پترولوژی
سال:1389 | دوره:1 | شماره:4 |تعداد مقالات:7

دم های ریولیتی و تراکیتی در محدوده جنوب دستگرد در استان قم، دارای فنوکریست هایی از گارنت هستند. بررسی های انجام شده نشان می دهد که این گارنت ها غنی از آلماندین بوده، مقادیر سازنده های دیگر در آنها کم است. نتایج به دست آمده از بررسی ترکیب سنگ کل، نشان می دهد که ماگماهای منطقه منشا پوسته ای داشته یا با پوسته آلوده شده اند. بر اساس ترکیب شیمیایی بیوتیت ها، می توان ماگماهای منطقه را ماگماهای پرآلومینه با منشا پوسته ای در نظر گرفت. با استفاده از نتایج حاصل از ترکیب سنگ کل و همچنین شواهدی مانند عدم زنولیت یا زنوکریست مشخص، یکنواختی ترکیب گارنت، تعادل ترکیبی گارنت و بیوتیت، عدم وجود ادخال های دگرگونی و عدم وجود حاشیه های واکنشی در گارنت، منشا گارنت های منطقه به صورت اولیه و آذرین است که از یک ماگمای پرآلومین متبلور شده اند.

بازالت ها، آندزیت ها، تراکی آندزیت ها، تفریت ها و لاتیت ها با گرایش شوشونیتی از مهم ترین توالی های ولکانیکی ائوسن منطقه لاهرود (اردبیل) هستند. پلاژیوکلاز، فلدسپار پتاسیم، بیوتیت و آمفیبول همراه با کلینوپیروکسن از مهمترین تشکیلدهندگان تراکی آندزیت ها (شوشونیت ها) هستند، در حالی که کلینوپیروکسن، پلاژیوکلاز و بیوتیت از کانی های تشکیل دهنده بازالت های شوشونیتی (آبساروکیت ها) هستند. ولکانیک های منطقه لاهرود دارای غنی شدگی در عناصر نادر خاکی سبک بوده و با غنی شدگی در LILE و تهی شدگی در HFSE مشخص می شوند. خصوصیات پتروگرافی به همراه ژئوشیمی عناصر نادر خاکی و عناصر کمیاب نشان دهنده گرایش شوشونیتی آنها و اشتقاق از یک محیط مرتبط با فرورانش است. نقش رسوبات ورقه فرورانش شده در ناحیه منشا گدازه های لاهرود با توجه به خصوصیات ژئوشیمیایی این گدازه ها محرز است. ولکانیک های مورد مطالعه از ذوب بخشی اندک (0.1< تا 3>) یک منشا لرزولیتی گارنت-اسپینل دار حاصل شده اند. مقایسه ولکانیک های منطقه لاهرود با گدازه های پلیوکواترنری سبلان و ولکانیک های ائوسن منطقه هشتجین نشان دهنده گرایش ژئوشیمیایی منشا گوشته ای و درجه ذوب بخشی متفاوت است. تشکیل این سری های آتشفشانی می تواند در ارتباط با پرشیب شدن و گسستگی صفحه فرورانش در یک زون برخوردی پس از فرورانش در نظر گرفته شود.

کانسار سرب و روی کهرویه در 25 کیلومتری جنوب غرب شهرضا قرار دارد. این کانسار متعلق به کمربند متالوژنی اصفهان-ملایر است. کانه زایی بین سنگ های ژوراسیک (شامل شیل، سیلتستون و ماسه سنگ با سنگ های آهکی کرتاسه) به صورت رگه و رگچه است که حاوی گالن و مقادیر اندک اسفالریت همراه با باطله کلسیت و کوارتز است. با ترسیم نقشه های ژئوشیمیایی، آنومالی، محل کانه زایی و تمرکز عناصر سرب و روی دراین منطقه مشخص شد. مطالعه ایزوتوپی عناصر کربن، اکسیژن و گوگرد درکانی های کلسیت و گالن، منشا غیر دریایی و غیر رسوبی را برای تشکیل کانسار نشان می دهد. این ترکیب ایزوتوپی، تاثیر آب های جوی را در ژنز آن بیان می کند. شواهد صحرایی بر رابطه تنگاتنگ بین پیدایش رگه های کانه دار با گسله ها و فرآیندهای دگرشکلی دلالت دارد. علاوه براین، دمای تشکیل رگه ها و ماده معدنی طبق وضعیت ماکل های دگرشکلی کلسیت، بیش از 250 oC تخمین زده شده است. تشکیل کانسار سرب و روی کهرویه را می توان به صورت اپی ژنتیک پیشنهاد کرد که تیپ آن از نوع دره می سی سی پی مشابه کانسار جنوب شرق میسوری است.

در منطقه جنوب بهاباد واقع در شمال شرقی بافق، طیف وسیعی از سنگ های آذرین درونی و خروجی، با ماهیت دوگانه رخنمون دارد. سنگ های آذرین درونی دارای ترکیبات گابرو تا گرانیت هستند. سنگ های خروجی شامل مجموعه آتشفشانی-رسوبی معروف به سری ناریگان بوده و تناوبی از بازالت و ریولیت، به همراه سنگ های آذرآواری، ماسه سنگ، دولومیت و تبخیری ها (گچ و نمک) را در بر می گیرند. این مجموعه ویژگی های محیط های رسوبی کم عمق و درون قاره ای را نشان می دهند. وجود فسیل آرکئوسیاتید در افق های آهکی-دولومیتی و سن سنجی های پرتوزاد، سن این مجموعه را کامبرین زیرین نشان می دهند. سنگ های آذرین درونی غالبا به شکل استوک، دایک یا سیل جایگزین شده اند و مجموعه آتشفشانی-رسوبی (کامبرین زیرین) و رسوبات متعلق به کامبرین میانی- بالایی و اردوویسین را قطع کرده اند و به پالئوزوئیک زیرین نسبت داده می شوند. بر اساس داده های ژئوشیمیایی گابروها و دیوریت ها از LREE غنی شدگی و از HREE تهی شدگی نشان می دهند و ماهیت آلکالن درون ورقه ای دارند. سنگهای فلسیک (لوکوگرانیت ها و ریولیت ها) ویژگی های شاخص سنگ های پوسته ای را نشان می دهند. لوکوگرانیت ها در زمره گرانیتوئیدهای نوعI ،H  و A قرار می گیرند. کانه-زایی های مگنتیت-آپاتیت، باریت، سرب و روی در این منطقه و مناطق همجوار (بافق-اسفوردی) حاصل این تحولات ماگمایی هستند.

اسکارن سازی در دو منطقه فشارک و شیرکوه، واقع در نوار ماگماتیسم سنوزوییک ایران مرکزی با نفوذ گرانیتویید به درون سنگ های دولومیتی-کربناتی کرتاسه زیرین انجام گرفته است. همیافتی اصلی کانیایی مورد بحث در فشارک کلینتونیت-اسپینل-گارنت و در شیرکوه کلینتونیت-اسپینل است. کلینتونیت یا در مجاورت با گارنت و اسپینل قرار گرفته و یا آن دو را به صورت ادخال در برگرفته است و با آنها رابطه ای پایدار نشان می دهد. تحلیل رفتن حواشی و توسعه بافت های خورده شدگی در این دو کانی شواهد بافتی هستند که اسپینل و گارنت را منبع تامین Al برای زایش کلینتونیت طبق واکنش زیر معرفی می کنند: Spinel+Grossular+CaMg (CO3)2+SiO2+4H2O=4 Clintonite +2CO2 7.

با هدف تعیین زادگاه سنگ های رسوبی دگرگون شده در همتافت شاهین دژ واقع در شمال غرب ایران، مطالعاتی بر روی شیمی سنگ کل متاپلیت های منطقه صورت گرفت. ژئوشیمی عناصر اصلی، سنگ رسوبی اولیه را بیشتر از نوع شیل ارزیابی می کند. بررسی اکسیدهای عناصر اصلی، واسطه و کمیاب (مانند K2O، TiO2،Rb  و Ni) ماهیت حدواسط تا اسیدی در حد آندزیت تا ریوداسیت را برای سنگ آذرین مولد این رسوبات نشان می دهد. درجه دگرسانی شیمیایی (CIA) سنگ آذرین اولیه در حد متوسط به بالا و پلاژیوکلاز آن از نوع آندزین تا الیگوکلاز بوده است. بر مبنای اکسید عناصر اصلی، محیط تکتونیکی تشکیل رسوبات اولیه حاشیه فعال قاره مشخص شده است. نمونه های مطالعه شده در مقایسه با متوسط پوسته قاره ای، آنومالی منفی شدیدی از Ca و Sr تهی شدگی مختصری از Nb و Mn و غنی شدگی متوسطی از Y،Ba  و Al و عناصر واسطه نشان می دهند. یکنواختی الگوی نمودار چند عنصری برای همه نمونه های مورد مطالعه نشان می دهد عوامل ترمودینامیکی دما و فشار، مهم ترین نقش را در پیدایش پاراژنزهای متفاوت کانیایی ایفا کرده و متغیر ترکیب سنگ کل ثابت بوده است. نمونه های معرف در نمودارهای سازگاری در محدوده مشابهی قرار می گیرند که این مساله نشان دهنده یکسانی تقریبی ترکیب سنگ کل در متاپلیت های دارای پاراژنزهای متفاوت است. بر اساس مقاطع ترکیبی استاندارد، پاراژنزهای Ms+Bt+St و Ms+Bt+St+Ky در دما و فشار تخمین زده شده در مطالعات قبلی در حال تعادل و پایدار بوده اند.

توالی های ماگمایی ژوراسیک در جنوبی ترین بخش کمربند سنندج – سیرجان، تحولات پتروژنتیکی منحصر به فردی را در طی تکامل ترکیبی خود نشان می دهند. این توالی های ماگمایی در منطقه حسین آباد به سن ژوراسیک زیرین تا میانی و در منطقه حاجی آباد به سن ژوراسیک بالایی تا کرتاسه زیرین رخنمون پیدا کرده اند. ماگمای مادر توالی اول در منطقه حسین آباد، با سرشت تولییت جزایر قوسی (IAT)، از یک منشا گوشته ای اسپینل لرزولیت با ترکیب گوشته اولیه (PM) حاصل شده اند. این منشا گوشته ای تحت تاثیر سیالات و رسوبات حاصل از ورقه فرورانش قرار گرفته است. ماگمای مادر توالی دوم در منطقه حاجی آباد، با سرشت تولییت جزایر قوسی تا تحولی، از یک منشا گوشته ای گارنت - اسپینل لرزولیت با ترکیب مورب غنی شده (E-MORB) حاصل شده است. این تغییرات ترکیبی می تواند با اهمیت تاثیر رسوبات و سیالات، در اعماق بیشتر ورقه فرورانش، به درون گوه گوشته ای مرتبط باشد. این توالی های ماگمایی می توانند در نتیجه فرورانش لیتوسفر اقیانوسی نئوتتیس به زیر پهنه سنندج – سیرجان، از زمان ژوراسیک زیرین تا کرتاسه زیرین، در محیط جزایر کمانی تشکیل یافته باشند.