بررسی قرار گرفت. با استفاده از تکنیک ترکیب خطی وزنی (WLC) نقشه معیارها و گزینه ها وزن دهی و در محیط GIS تلفیق گردیدند. در نهایت، نقشه خروجی در پنج طبقه عالی، خوب، متوسط، ضعیف و نامناسب طبقه بندی گردید. نتایج مطالعه نشان داده که 1348.41 هکتار معادل %5.27 از کل منطقه مورد مطالعه دارای بهترین شرایط آب و خاکی جهت توسعه جنگل های مانگرو در جزیره قشم می باشد.