محیط زیست طبیعی
سال:1397 | دوره:71 | شماره:2 |تعداد مقالات:16

به منظور تأمین نیاز اکوسیستم رودخانه لازم است تا بخشی از جریان رودخانه تحت عنوان جریان محیط زیستی به خود رودخانه تخصیص یافته تا تضمین کننده پایداری اکوسیستم رودخانه ها باشد چرا که بهره برداری از اکوسیستم ها و خدمات اکولوژیکی رودخانه ها همچون تأمین آب نمی بایست توان اکولوژیکی آن ها را در داشتن یک زندگی پایدار به خطر بیاندازد. به طور کلی هدف از انجام پروژه حاضر، تعیین بده محیط زیستی با به کار گیری سه روش (مدل سازی بارش-رواناب، روش هیدرولوژیک و مدل پارامتر های تغییر هیدرولوژیک) و مقایسه نتایج در حوزه آبخیز آبگرم، رودخانه هروچای، واقع در محدوده مدیریتی شرکت آب منطقه ای استان اردبیل است. روش جریان پایه آبزیان بر این مبنا استوار است که میانگین جریان در خشک ترین ماه سال برای زندگی ماهیان کافی است مگر این که جریان اضافی برای تأمین نیاز های تخم ریزی و تولیدمثل لازم باشد. برای انجام این روش از مدل تانک بهره جویی شد. در روش منحنی تداوم جریان، آمار در حالت طبیعی جریان تحلیل می شود تا بده رودخانه را که در x درصد موارد جریان از آن فراتر می رود تعیین نماید؛ و در نهایت مدل تغییر شاخص هیدرولوژیک که برابر بررسی های به عمل آمده، با استفاده از این روش می توان تغییرات وضعیت رودخانه را ارزیابی کرد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که در این حوزه آبخیز روش مدل سازی منجر نتایج قابل اتکا و استناد شده است و همچنان روش های هیدرولوژیکی برآورد بده محیط زیستی عملی تر بوده و میزان داده بری آن ها کم است و از این رو در زمان کوتاهی قابل محاسبه است. بر همین اساس و طبق روش منحنی تداوم جریان مقدار بده محیط زیستی 191/0 مترمکعب بر ثانیه برآورد شده است.

باطله های کانه آرایی مهم ترین نوع باطله معدنی می باشند که در طی فرایند فرآوری کانسنگ های سولفیدی؛ بویژه باطله های کانه آرایی مهم ترین نوع باطله معدنی می باشند که در طی فرایند فرآوری کانسنگ های سولفیدی؛ به ویژه مس پورفیری در حجم بسیار زیادی تولید می گردند. هدف اصلی از انجام این پژوهش تعیین عناصر دارای غنی شدگی در باطله های کانه آرایی معدن مس سرچشمه، به عنوان یکی از بزرگترین معادن مس پورفیری دنیا می باشد. برای این منظور تعداد 90 نمونه سطحی و عمقی (تا عمق تقریبا 10 متر) از باطله های تازه و همچنین از باطله های غیر هوازده در بخش های قابل دسترس سد باطله نمونه برداری شدند. از این تعداد، 14 نمونه مرکب برای انجام آنالیز چند عنصری به روش طیف سنجی جرمی با پلاسمای جفت شده القائی (ICP-MS) و تهیه مقاطع صیقلی آماده گردید. مطالعه میکروسکوپی مقاطع صیقلی نشان داد که باطله ها اغلب حاوی کانی سولفیدی پیریت و در مواردی حاوی کالکوپیریت و کالکوسیت می باشند. از مجموع بیش از 60 عنصر بررسی شده نتایج حاصل از شاخص نرمال شده غنی شدگی نشان می دهد که در مقایسه با غلظت متوسط پوسته ای عناصر و همچنین غلظت آنها در سنگ گرانودیوریت غیرکانه زا (1) عناصر آنتیموان (mg/kg 1/1 ± 9/3)، تنگستن(mg/kg 8/8 ± 4/21)، آرسنیک (mg/kg 3/2 ± 4/21)، بیسموت (µ g/kg 10 ± 33)، طلا (µ g/kg 10 ± 33) و نقره (mg/kg 15/0 ± 02/1) دارای غنی شدگی با اهمیت، (2) عناصر مس (mg/kg 478 ± 1350) و آهن (%52/0 ± 4) دارای غنی شدگی خیلی زیاد و (3) عناصر گوگرد (%6/0± 75/2)، رنیُم (mg/kg 07/0 ± 21)، تلوریم (mg/kg 23/0 ± 38/0)، سلنیم (mg/kg 95/0 ± 81/4) و مولیبدن (mg/kg 7/18 ± 91) دارای غنی شدگی بی نهایت زیاد می باشند (میانگین غلظت ± انحراف معیار). این عناصر یا کالکوفیل بوده و یا پتانسیل بالایی برای حضور در فازهای سولفیدی مانند پیریت و کالکوپیریت را دارند. نتایج بدست آمده به خوبی با علائم ژئوشیمایی عناصر در کانسارهای مس پورفیری همخوانی داشته و به خوبی مبین عناصر دارای پتانسیل اقتصادی-زیست محیطی در باطله های کانه آرایی معدن مس سرچشمه می باشند.

توسعه پایدار متوازن، نیازمند به کارگیری سیاست های مناسب و یکپارچه، در چندین بخش اقتصاد، محیط زیست، انرژی و معیارهای اجتماعی است. برخی از اهداف کلان هر بخش با سایر بخش ها در تناقض است. برنامه ریزی آرمانی از زیر شاخه های آنالیز تصمیم گیری چند معیاره، یکی از تکنیک های رایج مطالعه تصمیمات با اهداف متناقض است. در این پژوهش، یک مدل برنامه ریزی آرمانی وزن دهی شده پیشنهاد گردیده است که اهداف نرخ رشد تولید ناخالص داخلی، مصرف انرژی و انتشار گازهای گلخانه ای را با توجه به مرتبط بودن به یکدیگر جهت تخصیص کار آمد منابع، با یکدیگر یکپارچه می کند. همچنین برای محاسبه ی اوزان برنامه ریزی آرمانی از روش تحلیل سلسله مراتبی که از زیر شاخه های تصمیم گیری چند معیاره است استفاده شده است که بر اساس نتایج به دست آمده، اوزان انتشار گازهای گلخانه ای، تولید ناخالص داخلی، میزان اشتغال و مصرف انرژی هر یک به ترتیب 433/0، 258/0، 181/0 و 126/0 به دست آمده است. مدل ارائه شده با استفاده از بخش های کلیدی اقتصاد ایران با توجه به اهداف توسعه در سند پنجم چشم انداز توسعه، اعتبار سنجی شده است. بر اساس حل این مدل دریافتیم، تنها آرمان در نظر گرفته شده برای مصرف انرژی، محقق نشده است و متغیر انحراف از آرمان نامطلوب آن عدد 3576128 گیگا وات ساعت به دست آمده است که بیانگر این می باشد که در سال های آتی جهت دستیابی به اهداف تعیین شده در زمینه های مورد نظر به انرژی زیادی نیاز خواهیم داشت، و در صورتی که در رفتار خود در زمینه ی مصرف انرژی تغییراتی ایجاد نکنیم با مشکلات بسیاری در زمینه تامین انرژی و محیط زیست مواجه خواهیم شد.

در این مطالعه غلظت عناصر محلول در خاک و گیاه اطراف کارخانه ذوب مس خاتون آباد (Al, As, Ba, Cr, Cu, Fe, Mg, Mn, Mo, Ni, Pb, Rb, S, Si, Sr, Zn) و تجمع و انتقال این عناصر در گیاه Astragalus sp. با فاکتور انتقال مورد بررسی قرار گرفت. جهت تعیین تغییرات انها از ازمون ANOVA و دانکن استفاده شد. همبستگی عناصر با یکدیگر توسط ضریب همبستگی پیرسون مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد، بیشترین غلظت عناصر مربوط به فلز منیزیوم و آهن در ساقه گیاه و نیکل و کروم نیزکمترین غلظت در خاک را داشتند. براساس داده های به دست امده غلظت متوسط عناصر محلول در نمونه های خاک آنالیزشده به ترتیب: S>Mg>Si>Al>Sr>Mn>Cu>Zn> Pb>Fe>Rb>As> Ba> Mo.، همچنین، میانگین غلظت عناصر Al, As, Ba, Cr, Mn, Mo, Cu, S و Sr در ریشه > ساقه> خاک و میانگین غلظت عناصر Fe, Mg, Ni, Pb, Rb, Si, Zn در ساقه> ریشه> خاک بود. عناصر Zn, Si, Rb, Pb, Ni, Mg, Fe و Ba با فاکتور انتقال بیش از یک توانایی انتقال از ریشه به ساقه و تجمع در اندامهای هوایی گیاه Astragalus sp را دارند بیشترین و کمترین فاکتور انتقال به ترتیب مربوط به سیلیسیم (2. 11) و آلومینیوم (0. 38) بود. همچنین، ضریب هبستگی قوی (Pvalue < 0. 01) – بیش از 50 رصد-بین فلزات با یکدیگر وجود دارد. مطالعه حاضر نشان می دهد Astragalus sp. توانایی جذب عناصر Zn, Si, Rb, Pb, Ni, Mg, Fe و Ba را در اندامهای هوایی خود دارد. عناصر Al, As, Mn, Cu, , Sr, Cr و Mo تجمع بیشتری در ریشه نسبت به اندامهای هوایی نشان داد. که این مساله بیان کننده پتانسیل این گیاه در گیاه پایایی و گیاه پالایی مناطق آلوده می باشد.

چکیده این مطالعه تغییرات گروه گونه های گیاهی را در ارتباط با عوامل محیطی و مدیریتی در مراتع کوهستانی بانه-کردستان بررسی کرده است. برای این منظور 4 گروه گونه گیاهی بوته زار، علفزار، بوته زار-علفزار و گراسلند هر کدام با 3 سایت، در منطقه مورد مطالعه شناسایی گردید. در هر سایت تعداد 30 پلات 2 متر مربعی به روش تصادفی-سیستماتیک مستقر گردید و تعداد 10 پروفیل خاک در مرکز پلاتهای هر سایت تا عمق 30 سانتیمتری حفر گردید (در مجموع برای هر گروه گونه 90 پلات و 30 نمونه خاک) و کلیه فاکتورهای گیاهی، خاکی، توپوگرافی و مدیریتی در همه سایت ها اندازه-گیری شد. نتایج آنالیز چند متغیره تجزیه به مؤلفه های اصلی (PCA) نشان داد که دو محور اول و دوم، در مجموع 73% از تغییرات صفات گیاهی گروه گونه ها را توجیه می کنند. گروه گونه های علفزار و بوته زار-علفزار با متغیرهای رس، مواد آلی، نیتروژن، عمق خاک، پتاسیم و سیلت عمق اول و هدایت الکتریکی عمق دوم و دامنه شمالی ارتباط مستقیم دارند. گراسلند با فاکتورهای سیلت، عمق دوم، اسیدیته، آهک عمق دوم و دامنه جنوبی و گروه بوته زار با متغیرهای شن، سنگریزه عمقی و سطحی، دامنه جنوبی و چرای دام ارتباط مستقیم دارد، به عبارت دیگر توپوگرافی، چرا و فاکتورهای فیزیکی خاک به همراه نیتروژن و مواد آلی مهمترین عوامل تاثیرگذار در تفکیک گروه گونه های گیاهی بودند. گروه گونه-هایی که دارای گروه های عملکردی مختلفی بودند (بوته و علفی) تولید و پوشش، بیشتری داشتند.

از عوامل اصلی محدود کننده ی شرایط آسایش در منطقه ساحلی وقوع پدیده شرجی است که خود تحت کنترل دما و رطوبت است. جهت انجام این پژوهش ایستگاه بندرعباس( به علت فاصله کم تا ساحل) انتخاب شده است. داده های اقلیمی این تحقیق شامل دمای هوا برحسب درجه سانتی گراد، رطوبت نسبی به درصد و سرعت باد بر حسب نات می باشد، که آمارداده های ساعتی این پارامترها، از سازمان هواشناسی کشور در دوره آماری 30ساله (2014-1985) دریافت شد. برای محاسبه این شاخص از فرمول -heat index استفاده شد و پس از محاسبه شاخص گرمایی، نمودار میانگین هر ماه با قدرت تفکیک روزانه و ساعتی از مقادیر شاخص برای ایستگاه تهیه شد. سپس جداول تقویم شرجی بدست آمد که ضمن مشخص نمودن احتمال رخداد شرجی برای هر ساعت از روز، سطوح مختلف احتمال (تعداد رخداد با احتمال50 تا 70و70تا90وبالاتر از90) نیز مشخص شد. برای تحلیل سینوپتیک از روش محیطی به گردشی استفاده شد. در این پژوهش با استفاده از داده های مربوط به مؤلفه های، فشار سطح دریا، ارتفاع ژئوپتانسیل، دما، باد مداری، باد نصف النهاری و رطوبت نسبی، نقشه های فشار سطح دریا، ارتفاع ژئو پتانسیل، نقشه ضخامت، نقشه توزیع رطوبت نسبی و نقشه ی چرخندگی(تاوایی) ترسیم و تحلیل گردید. نتایج نشان داد که استقرار کم فشار حرارتی بسیار قوی بر روی خلیج فارس و نیز پرفشارهای بیابان های عربستان و ایران مرکزی موجب ایجاد شیو فشاری و انتقال هوای گرم و سوزان به سمت خلیج فارس و درنهایت رخداد شرایط تبخیر شدید دریا شده که شرایط شرجی را فراهم کرده است.

فاکتورهای تجمع زیستی(BAF)، تغلیظ زیستی(BCF) و بزرگنمایی زیستی(Biomagnifications) به منظور ارزیابی خطر اکولوژیکی آلایندهها مورد مطالعه قرار میگیرند. از آنجا که دوکفهایها پایشگرهای زیستی خوبی هستند این موجودات میتوانند گزینه های مناسبی نیز برای مطالعه تجمع زیستی و تغلیظ زیستی آلاینده ها در سواحل باشند. سواحل خلیج فارس به خصوص استان بوشهر به دلیل حمل و نقل دریایی، ورود فاضلاب شهری و صنعتی، سکوها و پایانههای نفتی همواره در معرض آلایندههایی مانند ترکیبات PAHs است. ترکیبات PAHs اثرات مضر بسیاری بر موجودات دارند. مطالعه حاضر به منظور بررسی الگوی جذب، تجمع و تغلیظ این ترکیبات در صدف تابوت موجدار در سواحل بوشهر انجام شد. بدین منظور نمونهبرداری از صدف مذکور، رسوبات و آب دریا در پنج ایستگاه مختلف در سواحل بوشهر انجام شد. پس از هضم و استخراج PAHs نمونهها توسط حلالهای آلی، مقادیر PAHs آنها توسط دستگاه(KANUER) HPLCاندازهگیری شدند. بطورکلی میانگین غلظت PAHs در آب 14/17 میکروگرم بر لیتر و رسوب و صدف به ترتیب 52/2866، 70/ 412 نانوگرم بر گرم(وزن خشک)بود. متوسط میزان تغلیظ زیستی این آلایندهها 31/26و میزان تجمع زیستی14/0بود. نتایج نشان داد غلظت ترکیبات 3حلقهای در آب و صدف و ترکیبات 5 و6 حلقهای در رسوب بیشتر بوده است. فاکتور تجمع زیستی (BAF) ترکیبات 3حلقهای در صدف مورد مطالعه بیشتر از ترکیبات 4حلقهای بوده است. در حالیکه فاکتور تغلیظ زیستی(BCF) ترکیبات 4حلقهای بیش از ترکیبات 3حلقهای بوده است. همبستگی معنیداری بین logkowو BAF ترکیبات PAHs در صدف تابوت موجدار مشاهده شد(P<0. 05). بهنظر میرسد شرایط محیطی، منابع PAHs و مسیر جذب ترکیبات مذکور از عوامل تأثیر گذار بر مقادیر BAF وBCF باشند.

مطالعات کیفیت خاک در شناسایی اثرات مدیریت های مختلف در عرصه های کشاورزی و منابع طبیعی ازجمله تخریب مرتع و جنگل ها و احیای اراضی از اهمیت زیادی برخوردار است. در این پژوهش شاخص کیفیت خاک در دو عمق خاک و شش کاربری اراضی مختلف منطقه شهریار استان تهران با استفاده از تغییرهای فیزیکی و شیمیایی و آنالیز چند متغیره بدست آمد، بدین منظور کاربری اراضی مرتعی(طبیعی، قرق، تحت چرا) و زراعت آبی (باغ پسته، زراعت یونجه و گندم) به روش تصادفی-سیستماتیک از دو عمق 15-0 و 30-15 سانتی متری نمونه برداری شد و برخی از ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک اندازه گیری شدند. تحلیل آماری خصوصیات خاک در عمق 15-0 سانتی متری باعث ایجاد 5 فاکتور مؤثر با مقادیر ویژه بیش از یک شد: فاکتور1-شوری خاک، فاکتور2-عناصر غذایی، فاکتور3-بافت خاک، فاکتور4-فسفر خاک و فاکتور5-رطوبت خاک می باشد. مطالعات نشان داد فاکتور 1 مهم ترین عامل برای ارزیابی کیفیت خاک و پتاسیم خاک مهم ترین خصوصیت خاک در تعیین کیفیت خاک در عمق 15-0 سانتی متری می باشد. همچنین در عمق 30-15 سانتی متری نیز 4 فاکتور مؤثر با مقادیر ویژه بیش از یک حاصل شد: فاکتور1-شوری خاک، فاکتور2-رطوبت خاک، فاکتور3-بافت خاک، فاکتور4-فسفر خاک می باشد که فاکتور 1 مهم ترین عامل و SAR و EC مهم ترین خصوصیت خاک در تعیین کیفیت خاک در عمق 30-15 سانتی متری می باشد. درمجموع می توان استنباط کرد که فاکتور شوری خاک مهم ترین عامل در ارزیابی کیفیت خاک در کاربری های مختلف اراضی منطقه مورد مطالعه هستند.

کشاورزی به طور بالقوه یکی از مهم ترین عواملی است که باعث تخریب محیط زیست می شود. به طوری که در اکثر مواقع استفاده بی رویه از کود و سموم شیمیایی برای رسیدن به بهره وری بیشتر در بخش کشاورزی اثرات بد زیست محیطی را به دنبال دارد. لذا در تحقیق حاضر به محاسبه رشد بهره وری کشاورزی ایران با در نظر گرفتن اثرات زیست محیطی در دوره زمانی 90-1370 پرداخته شده است. در این مطالعه از روش شاخص مالمکوئیست نهاده گرا با استفاده از تابع فاصله و شاخص بهره وری تعدیل یافته ی سازگار با محیط زیست استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که میزان رشد بهره وری زیست محیطی 7/3 درصد و میزان رشد بهره وری معمولی2/3 درصد می باشد. درواقع میزان رشد بهره وری زیست محیطی محاسبه شده بیشتر از میزان رشد بهره وری معمولی، برآورد گردیده است. این نتیجه نشان می دهد که در بررسی بهره وری زیست محیطی، علاوه بر اینکه بهره وری تولید محصولات دارای ارزش بازاری موردنظر قرارگرفته است، بلکه، اهتمام بخش کشاورزی مبنی بر کنترل آلاینده های مورد نظر نیز در نظر گرفته شده است. لذا پیشنهاد می گردد، به منظور اجتناب از برآورد بیش از حد بهره وری همواره اثرات منفی زیست محیطی فعالیت های کشاورزی در محاسبات بهره وری مدنظر قرار گیرند. همچنین یافته ها حاکی از کاهشی بودن نرخ رشد بخش کشاورزی است. این امر به دلیل بیشتر بودن نرخ رشد نهاده موجودی سرمایه نسبت به نرخ رشد محصولات در بخش کشاورزی است. ازجمله راه کارهای افزایش این نرخ، جلوگیری از خارج شدن سرمایه از بخش کشاورزی و اولویت بندی سرمایه گذاری باهدف افزایش بهره وری است.

همواره دو پرسش رقیب برای تفسیر تفاوت های مشاهده شده در آشیان های بوم شناختی بین آرایه های نزدیک به هم در زیستگاه های یکسان یا مجاور هم وجود دارد: آیا جمعیت های مختلف یک گونه در آشیان های بوم شناختی متفاوتی ساکن شده و سپس با قطع جریان ژن بین آنها، گونه زائی شکل گرفته است؟ یا این که گونه زائی قبلا بروز کرده و سپس آرایه های نزدیک به هم در آشیان های بوم شناختی کم و بیش مشابهی ساکن شده اند؟ در این مطالعه تفاوت آشیان بوم شناختی اقلیمی دو زیر گونه کمرکلی جنگلی (rubiginosa و persica) و تاثیر آن بر گونه زائی در این دو زیرگونه با بررسی آشیان بوم شناختی اقلیمی در دوره های زمانی مختلف از گذشته تا زمان حال و همچنین آزمون های برابری و تشابه آشیان آنها در فضاهای جغرافیایی و محیط زیستی در رشته کوه های البزر و زاگرس مدل سازی شد. نتایج این مطالعه نشان داد که هم پوشی آشیان بوم شناختی اقلیمی بین کلادهای البرز و زاگرس اندک و آزمون برابری و تشابه آشیان این دو زیر گونه در این رشته کوه ها معنی دار بوده است. بر اساس این نتایج می توان وقوع پدیده حفاظت گرایی را در آشیان بوم شناختی بین این دو زیرگونه کمرکلی محتمل دانست که اشاره بر وقوع فرایند گونه زائی در هر یک از آنها در نواحی جغرافیائی دگرجا قبل از مهاجرت به رشته کوه های البرز و زاگرس دارد. یافته های این مطالعه نشان می دهد که هر کدام از جمعیت های کمرکلی در این دو رشته کوه را می توان یک واحد تکاملی معنی دار تلقی نموده و هر دو زیرگونه را در برنامه ها و اولویت های حفاظتی گنجاند.