کتاب قیم
سال:1390 | دوره:1 | شماره:1 (پیاپی 1) (ویژه علوم قرآن و حدیث) |تعداد مقالات:8

چکیده فارسی:در نهاد همه انسانها، به حکم فطرت الهی، حقوقی به ودیعت نهاده شده است که غیرقابل انکار و تغییر بوده و در هر عصر و دوره، افراد بشر از هر نژاد و هر جنس، صرف نظر از رنگ پوست، میزان ثروت و موقعیت اجتماعی را شامل می گردد. از نظر اسلام، فطرت انسانها، مخلوق «خداوند تعالی» است و همه احکام و قوانین مندرج در شریعت اسلام، مطابق با فطرت آدمی است و از همین جهت در قرآن کریم از دین اسلام به عنوان «دین فطری» یاد شده است. از این رو در این مقاله به اثبات این امر در شریعت اسلام به وی‍ژه با تاکید به نصوص قرآن کریم - به عنوان اولین و مهمترین منبع احکام اسلامی - پرداخته شده است. با عنایت به آیات متعدد قرآن در خصوص اهمیت حقوق فطری، با توجه به نگاه ویژه قرآن به کرامت انسانی و اصل مساوات روشن می شود که احکام و قوانین صادره در قرآن، مطابق با فطرت آدمی است و لذا قرآن کریم، بهترین منبع برای شناخت و حفظ حقوق آدمی به ویژه حقوق فطری اوست. چکیده عربی:فی طبیعة وخلقة کل إنسان و علی أساس الفطرة الإلهیة اودعت حقوق مقررة مفروضة لاتحتمل الإنکار والتبدیل. و هذه الحقیقة تشمل جمیع الناس علی طول الأزمنة والعصور علی اختلاف أجناسهم و أنواعهم وألوان بشرتهم ومکانتهم الإجتماعیة والإقتصادیة.ومن وجهة نظر الإسلام فإن هذه الفطرة التی خلقها الله وأودعها فی الإنسان تتلائم وجمیع الأحکام والقوانین التی جاءت بها الشریعة الإسلامیة، فقد عرف القرآن الکریم الإسلام بأنه دین الفطرة. وفی هذا البحث وبالإستعانة بنصوص القرآن الکریم الذی یعتبر أول وأهم منابع أحکام الإسلام اثبت هذا المطلب والموضوع، حیث جاءت آیات کثیرة تعنی بأهمیة الحقوق الفطریة للإنسان وتطرقت بوجه خاص إلی کرامة الإنسان وأصل المساواة وبینت هذه الواقعیة بأن الأحکام والقوانین القرآنیة هی مطابقة کل المطابقة لهذه الفطرة الإلهیة ولهذا یعتبر القرآن الکریم من أفضل المنابع لمعرفة حقوق الإنسان وصیانتها.

چکیده فارسی:یکی از واژه های قرآنی که فهم دقیق معنای آن، در دریافت معارف قرآنی تاثیر به سزایی دارد واژه «ظن» است. بسیاری از مفسران «ظن» را حالتی نفسانی، یعنی اعتقاد راجح و گمان که مرتبه ای بالاتر از شک و پایین تر از یقین است معنا کرده اند. بسیاری از لغویان هم این واژه را از کلمات اضداد معرفی کرده اند که به دو معنای شک و یقین به کار می رود. صاحبان کتب وجوه و نظایر برای این واژه در قرآن مجموعا پنج معنا بیان کرده اند: شک، یقین، تهمت، پندار و دروغ. برای بازشناسی ظن به معنای شک از ظن به معنای یقین نیز معیارهایی ادبی بیان شده است. در مقاله حاضر با مراجعه به کاربردهای این واژه در فرهنگ عربی، دیدگاه مفسران در تفسیر ظن به گمان بررسی خواهد شد. همچنین با تکیه بر تحلیل های روان شناختی، تفسیر مفسران از این واژه در تعدادی از آیات مشتمل بر آن بررسی و نقد و معیارهای معرفی شده برای تشخیص ظن به معنای شک از ظن به معنای یقین ارزیابی می شود. چکیده عربی:إن إحدی المفردات القرآنیة التی یؤدی فهمها فهما دقیقا إلی إدراک وفهم مؤثر جدا للمعارف القرآنیة هی کلمة (ظن). أغلب المفسرین فسروا (ظن) بأنها تعنی معرفة قلبیة و نفسیة بمعنی: (الرأی الراجح) وهذه المعرفة تعلو علی الشک وتقل عن الیقین. کثیر من اللغویین عرفوا هذه الکمة بأنها من الکلمات المتضادة فی المعنی فهی تستعمل بمعنی: (الشک) تارة وبمعنی: (الیقین) تارة أخری. أصحاب کتب الوجوه والنظائر أوردوا لها فی القرآن الکریم خمسة معانی وهی: الشک، الیقین، التهمة، التصور والکذب. وکذلک بینوا معاییر أدبیة لتمییز کلمة (ظن) التی هی بمعنی الشک عن التی هی بمعنی الیقین.فی هذا البحث واستنادا الی ما جاء فی الأدب العربی حول استعمالات (ظن) درسنا ما رآه المفسرون حول کلمة (ظن) فی عدد من الآیات التی فرضوها بمعنی الرجحان. وکذلک وبالإستناد الی النظریات النفسیة درست و نقدت المعاییر التی بینها بعض للتفریق بین (ظن) التی بمعنی الشک عن تلک التی هی بمعنی الیقین.

چکیده فارسی:امروزه، یکی از مسایل مهم معرفت شناسی، تاثیر عوامل غیر معرفتی و از جمله گناه بر معرفت است. اعتقاد به چنین دیدگاهی از ویژگی های مهم تفکر سنتی است. هندوها در 3500 سال پیش معتقد به تاثیرپذیری معرفت از عوامل غیر معرفتی بودند. در مسیحیت نیز پولس قدیس بیان می داشت که «گناه نکنید تا عالم واقع را درست بشناسید.» در جهان جدید، هرچند کسانی همچون هابز، هیوم، کانت، مارکس، نیچه، فروید، فوکو و ... به نحوی معتقد به تاثیر عوامل غیر معرفتی بر معرفت بودند، ولی نخستین بار ویلیام جیمز بود که صریحا بیان داشت که آرا و نظرات ما ناشی از استدلال محض نبوده، بلکه عواملی همچون تلقین، عشق، نفرت، کینه، ترس، امید و ... در معرفت ما تاثیرگذارند.در قرآن کریم نیز به نحو مبسوط به ماهیت و اقسام معرفت، نحوه حصول معرفت و عوامل معرفتی و غیر معرفتی موثر بر آن پرداخته شده است. از نظر قرآن، یکی از عوامل مهم در این خصوص، گناهان ماست که تاثیر بسزایی در گونه های مختلف معرفت ما، اعم از اکتسابی و غیر اکتسابی دارد. آنچه از آیات قرآن برداشت می شود، این است که گناه به اشکال مختلف بر معرفت ما خصوصا در حوزه معارف الهی تاثیرگذار است. برای مثال، گناه گاه سبب توجه انسان به بخشی از واقعیت، گاه سبب تحریف در حقایق، گاه سبب فراموشی و نسیان واقعیات و گاه سبب سطحی نگری و عدم تعمق در حقایق می شود. چکیده عربی:إن إحدی القضایا المرتبطة بعلم المعرفة الیوم، هی مطالعة العوامل غیر المعرفیة ومن ضمنها أثر الذنب علی الرأی والإعتقاد والإدراک المعرفی. وتعتبر هذه النظریة من الخصائص المهمة للفکر التقلیدی أو الکلاسیکی، فقد کان الهندوس منذ 3500 سنة یعتقدون بقابلیة تأثیر العوامل الغیر المعرفیة علی المعرفة والإعتقادات العقلانیة للإنسان. وفی المسیحیة کان بولس القدیس یقول: لا تذنبوا حتی تحصل لکم معرفة صحیحة بعالم الواقع. وفی العصر الحدیث نری علماء کهیوم وکانت ومارکس ونیتشه وفروید وفوکو و ... کانوا یعتقدون بنحو من الأنحاء بتأثیر العوامل غیر الفکریة والمعرفیة علی المعرفة والتعقل، ولکن العالم ویلیام جیمز کان ولأول مرة قد صرح بأن آرائنا وعقایدنا المعرفیة لیست تابعة فقط للإستدلال المحض بل هناک عوامل کالتلقین والحب والبغض والحقد والخوف والأمل و ... تؤثر علی معرفتنا وآرائنا الفکریة.وقد جاء فی القرآن الکریم مشروحا و مفصلا آیات ترتبط بماهیة المعرفة وأقسامها وکیفیة حصول المعرفة والعوامل الفکریة المعرفیة و غیر المعرفیة المؤثرة وبشکل عمیق علی آرائنا و معتقداتنا. ومن وجهة نظر القرآن الکریم فإن خطایانا لها تأثیرها الشدید علی آرائنا المعرفیة، مکتسبة کانت أو غیر مکتسبة. إن ما نستنتجه ونستنبطه من القرآن الکریم هی أن الخطایا تؤثر بأشکال مختلفة علی ما نعتقده ونستنبطه عقلیا وبالأخص فی نطاق المعارف الإلهیة. فمثلا الخطیئة تصبح تارة سببا لتوجه الإنسان وإدراکه لقسم من الحقیقة والواقع، وتارة تصبح باعثا لتحریف الحقائق وأخری سببا لنسیانها کما قد تکون فی بعض الأحیان عاملا للمعرفة السطحیة وعدم التعمق فی الحقائق.

چکیده فارسی:تبیین حوزه معنایی واژگان تک کاربرد، در قرآن کریم امری است که در گرو شناخت معنای دقیق واژه است. در معناشناسی واژگان تک کاربرد، نخست، ریشه شناسی واژه مورد نظر و سپس، تبیین روابط مفهومی این واژه با دیگر واژگان مرتبط و در نهایت تبیین جایگاه واژه مورد نظر در مفاهیم مرتبط با آن، ارزیابی می گردد.در این نوشتار، به ریشه شناسی، تطور معنایی، روابط مفهومی و در نهایت به معناشناسی واژه «امشاج» در قرآن کریم پرداخته شده است. چکیده عربی:لتبیین النطاق المعنوی للمفردات التی استعملت مرة واحدة فی القرآن الکریم یتطلب منا معرفة المعنی الدقیق لتلک المفردة. ولأجل الوصول ألی هذا الغرض یجب أولا أن نتطلع ونتعرف علی الحروف الأصلیة للکلمة ومشتقاتها ثم معرفة الإرتباط المدلولی لهذه الکلمة مع الکلمات التی ارتبطت بها داخل جملة واحدة وفی النهایة یجب أن نتعرف علی موقع تلک الکلمة من ناحیة مدلولات الکلمات الأخری المرتبطة بها من ناحیة المعنی.فی هذه المقالة: قمنا بمعرفة الحروف الأصلیة والتطور المدلولی والإرتباطات الدلالیة وفی النهایة قمنا بتعریف معنی کلمة (أمشاج) فی القرآن الکریم.

چکیده فارسی:رعایت حقوق اساسی افراد و گروه ها از شاخصه های جامعه مدنی است. مطابق قرآن کریم، یکی از اهداف مهم رسالت پیامبران این بوده است که افراد و گروه های انسانی، حقوق همدیگر را به رسمیت بشناسند و در موارد اختلافی به نزاع و ستیزه روی نیاورند، بلکه در عوض به داوری قانون عدل تن در دهند. قرآن مجید، به عنوان آخرین کتاب آسمانی، تاکید کرده است که مهم ترین شان «کتاب»، همان شانی است که در عرف امروز به «قانون اساسی» نام بردار است تا در بین مردم به حق داوری کند و پاسدار حقوق اساسی آنها باشد. پیامبر اسلام، وقتی به مدینه آمدند «دولت - شهر» مدینه را تشکیل دادند و سنگ بنای حقوق اساسی این جامعه مدنی را در پیمان نامه ای بنیان نهادند که به «صحیفه النبی» شهرت یافته است. این مقاله، نخست موضوع قانون عدل و جایگاه آن در قرآن و آموزه های انبیا را به اختصار و به مثابه مقدمه این نوشته، بررسی کرده و سپس به تفصیل به تحلیل ابعاد صدوری و محتوایی صحیفه النبی پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که حاکمیتی را که پیامبر به دنبال آن بود، صدها سال از زمان خود پیش بوده و بسیاری از ویژگی های یک دولت مدرن - که امروزه از مطالبات جامعه بشری است - را نیز دارا بوده است. چکیده عربی:تعتبر صیانة الحقوق الأساسیة للأفراد والجماعات إحدی معاییر المجتمع المدنی وبحسب ماجاء فی القرآن الکریم فإن أحد الأهداف المهمة لرسالة الأنبیاء هی: أن الأفراد والجماعات بدلا من الإختصام والمنازعات یجب أن یحترموا حقوق الآخرین ویعترفوا بها، وفی المسائل الخلافیة یجب أن یحتکموا الی قانون عادل یخضعوا لحکمه.القرآن الکریم بوصفه آخر کتاب سماوی أکد علی أن أهم صفة یتمیز بها (الکتاب) هو ما یسمی الیوم ب (القانون الأساسی) أو (الدستور) حتی یعیش الناس فی مجتماتهم فی وئام وحقوقهم الأساسیة مصونة ومحفوظة.عند ما جاء النبی(ص) إلی المدینة أسس حکومة المدینة ووضع الحجر الأساس للحقوق الأساسیة والأصلیة للمجتمع المدنی فی میثاق عرف ب (صحیفة النبی).هذه المقالة ابتدأت باختصار موضوع القانون العادل ومکانته فی القرآن وتعلیمات الأنبیاء بعنوان مقدمة للبحث ومن ثم قامت بصورة مفصلة بالبحث والدراسة للأبعاد الموضوعیة ل (صحیفة النبی) وتوصلت الی هذه النتیجة: بأن الحکومة التی کان النبی (ص) قد أسسها سبقت عصره بمئات السنین وتمیزت بمیزات حکومة عصریة حدیثة والتی تعتبر من مطالب المجتمع الإنسانی لهذا الیوم.

چکیده فارسی:اشتراک اسمی «خیثمة بن عبدالرحمن جعفی» به عنوان یکی از اصحاب مشهور و مورد اعتماد امام باقر (ع) و امام صادق (ع)، با دو نفر از افراد همنام دیگر، موجب گردیده تا ضمن رخ دادن اشتباه در تشخیص هویت رجالی «خیثمة»، در تعیین وثاقت و نقد شخصیت رجالی او نیز مشکلاتی برای رجال شناسان پیش آید. از آنجا که در منابع رجالی امامیه و اهل تسنن، به صورت های مختلف از «خیثمة» و جایگاه روایی او سخن به میان آمده، این مطالعه درنظر دارد، بعد از تشخیص و تمیز «خیثمة» از افراد همنام، با پژوهشی تطبیقی در منابع رجالی فریقین و استفاده از روشهای نقد متن و سند، به بررسی وثاقت وی بپردازد تا از این طریق، به شناخت و تحلیلی نزدیک به واقع در مورد یکی از راویان احادیث مهم اعتقادی اهل بیت (ع)، دست یابد. چکیده عربی:إن الإشتراک الإسمی لخیثمة بن عبد الرحمن الجعفی أحد الأصحاب المعروفین والمعتمدین للإمامین الباقر (ع) والصادق (ع) مع راویین آخرین أدی بالإضافة الی الخلط والإشتباه فی تشخیص هویة هذا الراوی الی إیجاد مشکلات فی توثیق ونقد شخصیتة الروائیة لعلماء الرجال من السنة والشیعة حیث جاء اسمه ومنزلته الروائیة بطرق مختلفة فی منابع الفریقین.هذه الدراسة تهدف بعد أن تعرف خیثمة بن عبد الرحمن الجعفی وتمیزه عن بقیة الرواة المتحدی الإسم، بالتحقیق والتطبیق فی المنابع الروائیة للفریقین والإستفادة من مناهج وأسالیب نقد النص والسند بغرض التحقیق فی وثاقته حتی تحصل علی معرفة وتحلیل أقرب إلی الواقع والحقیقة حول أحد رواة الأحادیث الإعتقادیة لأهل البیت (علیهم السلام).

چکیده فارسی:ائمه معصومین (علیهم السلام) و از جمله امام سجاد (ع)، با توجه به منصب مهم الهی که عهده دار بودند، در راستای حفظ، رشد و نمو اسلام و نیز هدایت مردم، تلاش های بسیار نموده اند. از جمله آن تلاشها، سخنان و احادیث فراوان است که با توجه به فعالیت های گسترده آنها، کثیرالحدیث بودنشان امری انکارناپذیر به نظر می رسد؛ ولی همانگونه که در تاریخ حدیث گزارش شده، گاهی افرادی جهت تضعیف شخصی، حدیثی جعل و یا از روی خطا و تدلیس تغییراتی در متن حدیث ایجاد کرده اند. در نتیجه مطلبی نادرست ارایه و به دست متاخرین رسیده و بر این اساس قضاوتهای نادرستی (بویژه از سوی خاورشناسان) ارایه شده است. نسبت به امام سجاد (ع) نیز، روایاتی با صفت «قلیل الحدیث» بودن جعل شده است. این مقاله در صدد بررسی و نقد این روایات و مبرا دانستن آن حضرت، از صفت «قلیل الحدیث» بودن با ارایه ادله گوناگون است. چکیده عربی:لقد سعی الأئمة المعصومون (ع) بناء علی منصبهم الإلهی المهم الذی کانوا یتولونه فی حفظ وتوسعة وتنمیة الإسلام سعیا وافرا، کما اهتموا بهدایة الناس الی الطریق الصحیح. من تلک المحاولات التی قام بها الأئمة (ع) ما نقلوه عن النبی (ص) من الأحادیث والروایات الکثیرة.وبالنظر الی اهتمامهم الشدید ونشاطهم فی هذا المضمار یتجلی لنا أن صفة (کثیر الحدیث) تلیق بهم أکثر وهی من خصائصهم المسلمة ولا تتحمل الإنکار والتردید.ولکن ومثلما جاء فی تاریخ الحدیث فإن بعض الرواة وبهدف تضعیف فرد أو شخصیة قد یأتون بحدیث مجعول أو یدلسون فیه، مما یؤدی الی إیجاد تغییر فی الحدیث، وفی النهایة تأتی الروایة غیر صحیحة الی ید المتأخرین ومن ثم تصدر أحکام غیر صحیحة (خصوصا من المستشرقین) تجاه تلک الشخصیة.وبالنسبة الی الإمام السجاد علی بن الحسین (ع) أیضا هناک روایات تحمل صفة (قلیل الحدیث) منتحلة و مجعولة، وهذه المقالة تهدف دراسة ونقد هذه الروایات وتبرأ ساحة الإمام السجاد(ع) بالأدلة الکثیرة من صفة (قلیل الحدیث).

چکیده فارسی:یکی از مباحث مطرح در علم رجال، مساله «تمییز مشترکات» است که بر اساس آن، میان دو یا چند شخصیت رجالی خلط صورت گرفته و آنها را یک شخص پنداشته اند. از مصادیق این مساله، فضل بن شاذان نیشابوری امامی است که بسیاری از بزرگان میان او و فضل بن شاذان رازی عامی تمییز قایل نشده اند. این پژوهش بر آن است که پس از معرفی اجمالی فضل نیشابوری و شناساندن مقام والا و جایگاه علمی او، مساله تمییز مشترکات را در مورد وی بررسی کرده و با ریشه یابی علت اصلی اشتباه و خلط بین این دو نفر، به لغزش محققانی در این عرصه اشاره نماید. چکیده عربی:إن أحد البحوث المطروحة علی مائدة علم الرجال هو قضیة التمییز بین الرواة المتحدی الإسم(التمییز بین المشترکین)، حیث إن من الممکن أن یکون اسم مشترک بین شخصین أو شخصیات ومن ثم یحدث خلط بین هؤلاء الرواة ویحسبون شخصا واحدا.من أمثلة هذه الوضعیة فضل بن شاذان النیشابوری الإمامی حیث ان کثیرا من العلماء الکبار لم یمیزوا بینه وبین فضل بن شاذان الرازی الذی هو من العامة.هذا البحث یرمی الی تعریف مجمل للنیشابوری وبمقامه العالی ومکانته العلمیة ثم البحث والتقصی فی التمییز بین المشترکات والتعمق فی السبب الأصلی لاشتباهات المشتبهین ثم یعرض أمثلة لزلات المحققین والباحثین فی هذا المضمار.