ادبیات فارسی
سال:1387 | دوره:5 | شماره:17 |تعداد مقالات:10

در متون ادبی فارسی، گاهی مسایلی مطرح شده است که نیاز به موشکافی و تحقیق بیشتر دارد، در این گونه موارد، از آثار خود صاحب اثر، یا از متون مربوط و هم عصر آن اثر، می توان مدد جست و به نوعی به مفهوم اصلی آن مساله یا ترکیب پی برد، از آن جمله می توان به مواردی مانند «طالع»، «سمندر»، «چگونگی شکار کافور»، «الحمد خواندن بر بیمار» و ... پرداخت و به مفهوم اصلی آنها نزدیک شد. این مقاله، به بخشی از این گونه مطالب پرداخته است.

کتاب ارزنده این اثر نوشته خواجه نصیرالدین طوسی، فیلسوف بزرگ قرن هفتم، درباره وزن و قافیه شعر فارسی و عربی، اخیرا در کتاب شعر و شاعری در آثار خواجه نصیر به چاپ رسیده است اما مصحح آن با کمال تعجب بجای تصحیح آن را مغلوط ساخته که در این گفتار غلطهای دو صفحه اول آن بررسی می گردد.

عبدالرحمان جامی از شاعران و عارفان و دانشمندان نامی سده نهم هجری در آثار منظوم و منثور خود از بزرگداشت پیشوایان معصوم شیعه فروگذار نبوده است و در این باره به خوبی از عهده برآمده است قصیده زیر نمونه یی از عرض ادب او به پیشگاه امیرالمومنین علی علیه السلام است کوششی اندک برای توضیح دشواری ها و استخراج آیات و احادیث آن، انجام یافت به امید آن که برای دانشجویان گرامی بی بهره نباشد.

پروین اعتصامی، فرهیخته دخت یوسف اعتصام الملک آشتیانی، بانوی اول شعر فارسی و از چهره های جاویدان ادب ایران زمین است، سخنش در عین سادگی، تحسین برانگیز است، رسالت و اصالت، دو اصل اجتناب ناپذیر او در کار شاعری است، پروین هیچ گاه از سر تفنن شعر نمی گوید، زبان پخته و بیان سخته خویش را در قالب شیواترین سروده ها و به منظور اشاعه ناب ترین احساسات بشری به کار گرفته و عمر کوتاه خویش را سخاوتمندانه در راه اعتلای انسان و گسترش انسانیت به پایان رسانده است.در این مقاله، سعی شده، بدون هیچ گونه پیش داوری و اغلب با تکیه به سخن شاعر، بن مایه واقعی شعرش شناسایی و به صورتی مستند معرفی گردد. امید که تلاش ناچیز حقیر در تحلیل بنیادین شعر و شخصیت پروین راه گشا باشد.

«فروهر» واژه ای اوستایی و به معنی «پیش افزاینده» است و در باورهای کهن دو مفهوم دارد: نخست، روح نیاکان در گذشته؛ دیگر نیروی اساسی حیات هر فردی که پیش از آفریده شدنش، در جهان بالا وجود دارد و به عبارت دیگر «صورت روحانی» هر فردی است و گروهی بر این باورند که «افلاطون» فلسفه «مثل» را از فلسفه «فروهر» برگرفته است. با وجود این که « فروهر» نیرویی باطنی است و ساختار جسمانی ندارد، لیک ایرانیان، در نگاره ای پر پیام و رمزآمیز، نمادی برای آن آفریده اند که در کتیبه ها و بناهای باستانی همچنان پابرجاست.شاهنامه پرفروغ فردوسی، نمادهای پررمز و راز اساطیری را در سراسر وجود خویش بسان فروزه هایی همیشه تابناک نگاه داشته است. فلسفه «فروهر» نیز در جای جای شاهنامه می درخشد، لیک به نظر می رسد، تمامی مفاهیم رمزآمیز این نماد، در نمود شخصیتی ورجاوند به یک باره نهادینه شده است که در این پژوهش بدان پرداخته شده است.

در دهه های اخیر روند توجه به سعدی و آثار او سیری صعودی و امیدوارکننده داشته است؛ اما همچنان می توان با دقت نظر به کشف زوایای پنهان در شعر این استاد سخن نایل شد. در مقاله حاضر، نشان داده ایم که سعدی در آغاز غزل های خود، غزلی صرفا توحیدی را برای تیمن آورده است و در آغاز همین غزل در بخش طیبات (که اصلی ترین بخش غزل های اوست) باور توحیدی خود را به شکل زیبایی به روش براعت استهلال بیان کرده است.سعدی در این غزل توحیدی، به جای بیان دیگر نعمت ها و آفریده های خداوند در مقام ستایش، می گوید:اکبر و اعظم خدای عالم و آدم      صورت خوب آفرید و سیرت زیباجالب توجه این که سعدی همه جا در غزل های خود از صورت و سیرت زیبا سخن رانده و دفاع کرده است و در واقع به آن براعت استهلال نمود بخشیده است. نتیجه چنین براعت استهلال و چنین طرح مطلبی از سوی سعدی به شکل گیری غزل های حد وسط (هم مجازی و هم حقیقی) منجر شده است و در نهایت او به معرفی و توصیف «عشق اخلاقی» توفیق یافته است، همچنان که در گلستان و بوستان نیز اخلاق عاشقانه را شرح می دهد.

عارف نامی، ابن الفارض مصری از برجسته ترین عرفای قرن هشتم هجری است. او به شاعر حب و عشق شهرت دارد. در مورد حب او کسانی که اشعار او را شرح کرده اند شیوه های متفاوت را در پیش گرفته اند. بعضی غزلیات او را همانند غزلیات «ابونواس» و دیگر شعرای غزلسرا به حساب آورده اند و عشق او را زمینی و مادی دانسته اند و بعضی به جنبه معنوی پرداخته اند. آنچه که از اشعار این عارف نامی درک می شود، بویژه تائیه کبری و خمریه -که دربرگیرنده معانی و اشارات و اصطلاحاتی است و بدون درنظر گرفتن و اطلاع بر مصطلحات عرفانی نمی توان فهمید- اگر با دید واقعی بدان بنگریم یقین حاصل می شود که این اشعار موج یک روح پاک است که به زبان رسیده است و تصویری است از عشق الهی که از ذات مقدس احدیت سرچشمه گرفته است و هرگز سخن مصنوعی قادر نیست حامل این اندازه موج باشد. در این مقاله به بیان خلاصه ای درباره شخصیت عرفانی و مزایای اخلاقی و حالات عارف والامقام پرداخته شده و گوشه ای از ابیات او از جنبه عرفانی و توانایی او بر سخت ترین قافیه در سرودن اشعار و همچنین سبک شعری و انواع بدیع که در اشعار او بیشتر به کار برده شده مورد بررسی و تحلیل قرارگرفته است.

بعضی از تمثیل ها و حکایات ادب فارسی تباری دیرینه دارند و شناخت و ردیابی منشا و صورت اولیه آنها در منابع کهن می تواند ما را با بخشی اصیل از اهداف و رویکردهای تمثیل یا حکایت آشنا سازد؛تمثیل مشهور« فیل و کوران» از این جمله است.در این نوشته ابتدا به نقل و نقد روایت های آشنا و گوناگون این تمثیل پرداخته شده و سپس با توجه به قراین و ظواهر تمثیل در حوزه منابع تاریخی و آیینی کهن به ماخذی مهم و مستند اشاره شده است.این ماخذ از آن رو که به پیشینه دیرپای مراودات فرهنگی و تاریخی ایران مربوط است و همچنین با قرابت های جغرافیایی و آیینی حوزه خراسان بزرگ سازگار است، می تواند ماخذی مهم و درخور توجه برای این تمثیل تلقی گردد.

در بررسی یک اثر هنری به ویژه شعر، آگاهی از زندگی فردی و اجتماعی پدیدآورنده آن نقش بسزایی دارد. شاید بتوان گفت بی توجه به شرایط محیطی و اجتماعی، کار بررسی تا اندازه زیادی دشوار خواهد شد.در این نوشتار سعی شده است به برخی شرایط خانوادگی و اجتماعی که در شعر دو شاعر برجسته «فروغ فرخزاد» و «امیلی دیکنسون» تاثیرگذار بوده، اشاره شود و همچنین برخی مضامین مشترک در شعر آن دو مورد بررسی قرار گیرد.

در این مقاله به معنی و تحلیل یک بیت از منطق الطیر می پردازیم که همه شارحان منطق الطیر یا آن را معنی نکرده و رها کرده اند و یا به معنی آن راه نبرده اند و مصرع اول آن بیت به یک حدیث و مصرع دوم آن به یک آیه قرآنی اشاره دارد که هر دو مورد در شعر فارسی بازتاب وسیعی پیدا کرده است. در مصرع اول آن بیت سگی معیار مقبولیت کسی در درگاه الهی و در مصرع دوم زاهدی مشهور به جهت غرور زهد دچار استدراج گردیده است که چند و چون آن در مطاوی مقال با ادله متقن مورد تحقیق قرار گرفته است.