معماری و شهرسازی آرمان شهر
سال:1398 | دوره:12 | شماره:27 |تعداد مقالات:14

سرانه مصرف انرژی در ایران بالاتر از بسیاری کشورهاست. در این میان سیاست های دولت در جهت واقعی سازی قیمت انرژی، توجه به راه کارهای انرژی کارا در بخش ساختمان را افزایش داده است. یکی از راه کارهای مؤثر در کاهش مصرف انرژی، طراحی اقلیمی ابنیه و از جمله تعیین جهت بهینه ساختمان است. به این ترتیب اولین و مهم ترین وظیفه معمار، قرار دادن ساختمان در جهتی است که بیشترین دریافت نور خورشید را در فصل زمستان و کمترین دریافت را در فصل تابستان داشته باشد. بهره گیری از نور خورشید علاوه بر تأثیری که بر کاهش نیاز گرمایشی ساختمان دارد، با بهینه سازی کیفیت محیط داخل می تواند باعث سلامت و بهره وری بیشتر ساکنان و در نتیجه ایجاد منافع اقتصادی فراوان برای کشور شود. اولگی1 با توجه به شدت تابش آفتاب بر سطوح قائم در جهات مختلف جغرافیایی و نیز ساعت ها و فصول مختلف، مناسب ترین جهات را برای چهار منطقه اقلیمی ایالات متحده آمریکا به دست آورد که برای مناطق دیگر با شرایط و عرض های جغرافیایی یکسان از جمله ایران نیز به کار می رود. هدف از مطالعه حاضر بررسی صحت و سقم جهت گیری بهینه تعریف شده برای ساختمان ها در اقلیم سرد ایران (شهر کرمانشاه) می باشد. از آنجا که دانش شبیه سازی، مطالعه رفتار پیچیده ساختمان را با توجه به اقلیم ممکن ساخته و طراحان را در اتخاذ روش های مناسب اقلیمی، یاری می رسانند؛ لذا در این تحقیق برای تعیین جهت بهینه ساختمان از نرم افزار شبیه ساز دیزاین بیلدر استفاده شده است. به این منظور یک تیپ ساختمان اداری پرتکرار در این شهر، در نرم افزار مورد نظر با ویژگی های نزدیک به واقعیت شبیه سازی و سپس انرژی اولیه مورد نیاز ساختمان در جهات مختلف محاسبه شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که با در نظر گرفتن شاخص میزان مصرف انرژی، کشیدگی غربی-شرقی، بهترین جهت گیری در ساختمان های اداری شهر کرمانشاه می باشد.

ایران در طول تاریخ اسلام و به خصوص عصر سلجوقی همواره یکی از مراکز اصلی هنر اسلامی بوده است. از سوی دیگر عثمانی ها در زمینه معماری با الهام از هنر ایران و بیزانس، گام های بزرگی برداشته اند. به دلیل همجواری ایران و عثمانی و نیز تبادلات فرهنگی و وجوه مشترک حکومتی، هنر و معماری این دو سرزمین از یکدیگر ایده گرفته و تشابهاتی دارند. هدف مقاله بررسی تطبیقی شاخصه ها و عناصر معماری بناهای یادمانی و آرامگاهی ساخته شده در عصر سلجوقیان رم که الهام گرفته شده از بناهای آرامگاهی و مساجد ایرانی می باشند، بوده است. چارچوب نظری پژوهش، بر این دیدگاه استوار است که فضاهای معماری در گذشته از پدیده های فرهنگی تأثیر می پذیرفتند و همچنین تبادل فرهنگی بر شکل گیری آن ها نقش داشته است. روش تحقیق این پژوهش، روش تحقیق تاریخی-تفسیری می باشد و به بررسی، مطالعه و مقایسه ترکیب حجمی بنا، نوع تزیینات و نقوش کاشی کاری بناهای آرامگاهی سلجوقی رم و بناهای ایرانی عصر سلجوقی می پردازد تا بیانگر تأثیر فرهنگ و تبادل فرهنگی در معماری شود. یافته های این پژوهش بر این نکات تأکید دارند که هنر و معماری سلاجقه روم قبل از حضور ایرانیان متأثر از هنر دمشق بوده است؛ اما با آمدن هنرمندان ایرانی و بخش هایی از معماری با نقوش و تزیینات ایرانی ساخته می شد. تعامل میان ایرانیان و حاکمان سلجوقی روم و شرایط مناسب فراهم شده توسط آنان باعث شد ایرانیان به همراه خود فرهنگ، آداب و رسوم و نشانه های بارزی از علم و هنر و دانش رایج در ایران عصر سلجوقی را رواج دادند.

معماری هر سرزمین و هر فرهنگی، از ویژگی های خاصی برخوردار است که آن ویژگی ها هویت معماری آن سرزمین را تعریف می کنند. در شهرهای تاریخی ایران از تمهیدات بسیاری جهت ایجاد آسایش و بالا بردن کیفیت محیط استفاده شده است که با مطالعه کالبد و خصوصیات فیزیکی در این محدوده ها می توان تعریف مناسبی از آن ها ارائه نمود. بالا بودن دمای هوا و تابش زیاد در نواحی گرم سبب شده تا شرایط فیزیکی در جهت تأمین آسایش با راهکارهای بسیاری در زمینه ایجاد سایه همراه شود. این راهکارها به زیبایی با وجوه زیباشناختی ساختمان ها ترکیب شده و همین هماهنگی سبب خلق آثار بدیعی شده است. در این مطالعه کوشش شده تا با تمرکز بر محیط فیزیکی و کالبدی بافت تاریخی شهر دزفول، نحوه کنترل تابش و عوامل مختلف در زمینه ایجاد سایه در سطح ساختمان ها و فضاهای داخلی از سویی و محیط شهری از سوی دیگر شناسایی شود. برای انجام این تحقیق با استفاده از روش توصیفی، نمونه های مطالعاتی از مسکن سنتی و محدوده هایی از بافت تاریخی که دارای کمترین تغییرات در فرم کالبدی بوده اند، انتخاب شده و اجزای سایه اندازی در آن ها شناسایی و به صورت یکپارچه در یک مدل ارائه شده است. بر این اساس با توجه به مطالعات صورت گرفته، در بافت مذکور برای درک بهتر این عناصر مدلی سه بعدی با توجه به جزییات فضایی و عوامل سایه اندازی در محله صحرابدرمغربی و محدوده خانه تاریخی سوزنگر ایجاد شده و هر یک از این اجزاء در دو گروه سایه اندازهای معماری و سایه اندازهای شهری توصیف شده اند. به طور کلی می توان اجزای سایه انداز در معماری محدوده را در سه دسته عناصر نورگیر، عناصر نورگیر-سایه انداز و عناصر سایه انداز تعریف نمود. شناخت مناسب این اجزاء و توجه به نحوه عملکرد آن ها می تواند منجر به فهم الگوهایی تعمیم پذیر در زمینه کنترل شرایط محیطی از سویی و جزییات فضایی در جهت ارتقای کیفیت های زیباشناختی در فضاهای سکونتی امروز شود.

معماری مدارس و عناصر تشکیل دهنده آن در کنار سایر عوامل آموزشی، اثرات قابل توجهی بر دانش آموزان می گذارد. این پژوهش به منظور تبیین ارتباط و نقش عوامل محیطی بخش آموزش با تسهیل یادگیری کودکان در مقطع ابتدایی با دو رویکرد کیفی و کمی انجام شده است. بخش اول مروری بر پیشینه نظری با رویکرد کیفی و روشی توصیفی و بخش دوم با رویکرد کمی و از طریق روش همبستگی صورت گرفت. نمونه های مطالعاتی پژوهش فوق از بین دبستان های شهر همدان بوده و باتوجه به این امر که نیاز بود مدارسی انتخاب شوند تا کنترل متغیرهای مزاحم در آن ها حداکثر مقدار ممکن باشد؛ پس از بررسی های لازم دو نمونه از محیط های آموزشی، یعنی دبستان های دخترانه شهید بهشتی و علامه طباطبایی که حائز شرایط موردنیاز پژوهش بودند انتخاب شدند. متغیر مستقل، عوامل محیطی سازنده بخش آموزشی و متغیر وابسته عملکرد تحصیلی دانش آموزان در نظر گرفته شده است. اطلاعات مورد نیاز مربوط به متغیر مستقل از طریق تهیه فهرست مشاهدات و بررسی سطح استاندارد عوامل سازنده محیط آموزش که با مقیاس لیکرت رتبه بندی و در یک طیف پنج گزینه ای تهیه و جمع آوری شد و عملکرد تحصیلی دانش آموزان بر اساس بررسی معدل پایان ترم آن ها تعیین شده است. اطلاعات به دست آمده از طریق نرم افزار Spss مورد تحلیل قرار گرفت و آزمون همبستگی بیان کرد از بین عوامل محیطی سازنده فضای آموزشی بین شش عامل: کیفیت نور، آسایش صوتی، تجهیزات آموزشی، نو بودن کلاس ها، تنوع در فرم و مبلمان انعطاف پذیر، با عملکرد تحصیلی کودکان ارتباط مثبت و معنی دار وجود دارد. مجموعه این عوامل در کنار یکدیگر شرایطی را فراهم می کنند تا دانش آموز بتواند راحت تر بر روی مطالب درسی تمرکز کند، از طرفی شرایط بهتری برای معلم به وجود می آورد تا او نیز بتواند مطالب درسی را بهتر به دانش آموزان انتقال دهد؛ از این طریق باعث تسهیل یادگیری برای دانش آموزان می شود.

ارتباط میان محیط های ساخته بشر و کاربران فضاها، ارتباطی دوسویه است به گونه ای که همچنان که اوضاع و شرایط محیطی بر ساختمان تأثیرگذار است، شرایط و ویژگی های ساختمانی نیز به شدت کاربران فضا را تحت تأثیر قرار می دهد. در میان انواع محیط های مصنوع، بهبود کیفیت فضای سکونتی به عنوان فضایی که باید حامی سلامت جسمی و روانی ساکنین باشد از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا میزان حضور افراد خانواده در این فضا می تواند در جهت بهبود سلامت جسمی و روانی ساکنین کمک شایانی نماید. تأثیرات نور روز به عنوان یکی از مؤلفه های اصلی ساختمان های مسکونی، بر زندگی و حیات انسان ها در قالب دو زیرمجموعه روان شناسی ادراکی و زیست شناسی روانی قابل پی جویی است. این در حالی است که راهبردهای رایج نورپردازی عملاً بر بازده انرژی و یا تأمین نور مورد نیاز برای انجام کار متمرکز است و یا به صورت مطالعه آزمایشگاهی و در زیر آسمان مصنوعی و بدون حضور انسان انجام یافته است. از این رو پژوهش حاضر با هدف تبیین میزان ارتباط میان نور روز و سلامت روان و شادمانی ساکنین مجتمع های مسکونی و افزایش شادمانی فردی درپی یافتن چگونگی ارتباط میان نور روز و شادمانی ساکنین مجتمع های مسکونی در شهر اصفهان است. طرح پژوهش حاضر از نوع علّی-مقایسه ای است که به واسطه روش پیمایشی به توصیف همبستگی میان متغیرها ﺑ ﻪ روش ﻣ ﻘ ﻄ ﻌ ﻲ در ﺳ ﺎ ل 1393-1392 در مجتمع های مسکونی کوتاه مرتبه (7-3 طبقه) شهر اصفهان پرداخته است. ﺑ ﺮ ای تعیین وضعیت شادمانی از اﺑ ﺰ ار ﺳ ﻨ ﺠ ﺶ ﻣ ﻴ ﺰ ان شادمانی آکسفورد و فوردایس اﺳ ﺘ ﻔ ﺎ ده شد. ﺳ ﭙ ﺲ داده ﻫ ﺎ ی ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ آﻣ ﺪ ه ﺗ ﻮ ﺳ ﻂ نرم افزار SPSS و با بهره گیری از آﻣ ﺎ ر ﺗ ﻮ ﺻ ﻴ ﻔ ﻲ ﻣ ﻮ رد تجزیه وتحلیل قرارگرفته است. تجزیه وتحلیل اطلاعات نشان داد تفاوت معنی داری میان سطح شادمانی ساکنین مجتمع های مسکونی و میزان نور هر واحد وجود دارد؛ به این معنی که هرچه میزان نور واحدهای مسکونی بیشتر باشد، ساکنین از سطح شادمانی بالاتری برخوردار هستند. به نوعی به نظر می رسد طراحی بهینه و هدفمند نور روز در فضای سکونت در بهبود سلامت روان افراد و شادمانی ساکنین تأثیرگذار است.

معنای مکان از جمله مفاهیم مهمی است که اخیراً در حوزه های معماری و شهرسازی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. هدف از پژوهش حاضر، ارائه قرائت جدیدی از سطوح مختلف معنای مکان با تکیه بر نقش عامل زمان است. مورد مطالعاتی در این تحقیق، پارک کوه صفه واقع در شهر اصفهان به عنوان یک مکان عمومی شهری است که افراد مختلف با انگیزه های متفاوت، توانایی حضور در آن را دارند. این پژوهش با تأکید بر سه شاخص «تعداد دفعات مراجعه»، «مدت زمان حضور» و «انگیزه حضور افراد»، معانی مختلفی که در ذهن آن ها نسبت به پارک مورد نظر شکل می گیرد را طبقه بندی می نماید. جامعه آماری پژوهش شامل 150 نفر از اقشار مختلف اجتماعی مراجعه کننده به این پارک بودند. گردآوری اطلاعات از طریق پرسشنامه با سؤالات باز و بسته صورت گرفته است. تجزیه و تحلیل داده ها از نوع کیفی بوده و با استفاده از روش تحلیل محتوا، تک تک پرسشنامه ها و مصاحبه های انجام گرفته به تفکیک، مورد تجزیه و تحلیل و کدگذاری قرار گرفت و به این ترتیب سطوح مختلف معنا از دید هر بازدید کننده استخراج شد. نتایج پژوهش حاکی از آن بود که عامل زمان یا طول مدت آشنایی فرد با مکان، عامل مهمی در شکل گیری سطوح مختلف معنایی نسبت به مکان بوده است؛ به طوری که فرد در برخورد اولیه با مکان، تنها وجوه فیزیکی و کالبدی محیط را ادراک می نماید. با افزایش مدت زمان مراجعه و حضور در مکان، نسبت به مکان دلبسته می شود. در چنین سطحی افراد مکان را نسبت به احساسات، علایق و خاطرات فردی خود تفسیر می نمایند. سومین و عمیق ترین سطح معنا در افراد، احساس هویت مندی نسبت به مکان است که این حالت نیز با افزایش مدت زمان حضور افراد در مکان حاصل می آید. در چنین سطحی، انگیزه حضور افراد در مکان، فراتر از زیبایی و احساسات و علایق فردی آن ها بوده و شناخت آن ها از مکان شناختی فرا فردی و در مقیاس شهری است.

یکی از مسائل مهم در معماری ابنیه مسکونی، الگوی کالبدی این نوع ابنیه است که در یک دسته بندی کلی می توان به دو الگوی درونگرا و برونگرا در این خصوص اشاره نمود. به رغم تداوم الگوهای درونگرا در معماری سنتی ایران، به دلیل مسائل مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و غیره، کاربست الگوهای برونگرا در مسکن معاصر ایرانی کاملاً مرسوم شده است و طی دهه های اخیر، امکان استفاده از الگوهای درونگرا در معماری ابنیه مسکونی کاملاً محدود شده است. طی این پژوهش با استناد به ادبیات قرآنی، مسئله ارجحیت الگوهای درونگرا بر برونگرا برای کاربست در ابنیه مسکونی پی جویی شده است. شالوده نظری این پژوهش مبتنی بر آیه 80 سوره نحل می باشد که به سَکَن (آرامش) در خانه تصریح کرده است. با پی جویی کلید واژه «سَکَن» در سایر آیات قرآن کریم، دو موضوع فرازمانی و مشابه دیگر به لحاظ قابلیت آرامش بخشی در قرآن کشف شد که عبارت اند از: «شب» و «همسر». در این پژوهش با تطبیق آیات مربوط به این سه گانه (خانه، شب و همسر) با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، از وجه اشتراک این سه در قابلیت آرامش بخشی رمزگشایی شده است. طبق تحلیل ارائه شده، به جزء موضوع آرامش بخشی، تنها وجه اشتراک مورد تصریح برای دو عنوان «شب: لیل» و «همسر: زوج یا زوجه» در ادبیات قرآنی، ویژگی پوشانندگی این دو موضوع است که در قرآن کریم با واژه «لباس: پوشش» از آن یاد شده است. در نهایت با استناد به این وجه اشتراک طی روش استدلال منطقی، ارجحیت کاربست الگوهای درونگرا در ابنیه مسکونی استنتاج شده است.

یزد یکی از مناطق کشور با اقلیم گرم وخشک می باشد که تابش خورشید نقش مهمی در شکل گیری معماری مسکونی آن داشته است. این مقاله به شیوه تاریخی-تطبیقی به بررسی تعامل اصول معماری مسکونی حاکم بر خانه های دو دوره آل مظفر و قاجار با انرژی خورشیدی از منظر جهت گیری پرداخته است. سؤالات مطرح شده عبارت اند از: 1. آیا خانه های دوره های آل مظفر و قاجار براساس تعامل با انرژی خورشیدی شکل گرفته اند؟ 2. در کدام دوره و به چه دلیل معماری مسکونی تعامل بهتری را با انرژی خورشیدی نشان می دهد؟ 3. آیا تعامل بهتر با اقلیم به تناسبات میان حیاط مرکزی و جداره ها ارتباط دارد و چگونه تناسبات مذکور باعث این تعامل می شوند؟ بدین منظور، مدل سه بعدی خانه های کریمی (آل مظفر) و شکوهی (قاجار)، در محیط نرم افزار اکوتکت ساخته شد و داده های آب وهوایی شهر یزد بر عملیات شبیه سازی اعمال شد. سپس مدل ها بر نقاله خورشیدی منطبق و روند رفتاری خانه ها مورد تحلیل قرار گرفت و در طولانی ترین و کوتاه ترین روز سال بسط داده شد. نتایج نشان می دهد جهت گیری مناسب سبب شده هر چهار جبهه، انرژی دریافتی خورشید را در طول سال تقسیم کنند. بخش تابستان نشین در ماه های گرم دارای سایه اندازی مناسب بوده و بخش زمستان نشین با دریافت مناسب در ماه های سرد، بخشی از انرژی گرمایی را فراهم می کند؛ اما این جبهه در خانه شکوهی عملکرد بهتری دارد؛ چرا که با توسعه ابعاد حیاط، مساحت این جداره افزایش یافته و انرژی بیشتری را دریافت می کند. همچنین حیاط خانه شکوهی در ماه های سرد عملکرد بهتری دارد. افزایش وسعت حیاط امکان ایجاد خرداقلیم را در فضای داخلی خانه فراهم می کند که آسایش مناسبی به همراه دارد. لذا می توان گفت معماری مسکونی در هر دو دوره در تعامل با انرژی خورشیدی ایجاد شده اند؛ اما خانه شکوهی تعامل بهتری را با اقلیم شهر یزد دارد که این امر ارتباط نزدیکی با تناسبات موجود در بنا دارد.

حضور و تعاملات اجتماعی مردم در فضا های عمومی معماری و شهری، اجتماع پذیری فضا ها را رقم می زند. در پژوهش حاضر، سنجش اجتماع پذیری فضا های عمومی شهری موضوع بحث است. کیفیت اجتماع پذیری، خصلت جدایی ناپذیر فضا های عمومی شهری است؛ اما در برخی از فضا های عمومی شهری کمرنگ شده یا از بین رفته است. مقاله حاضر در راستای پاسخ به این پرسش که: سنجش اجتماع پذیری محیط با تمرکز بر دو رویکرد انسانی و محیطی چگونه و با چه اجزایی صورت می گیرد، شکل گرفت. بدین منظور، محله عودلاجان تهران به عنوان مورد مطالعاتی انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. بستر های احتمالی شکل گیری تعاملات اجتماعی در این محله (از دو جنبه محیط محور و انسان محور) مورد ارزیابی واقع شد. در این پژوهش، ادبیات، مبانی نظری، شاخص های مورد بررسی و روش تحقیق مناسب با استناد به منابع دست اول جمع آوری و دسته بندی شدند. روش تحقیق مقاله حاضر، دو بخش شناختی و فضایی را شامل می شود. در بخش شناختی، با استفاده از اسناد و نقشه های موجود، نقشه محله تهیه شد که پس از بازدید های میدانی و مصاحبه با ساکنان محلی و غیرمحلی، یافته های شناختی گردآوری و به تولید نقشه های شناختی منجر شد. پیکره بندی فضایی محله نیز از طریق پارامتر های کمی روش چیدمان فضا مورد ارزیابی قرار گرفت. در نهایت از مقایسه داده های کمی و کیفی حاصله، به تحلیل اجتماع پذیری در محله عودلاجان اقدام شد. یافته های پژوهش حاکی از آن بود که اصل قرار دادن مدلسازی رایانه ای نحو فضا در سنجش مفاهیم اجتماعی، مفید بوده اما کافی نیست و به منظور اقدامات کالبدی در جهت بهبود وضعیت اجتماعی بافت های شهری، نیاز است که از روش های مکملی همچون نقشه های شناختی نیز بهره گرفته شود.

هسته های تاریخی شهرها به عنوان میراث فرهنگی و اجتماعی هر جامعه ای شناخته می شوند، اما فرسودگی و تخریب ناشی از گذر زمان و حذف تدریجی و یا تغییر عملکرد برخی بناها در بافت های تاریخی نیاز به توسعه های درون بافتی و طراحی بناهای میان افزا را مطرح می سازد. این توسعه ها در صورتی که ناموزون، بدون توجه به زمینه و به گونه ای شتابزده صورت پذیرد، منجربه ناهماهنگی و مخدوش شدن بافت قدیم می شود. استیون سمز1، استاد دانشگاه و معمار و طراح پروژه های گوناگون حفاظتی و ساختمانی در آمریکا چهار راهکار برجسته طراحان در برخورد با زمینه های تاریخی را تکرار عین به عین زمینه، مداخله خلاقانه در سبک، ارجاع انتزاعی و مخالفت عمدی با زمینه معرفی می کند. هدف از این پژوهش بررسی استراتژی ترجیحی متخصصان معماری شهرسازی و مرمت برای طراحی بناهای میان افزا در بافت های تاریخی از میان چهار راهکار مطرح شده توسط سمز می باشد، شناخت دیدگاه های ترجیحی متخصصان و مقایسه آن با دیدگاه های شهروندان و کشف شباهت ها و تفاوت های میان دیدگاه های این دو گروه می تواند راهنمای متخصصان در طراحی های میان افزای آینده باشد. روش به کار گرفته شده در این پژوهش پیمایشی است و در دو مرحله صورت گرفته است. همچنین اطلاعات به دو طریق مطالعات اسنادی و میدانی (پرسشنامه) جمع آوری شده است. جامعه آماری این تحقیق را 120 نفر از متخصصان این سه رشته تشکیل می دهند. نتایج به دست آمده نشان می دهد که معماران راهکار مخالفت عمدی با زمینه و شهرسازان و متخصصان مرمت، راهکار تکرار عین به عین زمینه را به عنوان استراتژی ترجیحی طراحی بناهای میان افزا در بافت های تاریخی برمی گزینند. همچنین مهم ترین خصیصه طراحی از دیدگاه متخصصان معماری، ایجاد نوآوری و پیچیدگی در زمینه و از دیدگاه متخصصان شهرسازی و مرمت، دلپذیر و خوشایند بودن در زمینه می باشد.

در سال های اخیر علی رغم فراگیر شدن بحث های جهانی شدن و گسترش روابط در دنیای مجازی همچنان مکان و حس مکان، کانون توجه بسیاری از پژوهش های نظری و تجربی است. اهمیت یکپارچگی رویکردهای عینی و ذهنی به این مفاهیم، بر تعادل و موازنه پرداختن توأمان به ویژگی های فیزیکی مکان ها و ارزش های اجتماعی و فرهنگی جامعه تأکید می کند. در این زمینه روایت قصه های جامعه شامل خاطرات، باورها، ارزش ها و اسطوره های جامعه در فضاهای شهری، بر تقویت پیوند با آن ها مؤثر خواهند بود. این در حالی است که در پرداختن به فضاها و مکان های شهری، اغلب قصه ها و رویدادهای پیشین آن ها مورد غفلت واقع می شوند. بنابراین پرداختن به روایت های جامعه در متن فضاهای شهری به عنوان عامل اتصال دهنده افراد به محیط زندگی آن ها ضروری است. در این مقاله نقش قصه های جامعه و روایت آن ها در تقویت حس مکان بررسی شده است. پرسش اصلی این است که چگونه می توان به کمک روایت و خوانش قصه های جامعه در فضاهای شهری، حس مکان را تقویت کرده و تداوم بخشید؟ به این منظور با به کارگیری روش توصیفی-تحلیلی، نخست، متون و نظریه های مرتبط در این زمینه، مرور و مفاهیم و آراء صاحب نظران بررسی شده است. سپس روابط میان مفاهیم اصلی تشریح و تحلیل شده است. بر پایه تأثیر مثبت و تقویت کننده روایت قصه های مکان بر حس مکان، و در قالب رویکرد نشانه شناسی لایه ای، فضای شهری به عنوان یک متن و قصه های آن نیز به عنوان یکی از لایه های متنی معرفی شد. به منظور حفظ انسجام کلیت متن مکان، باید نقش و ارزش لایه های مختلف متنی مکان-فعالیت ها، کالبدی، تصورات-با نقش و ارزش لایه متنی قصه های مکان همسو بوده و یکدیگر را تقویت کنند. برای نمایش قصه ها، طی فرآیندی باید مشخص شود کدام قصه ها برای جامعه از اهمیت بیشتری برخوردار است، سپس روش ها و عناصر نمایش دهنده آن ها-کالبدی و غیرکالبدی-تعیین شوند.

بافت های قدیمی با ارزش شهر رشت ازجمله محله قدیمی ساغریسازان به مثابه بستر وقوع رویدادها، یادآور خاطرات فردی و جمعی شهروندان بوده و نقش مهمی را در خوشایندی و معنادار نمودن محیط شهری ایفا می نماید. ایفاء نقش مورد نظر مستلزم وجود کُدهای قابل شناسایی در بافت های قدیمی است که گذر زمان موجب فرسایش آن ها شده است. این پژوهش به بررسی خاطره جمعی ساکنین در احیای خانه ها و بناهای قدیمی با ارزش ساغریسازان می پردازد. پس از پرداختن به نظریه های موجود در زمینه خاطره جمعی و مطالعه موردی با رویکرد تحلیلی به آزمون فرضیه پرداخته شده است. پرسش این تحقیق حول این محور قرار دارد که آیا می توان از خاطرات جمعی شهروندان درجهت احیای خانه ها و بافت های قدیمی با ارزش معماری، بهره گرفت؟ همچنین محوریت این تحقیق برگرفته از این فرض است که به نظر می رسد استمرار و حفظ هویت کلیت بافت ساغریسازان به خاطره جمعی و حس تعلق شهروندان در بافت مورد نظر وابسته است. هدف از این تحقیق یافتن پیشنهادات عملی برای افزایش کیفیت در بافت های قدیمی با ارزش بوده؛ و از آنجایی که تبیین کیفی عوامل و محورهای محیطی جهت حصول به پیشنهادات اجرایی است، لذا روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی و کسب اطلاعات از طریق منابع کتابخانه ای صورت پذیرفته است. برای بررسی خانه ها و بناهای بومی مورد مطالعه، پرسشنامه سنجش شاخص ها تهیه و تنظیم و در بین 47 نفر از ساکنین این بافت قدیمی توزیع شد و اطلاعات جمع آوری شده با نرم افزار 1SPSS تحلیل شدند. نتایج نشان می دهند که به دلیل توجه مدیریت شهری به ساخت و سازهای جدید، بافت قدیمی رها شده و بسیاری از خاطرات در این محله رنگ باخته است، نقش خاطره جمعی در احیای بافت های قدیمی با ارزش می تواند با به کارگیری مشارکت شهروندان و دریافت نقشه های شناختی آن ها نسبت به مکان، حفاظت از آیین ها و برگزاری نمایش های آیینی خاطره انگیز در مکان های مذهبی و حفظ عناصر بومی قدیمی با ارزش و به کارگیری آن در ساخت و سازهای جدید و مورد مطالبه روز شهروندان صورت پذیرد.

امروزه اکثر ورودی شهرها، به جای تجلی ویژگی های هویتی و نمایاندن شناسنامه فرهنگی، به فضایی یکنواخت و کلیشه ای بدل شده اند که از فرط این یکنواختی، چندان هم قابل ادراک نیستند. بنابراین لازم است در کنار ایجاد و ارتقاء مسأله هویت در ورودی شهرها، به دنبال ایجاد مقدمات لازم برای درک این هویت نیز بود. به عبارت دیگر، تجلی هویت به شکلی ملموس و قابل درک برای ناظر در کلیه فضاهای شهری به خصوص ورودی شهرها، به عنوان اولین فضای آشنایی افراد با شهر، واجد اهمیت است. هدف از ارائه پژوهش پیش رو، بررسی نقش ادراک و عوامل تأثیرگذار بر آن، در فهم هرچه بیشتر منظر برآمده از هویت خاص یک محل می باشد که به طور ویژه روی ورودی غربی شهر گرگان انجام گرفته است. بدین منظور، این تحقیق کیفی در قالب مطالعه ای کاربردی و با روشی توصیفی-تحلیلی به واکاوی موضوع مذکور می پردازد و در خلال خود به ارائه جدول ماتریسی، جهت بررسی ارتباط مؤلفه های تأثیرگذار بر ادراک محیطی ورودی شهرها، با گونه های مختلف منظر فرهنگی پرداخته است. شیوه اصلی گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی، مطالعات کتابخانه ای و پیمایش میدانی می باشد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد توجه به عوامل گوناگونی چون گروه های سنی و جنسی، حرکت یا سکون ناظر، پیاده یا سواره بودن ناظر، شهروند یا مسافر بودن ناظر و غیره در طراحی فضاها، در افزایش درک افراد از فضاهای هویتمند و دارای منظر فرهنگی اثرگذار می باشد. از طرفی به کارگیری عوامل گوناگون انسانی، انسان ساخت و عناصر طبیعی در ایجاد منظر فرهنگی قابل ادراک مؤثر می افتد. در ساماندهی ورودی شهر گرگان، به عنوان شهری شمالی با اقلیم منحصر به فرد و محیط طبیعی ویژه، توجه خاص به عوامل طبیعی، به عنوان بارزترین عامل ایجاد منظر فرهنگی، مطرح می باشد. درگیر نمودن گروه های مختلف سنی، جنسی و غیره و طراحی متناسب با ویژگی های ادراکی آن ها تحت فعالیت های مختلفی چون ایجاد گلستان، کشاورزی شهری و آگروتوریسم و غیره می تواند دستیابی به منظر فرهنگی قابل ادراک را فراهم نماید.

امروزه برنامه ریزی دیگر صرفاً به عنوان حرفه ای علمی، فنی و یا وظیفه ای دولتی و حکومتی تلقی نمی شود؛ بلکه به مثابه پلی است که برنامه ریزان را در ارتباط با تغییرات نهادی قرار می دهد. به عبارت دیگر نظریه برنامه ریزی در خلاء اجتماعی، اقتصادی و یا سیاسی شکل نمی گیرند، بلکه به وسیله افراد و در موقعیت های اجتماعی با هدف تبیین وضع موجود و تجویز رویه ها و فرآیند مناسب تر صورت بندی می شود. این پژوهش با هدف معرفی توان تبیینی و تجویزی برنامه های ساختاری-راهبردی در بستر نهادگرایی به منظور ارتقاء ظرفیت کاربست آن در نظام شهرسازی ایران صورت پذیرفته است. به این منظور از روش نظریه پردازی داده بنیاد به عنوان راهبرد پژوهش بهره گرفته شده است. ابزارهای جمع آوری داده ها در این پژوهش مطالعات اسنادی و کتابخانه ای، مصاحبه با کارشناسان، مدیران و صاحب نظران و مشاهده مشارکتی در محیط تحقیق بوده و مشتمل بر دو سطح کلان و خرد معرفی می باشد. در سطح کلان، شرایط و مؤلفه های نظام شهرسازی ایران، با جامعیتی فراگیر مورد توجه بوده و در سطح خرد، نمونه کاوی با هدف بررسی مقیاس محلی برنامه ریزی و مدیریت شهری در طرح توسعه و عمران شهر مشهد انجام شده است. در نتیجه این تحلیل ها، در ارتباط با نظام شهرسازی ایران و برنامه های ساختاری-راهبردی 159 مفهوم و 44 مقوله و نه مقوله کلان در شش سرفصل با استفاده از روش کد گذاری بازشناسی شد. از بین مقوله های شناسایی شده، نهادگرایی در برنامه های ساختاری-راهبردی به عنوان مقوله محوری انتخاب و مدل پارادایمی با تأکید بر شرایط علّی، زمینه ای، مداخله گر و راهبردها و پیامدها ترسیم شد. بر پایه این مدل تحلیلی، برنامه ریزی ساختاری-راهبردی به عنوان چارچوب گفتمان و در ارتباط با بسیج اجتماعی و در بستر تغییرات نهادی، شرایط را به منظور توسعه در مقیاس ها و سطوح مختلف فراهم می سازد.