اخلاق پزشکی
سال:1389 | دوره:4 | شماره:14 |تعداد مقالات:11

درهم تنیدگی تاریخی معنویت و سلامت در آثار بسیاری از مفاخر پزشکی ایران به ویژه مفاخر مسلمانان مشهود است. تاکید بر این که در مراقبت های بهداشتی نباید صرفا به بعد زیست شناختی انسان توجه کرد، بلکه باید ابعاد روانی، اجتماعی و معنوی سلامت فرد را نیز در نظر گرفت رو به فزونی گذاشته است. معنی کامل سلامت معنوی منحصر به اثر دعاها و حالات روحی در بهبودی بیماری ها و جانشین شدن آن برای درمان های رایج طبی و یا طب مکمل نیست. در فرهنگ و فضای ایرانی - اسلامی، مهمترین عامل تاثیرگذار بر سلامت فرد رسیدن به سلامت معنوی که اندیشه و ادبیات آن بر اساس قرآن به وسیله ده ها عارف و ادیب شکل گرفته و تدوین یافته است و منبعی برای توصیف سلامت معنوی و ارائه راه های رسیدن به آن به شمار می رود. ارائه تعریفی جامع و کامل از سلامت معنوی و شاخص های آن و تبیین ارتباط آن با ارکان، نهادها و عناصر درونی جامعه بر اساس فرهنگ، باورها و ارزش های حاکم بر جامعه ایرانی اسلامی با یک مساله اساسی روبرو است که نیاز به انجام تحقیقات بیشتری را می طلبد.

معنویت یک گمشده انسانی در پهنه گیتی است که زمان و مکان نمی شناسد. واژه معنویت و مشتقات آن گرچه در منابع اصیل اسلامی به کار نرفته است، ولی در ادبیات مسلمانان، هم در زبان عربی و هم در زبان فارسی، رواج یافته است. آن گونه که کاربرد این واژه نشان داده است، این واژه با «معنا» در ارتباط است، کما این که ریشه لغوی معنویت همین امر را تایید می کند. معنا به موقعیتی اشاره دارد که دست کم شامل دو لایه باشد: یکی ظاهر که حکایت گر است و دیگری باطن که محکی است. همه نظریات دانشمندان با وجود تفاوت ها در دو نکته با یکدیگر اشتراک دارند: معنا چیزی است که در باطن یک بیان یا عمل نهفته است و باید کشف گردد، و دیگر آن که معنا به نوعی با نظام اعتقادی و اهدف یک عمل خاص ارتباط دارد. اسلام چشم اندازی جامع از هستی ارائه می کند. رابطه ظاهر جهان با باطن آن، رابطه ای معنایی است به گونه ای که جهان آشکار، جلوه ای از باطن جهان و حاکی از معنایی است که در باطن آن مخفی شده است.

اینکه منظور از جنبه معنوی سلامت چیست؟ و اینکه سلامت معنوی به چه معناست، موضوعی است که جای بحث جدی دارد و شاید رسیدن به تعریف مشترک و مورد قبول همگان، کاری دست نایافتنی یا بعید و دشوار باشد. می توان معنویت را از دو دیدگاه یکی نگاه عمومی و متمایل به لائیسم و دیگری نگاه مکاتب الهی تشریح نمود. وقتی به روح با تعبیر قرآنی آن توجه می شود شکاف عمیقی میان نگرش لائیسم از مفهوم معنویت و نگرش الهی - اسلامی می توان مشاهده نمود. به استناد مطالعات وسیع انجام شده، اینک دوران سازش و تعامل فعال دو حوزه دین و معنویت از یک سو و علوم انسانی و سلامت از دیگر سو است. به گمان ما، پیروان همه ادیان الهی علیرغم تحریف های بسیار، عموما، می توانند در قالبی که در این مقاله ارائه شده به تعریف تقریبا یکسانی از سلامت، ابعاد معنوی سلامت و سلامت معنوی نزدیک شوند، تعریفی که لائیک ها هم می توانند با پرهیز از روحیه انکار و تعصب لااقل در حد یک نظریه قابل بررسی با آن رو به رو گردند.

در الهیات اسلامی، رابطه معنویت و سلامت به نحوی کامل مضبوط و مثبوت شده است. هدف مطالعه حاضر بررسی معنویت از مقومات مفهومی سلامت است. تفحص در قرآن مجید و سایر منابع اسلامی نشان می دهد که معنویت در الهیات اسلامی عبارت است از معرفت و ایمان به غیب و تبیین توحیدی از نظام هستی و مبتنی ساختن اعمال جوارحی و جوانحی بر همین پایه و بنیان. معنویت در الهیات اسلامی گوهر اصلی دینداری است و صرف تقید و عمل به احکام شریعت یا تقید به اعمال اخلاقی نیست. این معنویت زیربنای عبادات و اخلاقیات است. بر اساس معرفت اسلامی، معنویت پایه سلامتی جسم و روح است.

ارتباط بین سلامت معنوی و عرفان یکی از ساحت های مهمی است که در سال های اخیر، تحقیق و پژوهش درباره آن در حال گسترش است و با توجه به میراث غنی مسلمانان در این عرصه مطالعه و تحقیق در این عرصه بیش از پیش مهم می نماید و ما را در رسیدن به یک زندگی معنوی و سالم بیش از پیش کمک می کند. در این تحقیق ما در پی تبین و ارائه مبانی آموزه های عرفان اسلامی در عرصه سلامت معنوی هستیم. این تحقیق بر مبنای روش توصیفی - تحلیلی و مقایسه ای است و با روش کتابخانه ای به جمع آوری داده ها پرداخته است. یافته ها نشان می دهد با توجه به این که بحث انسان کامل دال محوری مباحث عرفان اسلامی است و عرفا با پرورش روحی و جسمی، در پی رسیدن به مقام انسان کامل هستند، می توان با ارائه این مبانی در کنار بحث های جدید سلامت معنوی به همراه پرورش روحی انسان به کمک مذاهب ما را در بازسازی مبانی عرفانی سلامت معنوی کمک شایانی نماید.

مقدمه: شاید در هیچ عرصه دیگری جز علوم زیست پزشکی، رویارویی میان سلامت معنوی و علم چنان موجب مناقشه نبوده است. علیرغم همه پیشرفت های نظری در حوزه سلامت، توجه به بعد معنوی سلامت در اکثر برنامه های ارتقای سلامت مغفول مانده است. درباره نحوه تاثیر معنویت بر بهداشت، سلامت افراد هم نیز ابهامات و سوالاتی زیادی وجود دارد که پژوهش های تازه برای پاسخ به آنها ضروری است. این پژوهش درصدد بررسی مقدماتی جایگاه علمی و نقش سلامت معنوی در پیشگیری از بیماری ها است.روش: پژوهش حاضر یک مطالعه توصیفی است. برای جمع آوری اطلاعات از روش اسنادی استفاده شده است. اطلاعات و داده ها با روش غیرمستقیم و استفاده از اسناد بایگانی شده چه به صورت اسناد خصوصی یا ویراسته، کتب تخصصی و مراجع مکتوب گردآوری و مورد بررسی قرار گرفته است.یافته ها: رشته های علمی جدید دیدگاه هایی را درباره نقش های احتمالی مولفه های معنوی در پیشگیری از بیماری ها مطرح کرده اند اما تا وقتی نظریه های آنها به پژوهش عملی نینجامد اصولا عقیم می مانند. پژوهش های مربوط اذعان دارند که مولفه های معنوی از تاثیرات پیشگیرانه غالبا مثبتی برخوردارند اما هنوز باید کار زیادی صورت گیرد تا مسائل مربوط به همبستگی سلامت معنوی و سلامت جسمی روشن شوند. یافته ها نشان داد که پیشگیری از بیماری ها را نمی توان از مراقبت معنوی جدا نمود.نتیجه گیری: مفهوم معنویت و سلامت معنوی اگرچه به ظاهر بسی دور از علوم زیست پزشکی است اما در عمل از بسیاری جهات با آن ارتباط دارد. نوک این کوه یخ نمودار است اما هر چه علم پیوندهای گوناگون معنویت، سلامت معنوی و علوم زیست پزشکی را بیشتر بررسی می کند پیکر این کوه یخ بیش از پیش نمایان می شود.

پرداختن به جنبه های معنوی در پزشکی یک بخش معمول از برنامه درسی دانشکده های پزشکی نیست، در حالی که این مساله، چیزی است که بیماران ما از ما می خواهند و انتظار دارند. شواهد نشان می دهد می توان رفتار معنوی را در جهت تامین سلامت و سلامت معنوی یاد گرفت و آموزش داد. روان درمانی معنوی، شناخت درمانی با رویکرد معنوی، مشاوره با رویکرد معنوی، گروه درمانی / خانواده درمانی با رویکرد معنوی، کتاب درمانی با مطالعه متون مقدس و معنوی، درمان و شفا در اماکن و محافل معنوی و نیز سبک زندگی معنوی در تامین سلامت افراد نقش شایان توجهی دارد. آموزش و درمان معنوی کار متخصصان معنوی است، اما درمان، مشاوره و آموزش رفتار سالم با رویکرد معنوی وظیفه متخصصان دانشگاهی است.

مقدمه: امروزه گرایش به معنویت به عنوان گرایشی نو، در عرصه های آموزشی، تربیتی و فرهنگی بیش از عرصه های دیگر به چشم می خورد. حوزه تعلیم و تربیت بهترین موقعیت و فرصت را برای تبلور معنویت در انسان فراهم می کند و موضوع معنویت ذاتا موضوعی تربیتی است. توجه به سلامت معنوی در آموزش نیازمند برنامه ریزی آموزشی مناسب است. لذا در این پژوهش به بررسی سلامت معنوی در برنامه آموزش پزشکی و پرستاری ایران پرداخته ایم. روش: این مطالعه، با روش توصیفی و نظری اجرا شده است. داده ها با روش اسنادی و جستجو در پایگاه ها و منابع اطلاعات علمی اینترنتی گردآوری شده است.یافته ها: ورود سلامت معنوی در برنامه های آموزشی بسیاری از کشورهای دنیا صورت گرفته است و برنامه های آموزشی و درسی بر آن اساس و در بستری از مفاهیم معنوی ساخته و پرداخته می شوند. در برنامه آموزشی دوره دکترای پزشکی و دوره کارشناسی پرستاری در ایران نیز حرکت هایی صورت گرفته است. اما محتوای درس باید در مورد معنویت و سلامت معنوی در برنامه آموزش پرستاری و پزشکی گنجانده شود.بحث و نتیجه گیری: آموزش سلامت معنوی در دانشگاه ها مکررا توصیه شده است. لازم است که در این راستا محتوا و محیط آموزشی مناسب نیز فراهم گردد. در کنار مهارت هایی که در زمینه مراقبت پرستار و پزشکی برای دانشجویان لازم است به دست آوردن مهارت در زمینه سلامت معنوی نیز لازم و ضروری به نظر می رسد.

مقدمه: تاثیر نگرش معنوی بیماران و پزشکان بر بهبود بیماری عنوانی است که امروزه نظر بسیاری از متخصصان و اندیشمندان را بر خود جلب کرده است. در تحقیقات اخیر نشان داده شده است که نگرش معنوی می تواند بر روند درمان بیماری تاثیرگذار باشد. هدف اصلی این پژوهش بررسی نگرش بیماران تهرانی پیرامون تاثیر میزان معنویت آنان در روند درمان بود.روش: از بیماران مراجعه کننده به بیمارستان های تهران 1000 بیمار به روش نمونه گیری آسان انتخاب شدن. از یک پرسشنامه معتبر که اعتبار آن توسط صاحب نظران تایید شده بود، برای ارزیابی معنویت بیماران استفاده شد. ابعاد مختلف معنوی و مذهبی بودن، درجه مذهبی بودن، کیفیت زندگی، استرس و علاقه به درمان توسط پزشک مذهبی - معنوی و اعتقاد به تاثیرگذاری معنویت در درمان توسط این پرسشنامه سنجیده شد.یافته ها: همچنین یافته ها نشان داد که مذهبی بودن یا معنویت بیماران با کیفیت زندگی و درمان آنان رابطه معنادار و مستقیم دارد (r=%11, p=0.004). همچنین رابطه کیفیت زندگی و درجه بندی میزان معنویت بیماران معنی دار بود. رابطه اعتقاد به تاثیرگذاری معنویت در درمان نیز با مذهبی بودن و معنوی بودن بیماران معنی دار بود (r=%289, p<%001). تفاوت مختصری بین دو جنس وجود داشت، به طوری که بین معنویت و مذهبی بودن مردان و استرس رابطه معنی داری نبود ولی در زنان رابطه معکوس بین این دو متغیر بود.نتیجه گیری: مذهبی بودن و معنویت بیماران با کیفیت زندگی آنان و اعتقاد به تاثیرگذاری معنویت در درمان آنان رابطه مستقیم و معنی داری دارد.

مقدمه: در دهه های اخیر، کیفیت زندگی به عنوان یکی از مولفه های مهم سلامت شناخته شده است ولی در عین حال مفاهیم وسیعی را به خود اختصاص داده به طوری که همه ابعاد زندگی از جمله سلامت را دربر می گیرد و لذا این تحقیق با هدف بررسی رابطه بین ابعاد کیفیت زندگی و میزان باورهای معنوی اعضای انجمن خوشنویسان ایران ساکن تهران انجام شده است.روش: این مطالعه بر روی 270 نفر از اعضای انجمن خوشنویسان ایران که طی سال های 891384 ساکن تهران بوده اند به کمک پرسشنامه استاندارد کیفیت زندگی و معنویت سازمان جهانی بهداشت (WHOQOL-SRPB) انجام گردیده و داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS-16 و تحلیل واریانس یک طرفه (ANOVA) و T مستقل، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند.یافته ها: از بین ابعاد کیفیت زندگی و بعد معنویت، بین شاخص های سلامت جسمی، سلامت روحی، شاخص معنویت و باورهای معنوی، ارتباط معنی داری (P<0.001) وجود دارد. البته امتیاز بعد معنوی در مقایسه با سایر ابعاد به طور معنی داری (P<0.001) در هنرمندان بالاتر است.نتیجه گیری: شاخص معنوی در هنرمندان، به طور مشخصی بالاتر از سایر شاخص ها است و نشان می دهد افزایش باورهای معنوی، در سلامت جسمی و روحی آنان تاثیرگذار است و به نظر می رسد در سایر اقشار نیز بتوان به چنین نتایجی دست یافت و تحقیق در این خصوص، انجام مطالعات دیگری را می طلبد.

مقدمه: هوش مفهومی است که از دیرباز آدمی به پژوهش و تفحص در مورد ابعاد، تظاهرات، ویژگی ها و انواع آن علاقه مند بوده است. در عین حال، درباره شناخت و تبیین ویژگی ها و مولفه های هوش معنوی، در مقایسه با سایر انواع هوش، تحقیقات منسجم و نظام مند چندانی صورت نپذیرفته است. این مطالعه با هدف بررسی ارتباط هوش معنوی و مولفه های دلبستگی انجام شد.روش: مطالعه حاضر از نوع مطالعالت توصیفی تحلیلی و مقطعی می باشد. جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان دختر دانشگاه پیام نور شهرستان اسفراین است که در یک نمونه 115 نفری از دانشجویان مورد ارزیابی قرار گرفتند. روش نمونه گیری این مطالعه طبقه ای است که طبقه ها به صورت رشته های تحصیلی تعریف شده و متناسب با تعداد دانشجو هر رشته نمونه ها به صورت تصادفی انتخاب شد. برای جمع آوری داده ها نیز از پرسشنامه هوش معنوی تهیه شده توسط عبداله زاده و همکاران ومقیاس دلبستگی کولینز و رید استفاده شد.یافته ها: نتایج این مطالعه نشان داد که نمونه مورد پژوهش از لحاظ سن بین 18 تا 35 سال بوده که بیشترین افراد در رده سنی 21 تا 24 سال قرار داشتند، بین ترم تحصیلی و مولفه اضطرابی نیز ارتباط معنادار بود که با بالا رفتن ترم تحصیلی (هشت ترم و بالاتر) مولفه اضطرابی دلبستگی افزایش می یابد. 71 درصد مجرد و 29 درصد متاهل بودندکه تفاوتی از لحاظ متاهل یا مجرد بودن یافت نشد. همچنین نتایج این تحقیق نشان دهنده این است که اکثر افراد نمونه هوش معنوی پایین تر از متوسط و پایین دارند. بین هوش معنوی و سبک های دلبستگی ایمن و اجتنابی و اضطرابی رابطه چندانی به دست نیامد. یافته ها نشان می دهدکه بین هوش معنوی و مولفه های دلبستگی ارتباط وجود دارد.نتیجه گیری: رابطه بین مولفه اضطرابی دلبستگی و هوش معنوی جهت منفی داشته که نشان دهنده آن است که هرچه میزان هوش معنوی افزایش یابد، میزان اضطرابی دلبستگی (نگرانی از طرد شدن) کاهش می یابد.