راهبرد دفاعی
سال:1389 | دوره:8 | شماره:30 |تعداد مقالات:8

امروزه در کنار عناصر ملموس و غیر ملموس قدرت، توان قدرت افکنی کشورها به عنوان یکی از شاخص های قدرت ملی کشورها قلمداد می گردد که به واسطه آن یک کشور با استفاده از آثار عناصر قدرت، اراده خود را محقق می سازد. بسته به میزان این توان، حوضه و دامنه قدرت افکنی کشورها با همدیگر متفاوت است. هرچند، توجه بسیاری از محققان بین المللی به عناصر قدرت و توان قدرت افکنی آمریکا و روسیه به عنوان بزرگترین قدرت های نظامی جهان می باشد، با وجود این، چشم انداز رشد اقتصادی مداوم و فزاینده چین، احتمال افزایش توان قدرت افکنی انی کشور را نیز مطرح می کند. بنابراین، دراین مقاله با نگاهی به مفهوم قدرت افکنی، عناصر آن را در رابطه با چین بررسی کرده و سپس با نگاهی مقایسه ای، توان قدرت افکنی چین را در سطح منطقه ای و بین المللی مطالعه می کنیم.

قدرت افکنی از جمله راهبردهایی است که قدرت های بزرگ، در حال ظهور و منطقه ای آن را در دستورکار خود قرار می دهند. هند نیز از جمله کشورهایی است که با ارتقای ظرفیت های سخت افزاری و نرم افزاری خود تلاش نموده خود را به عنوان یک قدرت در حال ظهور مطرح نماید. در این مقاله دلایل و ابزارهای قدرت افکنی هند مورد تحلیل قرار گرفته است. پذیرش یک دیدگاه ماهانی، کاربرد نظریه توسعه همسایگی، دستورکار جدید نظامی هند در کنار رقابت با چین و نیازهای دهلی نو به انرژی از جمله دلایل قدرت افکنی هند می باشد. همچنین بررسی ها نشان می دهد قدرت افکنی هند با اتکا به نیروی دریایی انجام می شود، هرچند از توسعه نیروی هوایی– موشکی و افزایش سطح توانمندی های فضایی نیز غافل نمی باشد. در پایان نیز نویسنده به برخی ملاحظه های امنیتی ج.ا. ایران در رابطه با قدرت افکنی هند اشاره نموده است. گسترش روابط ایران با هند می تواند در تعدیل رفتار قدرت های رقیب ج.ا. ایران و رفع برخی نیازهای دفاعی کشور موثر باشد.

پس از چند سال مباحث و محاسبات گسترده، رهنامه نظامی جدید روسیه سرانجام در فوریه 2010 منتشر گردید. این سند، سومین رهنامه نظامی روسیه از زمان فروپاشی شوروی است و در آن به مسایلی مانند خطرها و تهدیدهای نظامی فراروی روسیه، ویژگی های مناقشه های مسلحانه معاصر، سیاست نظامی روسیه و اقدامات این کشور برای بازدارندگی و پیشگیری از مناقشه های جنگی، اشاره شده است. ملاحظه های این رهنامه در خصوص اتحادیه ناتو، سلاح های اتمی و بازدارندگی هسته ای، و نیز اولویت های همکاری های دفاعی و نظامی مسکو در سطوح منطقه ای و بین المللی بیش از دیگر ملاحظه های این سند مورد توجه بازیگران گوناگون- اعم از دولت ها و سازمان های فرادولتی سیاسی و دفاعی- قرار گرفته است. رهنامه جدید روسیه از آن جهت اهمیت دارد که تبیین کننده سیاست های این کشور در پی روندهای نظامی، دفاعی و امنیتی است و ملاحظه های اصلی مسکو را در این حوزه ها روشن می سازد.

تامین دفاع ملی، مستلزم به کارگیری مجموعه ای از منابع قدرت ملی در ابعاد نرم افزاری و سخت افزاری است که در آن میان، تسلیحات نقش و جایگاهی مهم دارند. در مقابل اندیشه تامین تسلیحات به عنوان لازمه دفاع ملی، جریانی فکری در سطح بین المللی به ویژه پس از جنگ جهانی دوم غالب شده است که سلاح را جنگ افروز شمرده است. این اندیشه با قرارگیری در قالب سازوکارها و منابع حقوقی بین المللی، امروزه به مساله ای قوام یافته در نظام بین المللی تبدیل شده و به دلیل ارتباط آن با صلح جهانی، مورد حمایت گسترده افکار عمومی قرار دارد. مدیریت دفاع ملی در حوزه تسلیحات، مستلزم توجه به این هنجارها و همچنین استفاده حداکثری از ظرفیت های آن در تقلیل زرادخانه های بازیگران رقیب و خصم از راه به کارگیری همه فنون و ابزارهای نهفته در نظام خلع سلاح است. دیپلماسی، یکی از این زمینه های عرضه فنون و ابزارهای دفاع ملی است که در پرتو آن، دیپلماسی دفاعی در کل و دیپلماسی خلع سلاح به شکل خاص تولید شده و سازماندهی مفهومی و ساختاری یافته است. در این نوشتار، به بررسی دیپلماسی خلع سلاحی کشورمان در پرتو مفهوم و راهبرد دیپلماسی دفاعی خواهیم پرداخت.

توسعه فناوری ها و تحول در نظام های قدرت، نحوه ارزیابی منابع قدرت را دچار تحول اساسی نموده است. امروزه راه غیر مستقیم به دست آوردن خواسته ها را «وجه دوم قدرت» یا «قدرت نرم» معرفی می کنند که می تواند بدون توسل به خشونت، هدف های مورد علاقه را از راه ایجاد جذابیت، به تسخیر خویش درآورد. سرمایه اجتماعی، از جمله مفاهی نوینی است که به دلیل گستره معنایی وسیع آن توانست به سرعت از جایگاه قابل توجهی در میان اندیشمندان حوزه های مختلف علوم سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و راهبردی برخوردار گردید. سرمایه اجنماعی، به عنوان یکی از مظاهر قدرت نرم، از نقش بی بدیلی در توفیقات نظام ج.ا.ا در برهه های حساس برخوردار بوده و هرگونه افزایش یا کاهش سرمایه اجتماعی در لایه های مختلف (مردم- مردم و مردم- حاکمیت) می تواند موجب کاهش یا افزایش قدرت نرم در ج.ا.ا را مورد دقت و کنکاش قرار داده است.

یکی از روش های مناسب فهم تهدیدها، طبقه بندی آنها بر اساس شاخص و مولفه های متفاوت است. طبقه بندی تهدیدها، ابعاد و زوایای مختلف آن را نمایان می سازد و به برآورد تهدیدها، سیاستگذاری و تدوین رهنامه و راهبردهای مقابله با آن کمک می کند. یک نوع طبقه بندی از تهدیدها که در سال های اخیر و به ویژه در داخل ج.ا. ایران مورد توجه قرار گرفته است، طبقه بندی تهدیدها بر مبنای «روش اعمال و پیامد تهدید» است. براین اساس، تهدیدهای امنیت ملی به تهدیدهای سخت، نیمه سخت و نرم تقسیم شده است. این طبقه بندی تهدیدها، برای تبیین راهبرد جنگ نرم غرب در مقابله با نظام جمهوری اسلامی بر اساس ضرورت های کشور ساخته شده است. بیشتر کارشناسان نظامی، امنیتی و فرهنگی دهه اول انقلاب اسلامی را دهه تهدیدهای امنیتی (نیمه سخت) و نظامی (سخت) و آغاز دهه سوم را همزمان با دهه شکل گیری تهدیدهای فرهنگی- اجتماعی (تهدیدهای نرم) معرفی می کنند. دراین مقاله تلاش گردیده با معیارهایی از جمله ماهیت، ویژگی ها، هدف ها، ابزار، روش و پیامد، تهدیدهای سه گانه سخت، نیمه سخت و نرم بررسی تطبیقی گردید. این نوع طبقه بندی می تواند، به تبیین و شناخت تهدیدهای کنونی کشور کمک نماید.

تاکنون رویکردهای گوناگونی درباره جهت گیری و نقش ملی سیاست خارجی ایران ارایه شده است. برخی دیدگاه ها از «قالب های گفتمانی» بهره گرفته اند. از سوی دیگر، نگرشی درباره فرایندها، «جهت گیری» و «نقش ملی» سیاست خارجی جمهوری جمهوری اسلامی ایران ارایه شده که دارای رویکرد متفاوتی در مقایسه با رهیافت های گفتمانی می باشد. دراین بین، می تواند رهیافت جدیدی را مورد ملاحظه قرار داد که از یکسو بر تعامل گرایی سیاست خارجی ایران تاکید داشته و از سوی دیگر، بر جلوه هایی از مقاومت در برابر تهدیدهای راهبردی توجه دارد. شاخص های تعامل گرایی ضدنظام سلطه، به عنوان نشانه هایی از جهت گیری و نقش ملی سیاست خارجی ایران محسوب می شود. دراین مقاله تلاش می شود تا برون داده های سیاست خارجی ج.ا. ایران در قالب رهیافت سازه انگاری و مکتب رهایی تبیین گردد. پرسش اصلی مقاله مربوط به چگونگی نقش ملی و جهت گیری در سیاست خارجی ایران است. فرضیه این مقاله بر جلوه هایی از تعامل گرایی با نیروهای سازنده و مقاومت در برابر بازیگران تهدیدکننده تاکید دارد.