پترولوژی
سال:1389 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:7

سنگ های دگرگونی منطقه قروه، جنوب شرق سنندج، جزو زون دگرگونی سنندج ـ سیرجان است. جنوب این ناحیه دارای مجموعه ای از دگرگونی های ناحیه ای و دگرگونی های مجاورتی حاصل از نفوذ توده ها است. درجات دگرگونی مختلف، نفوذ توده ها و پروتولیت های گوناگون، سنگ های دگرگونی مختلفی را به وجود آورده اند. متاپلیت ها دارای دو نسل از کانی های آندالوزیت، کردیریت و گارنت هستند که در پاسخ به دو مرحله نفوذ مجزا ایجاد شده اند. فیبرولیت به همراه آندالوزیت، گارنت، بیوتیت و مسکوویت در کنار توده نفوذی سرتیپ آباد برونزد دارد. مطالعات بافتی نشان می دهد که این فیبرولیت ها حاصل تاثیر فازهای نهایی ماگماتیسم است. رشد فیبرولیت ها بدون چین خوردگی و در همه جهات روی بیوتیت و آندالوزیت نشان می دهد که آنها در شرایط آرام تکتونیکی منطقه قروه به وجود آمده اند. مطالعات بافتی فیبرولیت ها نشان می دهد که از نوع ناهماهنگ هستند. فیبرولیت ها غالبا روی بیوتیت ها و به مقدار کمتر در حاشیه و روی آندالوزیت رشد کرده اند. مطالعات فشار و دما سنجی فشار و دمایی کمتر از 3 کیلوبار و 700 درجه سانتی گراد را در زیر سیستم KMASH نشان می دهد. برخی مطالعات بافتی با ادامه رشد فیبرولیت ها بعد از تغییرشکل پلاستیک مطابق است.

فرو افتادن قطعاتی از گارنت- بیوتیت- کیانیت شیست های مجموعه دگرگونی قوری (بخش جنوبی زون سنندج-سیرجان، شمال شرق نیریز) به داخل توده نفوذی تله پهلوانی با ترکیب اولیه لوکوکوارتز دیوریت-آنورتوزیت باعث شده است تا این شیست ها (زنولیت ها) درجات دگرگونی مجاورتی شدیدی را در حد اواخر رخساره پیروکسن هورنفلس تحمل نموده، به میگماتیت های فلسیک تبدیل شوند. حجم مذاب تولید شده (لوکوسوم) بر اساس مدل بندی ژئوشیمیایی عناصر فرعی، حدود 50 تا 70 درصد حجمی بوده است. خروج بخشی از این مذاب ها (احتمالا کمتر از 25 درصد حجمی) و اتصال آنها به یکدیگر، میانبارهای کوچک گرانیت پرآلومینوس را تولید نموده است.

نشانه معدنی نبی جان از نظر جغرافیایی در 20 کیلومتری جنوب باختری شهرستان کلیبر و بر اساس تقسیم بندی های ساختاری در زون البرز- آذربایجان واقع شده است. واحدهای نفوذی منطقه به سن الیگوسن و با ترکیب سنگ شناختی مونزودیوریت-دیوریت تا گابرو- مونزوگابرو در واحدهای آهکی و ولکانیکی کرتاسه فوقانی نفوذ کرده و سیال های با منشا ماگمایی حاصل از این توده ها، سبب دگرگونی خود توده و سنگ های آتشفشانی و دگرگونی واحد آهکی اطراف شده است. چهار زون دگرسانی اصلی پتاسیک، فیلیک، سیلیسی و پدیده تورمالینی شدن در مظهر معدنی نبی جان شناسایی شده اند. از نظر کانی زایی، می توان کانی های پیریت، طلای آزاد، کالکوپیریت، آرسنوپیریت، اسفالریت، مالاکیت، آزوریت، ماگنتیت و هماتیت را در منطقه مشاهده نمود. اکتشافات ژئوشیمیایی با برداشت 425 نمونه صورت گرفته است که بر اساس داده ها، بالاترین عیار مس در منطقه 41200 گرم در تن و پایین ترین عیار آن 12 گرم در تن تعیین گردیده است. میانگین عیار طلا در منطقه 0.44ppm است. شواهد صحرایی و مطالعات آزمایشگاهی، تشکیل و کانه زایی طلا و مس در منطقه را در کنترل عوامل ساختاری و شیمیایی نشان می دهد.

مجموعه پلوتونیک قروه در جنوب قروه، 80 کیلومتری شمال غرب همدان، در مختصات جغرافیایی 47o42’ تا 48o طول شرقی و 34o50’ تا 35o10’ عرض شمالی قرار دارد. این مجموعه در پهنه سنندج- سیرجان جایگزین شده است. نفوذی های مافیک و فلسیک در این مجموعه شناسایی شده است و این مقاله بر بررسی های ژئوشیمیایی سه واحد اصلی گرانودیوریت، گرانیت و دیوریت گابروئی متمرکز است. این واحدها بر اساس مشاهدات صحرایی، ویژگی های کانی شناسی و ژئوشیمیایی تفکیک شده اند. دیوریت ها به سبب محتوی سیلیس شان (48 تا 54 درصد) و نیز فراوانی کم عناصر ناسازگارشان Ba)، Nb و  (La نسبت به گوشته غنی شده، مشخص می شوند، لیکن مقادیر این عناصر با فراوانی آنها در پوسته میانی شبیه است. افزون بر این، آنها از نسبت Al2O3/(MgO+FeOt)=1.54-0.98 و نسبت مولی CaO/(MgO+FeOt)=0.71-0.59 برخوردار هستند. بنابراین، احتمالا منشا ماگمای دیوریتی ذوب پوسته مافیک بوده است. شاخص های ژئوشیمیایی و حجم زیاد سنگ های گرانیتوئیدی (گرانودیوریت و گرانیت) با این موضوع که آنها از طریق تفریق بلورین ماگمای والد بازالتی مشتق از گوشته توام با آلایش به وجود آمده باشند، سازگار نیست. سنگ های گرانودیوریتی و گرانیتی دارای مقادیر متوسطی از نسبت مولیAl2O3/(MgO+FeOt)   CaO/(MgO+FeOt) وهستند. این مشخصه بر ذوب بخشی بدون آب متاگری واک ها، به عنوان منبع پروتولیت، برای این گروه از سنگ ها (گرانودیوریتی –گرانیتی) دلالت دارد. بررسی داده های ژئوشیمیایی عناصر REE، Y و Sr در واحدهای اخیر نشان می دهند که پلاژیوکلاز و آمفیبول، بدون حضور گارنت، فازهای اصلی تفریق یافته در طی جدایش مذاب هستند.

مطالعات صحرایی، کانی شناسی و زمین شیمیایی در منطقه قطروییه، نشان دهنده دو مرحله جداگانه دگرسانی گرمابی همراه کانه زایی آهن با برتری کانی مگنتیت است. حضور بافت های جانشینی گسترده در سنگ های واکنش پذیر کربناته دگرگون شده به عنوان میزبان کانسنگ ها، مرز تدریجی بین کانسنگ آهن و سنگ میزبان، شواهد دگرسانی Na-Ca و توالی پاراژنزی پاراگونیت + سیدریت + تیتانیت + تورمالین ± ترمولیت ± پیریت ± کالکوپیریت همراه با مگنتیت، نشان می دهند که بخشی از فرآیند کانه زایی عمقی به صورت دیرزاد و در امتداد مرز لایه بندی، همزمان با دگرسانی و بر اثر عملکرد سیال گرمابی اسیدی با شوری بالا صورت گرفته است. بخش دوم کانه زایی آهن با دگرسانی سریسیتی- پروپلیتی مشخص و با بافت و ساخت رگه ای- رگچه ای، جانشینی هماتیت به جای مگنتیت و توالی پاراژنزی سریسیت + کوارتز + اپیدوت + کلریت ± مگنتیت همراه بوده است. مطالعه عناصر گروه REE سنگ میزبان نشان دهنده حمل آنها همراه با عناصر گروه LILE طی دگرسانی و برعکس، غنی شدگی عناصر گروه HFSE است. مطالعه میانبارهای سیال در کوارتزهای کانسنگ مگنتیت نشان می دهند که این دسته از کانسنگ ها از سیالات گرمابی سرشار از NaCl-MgCl2-CaCl2-H2O-CO2 با درجه حرارت بین 180 تا 435 درجه سانتی گراد و با شوری 3.5 تا 15 درصد وزنی معادل NaCl در فشارهای کمتر از 280 بار تشکیل شده اند.

توده گرانیتوئیدی آستانه بخشی از توده های نفوذی موجود در زون سنندج - سیرجان را تشکیل داده و ترکیب سنگ شناسی این توده عمدتا متشکل از تونالیت، گرانودیوریت، ساب ولکانیک های ریوداسیتی با ترکیب غالب گرانودیوریتی می باشد. مطالعات صحرایی، کانی شناسی، سنگ شناسی و ژئوشیمیایی نشان می دهند که ماگمای سازنده واحدهای اصلی این توده از نوع I، کالکو آلکالن و غنی از پتاسیم (پتاسیک) بوده و از نظر درجه اشباع از آلومینیم (ASI) متاآلومین تا کمی پرآلومین است. پایین بودن نسبت های Al2O3/(FeO+MgO+TiO2) و (Na2O+K2O)/(FeO+MgO+TiO2) و شواهد ژئوشیمی عناصر نادر خاکی و کمیاب، نشان می دهند که منشا ماگمای اولیه از پوسته زیرین بوده که در طی یک حاشیه ورقه همگرا ایجاد شده است. این ماگما احتمالا در اثر ذوب بخشی پروتولیت های پوسته زیرین (آمفیبولیت) به وجود آمده است و تبلور تفریقی مذاب ها در سطوح بالاتر پوسته ، واحدهای مختلف سنگ شناسی را سبب گردیده است و ماگماهای بازالتی حاصل از گوشته که در پوسته زیرین جایگزین شده اند محتمل ترین منشا گرمایی برای ذوب بخشی بوده اند.

مجموعه آتشفشانی عروسان (شمال شرق انارک) در زون ایران مرکزی (بلوک یزد) قرار دارد. این مجموعه متشکل از سنگ های آذرین اسیدی تا حدواسط - بازیک است و از نظر سنگ شناسی ترم هایی همچون داسیت، تراکی آندزیت، شوشونیت و تراکی بازالت پتاسیک را شامل می شود. ویژگی های کانی شناسی نظیر ترکیب کلینوپیروکسن ها (سالیت- اوژیت)، بیوتیت های با عدد منیزیم بالا، میزان قابل ملاحظه K2O و نسبت های بالای Ce/Yb،Th/Yb و Ta/Yb مبین سرشت شوشونیتی گدازه های ناحیه مورد مطالعه است. فقدان آنومالی Eu نشان از بالا بودن فوگاسیته اکسیژن ماگمای سازنده است که خود از شاخص های ماگمای شوشونیتی است. الگوی عناصر نادر خاکی و نمودارهای عنکبوتی حاکی از غنی شدگی LREE و LILE و تهی شدگی عناصر گروه HFS (نظیر Nb،  (Ti و Taکه از مشخصه های ماگماتیسم زون فرورانش است. بررسی های ژئوشیمیایی حاکی از آن است که علاوه بر تبلور بخشی، فرآیندهای آغشتگی پوسته ای و اختلاط ماگمایی نیز در تحول ماگمای سازنده سنگ های آتشفشانی ناحیه موثر بوده است. بر اساس مدل سازی انجام شده، سنگ منشا آمفیبولیتی گارنت دار (10-0% گارنت) برآورد شده است.