پترولوژی
سال:1390 | دوره:2 | شماره:8 |تعداد مقالات:7

منطقه بررسی شده در امتداد کمربند ماگمایی ارومیه- دختر قرار دارد. مجموعه سنگ های آذرین منطقه شامل آندزی بازالت، آندزیت، داسیت، دیوریت و کوارتز دیوریت با بافت پورفیری است که به صورت آتشفشانی و نیمه آتشفشانی مشاهده می شود. مجموعه کانی های تشکیل دهنده این مجموعه شامل پلاژیوکلاز، آمفیبول، بیوتیت، کوارتز به همراه پیروکسن و آثاری از فلدسپات پتاسیم است. رخداد دگرسانی پتاسیک و فیلیک و دگرسانی پروپیلیتیک به صورت گسترده، حضور سیالات گرمابی را در منطقه نشان می دهد. آمفیبول های سنگ های آذرین بررسی شده، معمولا غنی از منیزیم بوده و محدوده ترکیبی وسیعی از منیزیوهورنبلند تا اکتینولیت دارند. بیوتیت ها نیز حاوی منیزیم بالایی هستند که نشان دهنده تشکیل آن ها در شرایط فوگاسیته بالای اکسیژن است. این ویژگی ها بیانگر آمفیبول ها و بیوتیت های مربوط به نفوذی های حاوی مس پورفیری است. بررسی شیمی بیوتیت ها نشان می دهد که ترکیب سیالات گرمابی مربوط به پهنه پتاسیک و پهنه فیلیک متفاوت است. زمین دماسنجی کلریت ها و بیوتیت های نهشته بررسی شده، به ترتیب، حرارت بین 275 تا 323 درجه سانتیگراد و 402 تا 450 درجه سانتیگراد را برای پهنه پتاسیک و حرارت 249 تا 256 درجه سانتیگراد و 280 تا 344 درجه سانتیگراد را برای پهنه فیلیک نشان می دهند که قابل مقایسه با سایر نهشته های مس پورفیری در جهان است.

کانسار خوت در 40 کیلومتری غرب تفت در استان یزد و در کمربند ولکانوپلوتونیک ایران مرکزی واقع شده است. نفوذ زبانه هایی از توده گرانودیوریتی خوت به درون سنگ های کربناته سازند نایبند به تشکیل مرمر، اسکارن و کانه زایی مس منجر شده است. اسکارن خوت در مرمر تشکیل شده و از نوع کلسیک است که به دو زون گارنت اسکارن و گارنت- پیروکسن اسکارن تقسیم می شود. فرآیندهای اسکارن زایی به دو مرحله مجزای پیش رونده و پس رونده تقسیم می شود. مرحله پیش رونده توسط کانی های کالک سیلیکاته بی آب نظیر گارنت و پیروکسن مشخص می شود. در مرحله پس رونده بخشی از مرمر و کانی های کالک سیلیکاته بی آب توسط کانی های کالک سیلیکاته آبدار، سولفیدها، اکسیدها و کربنات ها جانشین شده است. مقایسه ترکیب شیمیایی گارنت با جایگاه ترکیبی گارنت در سایر اسکارن های کلسیک نشان داد که گستره ترکیبی گارنت های کانسار خوت، منطبق با گستره ترکیبی گارنت در اسکارن های مس، آهن و طلای جهانی است. همچنین کانی شناسی و ژئوشیمی گرانیتویید خوت مشابه گرانیتوییدهای همراه با کانسارهای اسکارن است.

گدازه های بالشی و دایک های دیابازی کرتاسه پایینی در چندین نقطه از شمال حاجی آباد رخنمون دارند که جزو ایران مرکزی است. بهترین رخنمون این سنگ ها در کوه دم کلاغ دیده می شود. در بررسی های صحرایی به خوبی مشخص است که دایک های دیابازی به گدازه های بالشی ختم شده و فاصله بین گدازه های بالشی توسط رسوبات پر شده است. تمام مجموعه را چرت ها و سنگ آهک های تشکیلات بیابانک با سن کرتاسه پایینی پوشانده اند. کانی های تشکیل دهنده گدازه های بالشی و دایک های دیابازی فوق، پلاژیوکلاز (لابرادوریت تا آلبیت)، کلینوپیروکسن (دیوپسید)، الیوین، کلریت، ایلمنیت، ترمولیت- اکتینولیت، اپیدوت، پرهنیت، سریسیت، کلسیت، کلریت، پیریت و مگنتیت است. مطالعه شیمی کلینوپیروکسن ها بیانگر ماگمای والد با آب کم، TiO2 بالا و فوگاسیته اکسیژن بالا است. بر اساس شیمی سنگ کل، ماگمای اولیه گدازه های بالشی دارای ترکیب آلکالن و ماگمای اولیه دایک های دیابازی دارای ترکیب تولئیت است. دماسنجی و فشارسنجی کلینوپیروکسن ها دمای تشکیل 750 تا 850 درجه سانتیگراد و فشار 13 تا 16 کیلوبار را نشان می دهد. ترمومتری کلریت ها دمای 190 تا 240 درجه سانتیگراد را نشان می دهد که بیانگر رخداد دگرگونی کف اقیانوس گدازه های بالشی در رخساره پرهنیت- پومپلئیت است. بررسی ها نشان می دهد که در این منطقه در زمان کرتاسه پایینی، یک سیستم کافت نارس ایجاد شده است. این بررسی نشان می دهد که کافتی شدن مرتبط با بازشدگی نئوتتیس، فقط مختص زمین درز زاگرس و اطراف خرده قاره شرق ایران مرکزی نیست.

سنگ های آتشفشانی منطقه جنوب کرکس تحت تاثیر فرآیندهای تاخیری و نفوذ سیالات دگرسان کننده دچار دگرسانی گرمابی شده اند. سنگ های آتشفشانی ائوسن در این منطقه ترکیب غالب اسیدی تا حدواسط دارند و ماگمای سازنده آن ها نیز ماهیت کالک آلکالن دارد. دگرسانی در این منطقه نظم خاصی را دنبال نمی کند. پهنه پروپلیتیک به صورت پراکنده بیرونی ترین زون دگرسانی را تشکیل می دهد. در بیشتر موارد پهنه پروپلیتیک و آرژیلیک مرز واضحی دارند. پهنه آرژیلیک با وفور کائولینیت و رگچه هایی از اکسید آهن (پیریت های اکسید شده) شاخص است. پهنه آرژیلیک پیشرفته با رخنمون دایک مانند در درون پهنه آرژیلیک دیده می شود. پهنه آرژیلیک پیشرفته با رخداد کانی آلونیت شاخص است. بر اساس نتایج ژئوشیمیایی EDS، ترکیب کانی های دگرسانی نوع اسید- سولفات بر اساس نمودار سه گوش K- Na- Ca، آلونیت تا ناتروآلونیت است. رخداد صحرایی زون سیلیسی به صورت محدود در همراهی زون آرژیلیک پیشرفته دیده شده است. بررسی رفتار عناصر نادر خاکی (REE) در پهنه های دگرسانی نسبت به سنگ های آتشفشانی میزبان در این منطقه نشان می دهد که زون سیلیسی از تمامی عناصر نادر خاکی تهی شدگی دارد، که نشان دهنده نسبت بالای آب/ سنگ و فعالیت بالای یون سولفات است. پهنه آرژیلیک پیشرفته غنی شدگی از عناصر خاکی سبک (LREE) و تهی شدگی آشکاری از عناصر خاکی سنگین (HREE) نشان می دهد که به دلیل فراوانی کانی آلونیت در این پهنه و جانشینی عناصر نادر خاکی سبک به جای کاتیون پتاسیم در شبکه ساختاری این کانی است. پهنه آرژیلیک از تمام عناصر نادر خاکی غنی شدگی نشان می دهد. به طور کلی پهنه آرژیلیک سامانه قلیایی داشته و تحرک عناصر نادر خاکی به کم ترین مقدار می رسد.

در جنوب شرقی کمربند ماگمایی ارومیه- دختر، واقع در جنوب شرق شهرستان بردسیر (استان کرمان) تعداد بسیار زیادی توده نفوذی گابرویی، دیوریتی و تونالیتی به صورت استوک و دایک دیده می شوند که گدازه های بازالتی، آندزیت بازالتی و آندزیتی و سنگ های پیروکلاستیک به سن ائوسن را قطع کرده اند. پراکندگی وسیع توده های نفوذی در منطقه، شباهت کانی شناسی این توده ها با گدازه های منطقه و انطباق کامل ترکیبی توده ها با گدازه ها در نمودارهای مختلف ژئوشیمیایی و نمودارهای تشخیصی تکتونوماگمایی، بیانگر این است که ممکن است سری های آتشفشانی و نفوذی منطقه، منشأ مشترکی داشته باشند. ویژگی های ژئوشیمیایی، نشان می دهد که توده های نفوذی منطقه در قلمرو کالک آلکالن قرار می گیرند. همچنین غنی شدگی LREE در مقایسه با HREE و بالا بودن مقدار عناصر ناسازگار LILE نسبت به HFSE و همچنین بی هنجاری شاخص Nb، Ti و P در توده های نفوذی منطقه، نشان دهنده این است که سنگ های منطقه، به ماگماتیسم وابسته به فرورانش تعلق دارند. تمامی شواهد نشان می دهد که ماگمای مادر سنگ های نفوذی و آتشفشانی منطقه، احتمالا محصول ذوب بخشی یک گوه گوشته ای است. گوشته مورد نظر در اثر ورود سیالات مشتق شده از پوسته اقیانوسی فرورونده، از عناصر کمیاب غنی شده است.

مطالعات پتروگرافی سنگ های کربناته به سن ژوراسیک (سازندهای دلیچای و لار) در منطقه آهوانو (شمال دامغان) به شناسایی و تفکیک پنج نوع دولومیت شامل: 1- دولومیت های شکل دار، پراکنده در ماتریکس2 (Rd1) - دولومیت های موزاییکی متوسط بلور شکل دار3 (Rd2) - دولومیت های ریز تا متوسط بلور بدون شکل (Rd3) 4- سیمان دولومیتی درشت بلور شکل دار تا نیمه شکل دار5 (Cd1) - سیمان دولومیتی درشت بلور زین اسبی (Cd2) منجر شده است. دولومیت های تیپ Rd1، Rd2 و Rd3 از نوع جانشینی و دولومیت های تیپ Cd1 و Cd2 از نوع سیمان هستند. بر اساس مطالعه مقاطع نازک، صیقلی و همچنین بررسی های صحرایی، دولومیت های تیپ Rd3 میزبان نهشته های سرب و روی است. این دولومیت ها حاوی-5.39 dO18  تا -4.85 درصد (به طور میانگین -5.34 درصد) و-2.33 dO18  تا 1.86 درصد (به طور میانگین 0.437 درصد) هستند. در این پژوهش از داده های ایزوتوپ های پایدار برای تفکیک محیط های دیاژنتیکی دریایی، جوی و تدفینی استفاده شد که بر اساس آن در نمونه های کربناته میزبان کانسار سرب و روی آهوانو، تاثیر دیاژنز جوی غالب است. در ضمن از عناصر فرعی جهت تشخیص کانی شناسی اولیه نمونه های کربناته استفاده شد و مشخص شد که کانی اولیه آن ها کلسیت بوده است.

توده نفوذی وش، در شمال غرب نطنز واقع شده است و بخشی از کمربند ماگمایی ارومیه- دختر است. این پلوتون با سن احتمالی الیگومیوسن در نتیجه فعالیت های شدید ماگمایی در طی و پس از کوه زاد آلپی تشکیل شده است. ترکیب توده نفوذی از گرانودیوریت تا تونالیت تغییر می کند. کانی های اصلی تشکیل دهنده این توده شامل کوارتز، پلاژیوکلاز و آلکالی فلدسپار است و کانی های فرومنیزین آن بیوتیت و آمفیبول است. این توده حاوی انکلاوهای دیوریتی با ابعاد مختلف است. بر اساس مطالعات ژئوشیمیایی، سنگ های این توده در محدوده ساب آلکالن،کالک آلکالن و متاآلومین قرار گرفته اند و از گرانیت های منیزیمی نوع I است. توده نفوذی وش با غنی شدگی از عناصر با شعاع یونی بزرگ (LILE) همچون Ce، K، Ba و RB و تهی شدگی از عناصر با پتانسیل یونی بالا (HFSE) همچون Nb، Y و Zr مشخص می شود. الگوهای REES به هنجار شده نسبت به کندریت نشانگر غنی شدگی متوسط تا زیاد از [(La/Yb)N=7.93-13.17] LREES و الگوی تفریق نیافته در توزیع HREES را عرضه می کند [(Gd/Yb)N=1.09-1.88]. Eu آنومالی منفی نسبتا کمی از خود نشان می دهد [(Eu/Eu*=0.69-1.16)]. گرانودیوریت ها با کم ترین مقدار تفریق HREE، آنومالی منفی Eu نسبتا ضعیفی دارد [(Eu/Eu*=0.69-1.16)]. این ماگما احتمالا می تواند از ماگمای اولیه در پوسته زیرین حاصل شده باشد که منشأ آن ذوب بخشی پروتولیت های پوسته ای و ماگماهای بازالتی حاصل از ذوب بخشی گوه های گوشته ای است. ویژگی های ژئوشیمیایی و ترکیبات کانی شناسی نفوذی وش نشانگر تعلق آن به گرانیتوییدهای نوع کوه زایی قوس آتشفشانی در یک حاشیه فعال قاره ای است. محیط تکتونیکی گرانیتویید وش با فعالیت های ماگمایی هم زمان با فرورانش یا فازهای کششی پس از تصادم خردقاره لوت و صفحه عربی منطبق است.