جغرافیا و برنامه ریزی
سال:1389 | دوره:15 | شماره:32 |تعداد مقالات:13

به منظور مشخص نمودن محدوده ای حساس به وقوع لغزش در دامنه ای شرقی کوهستان سهند، در این مقاله ابتدا 9 لایه از عوامل موثر در رانش زمین رقومی شده و پس از وزن دهی به عوامل با استفاده از نرم افزار Arc/View و تجزیه و تحلیل دو متغیره، نقشه پهنه بندی خطر زمین لغزش در محدوده حوضه قرنقوچای (با مختصات جغرافیائی '27/ °46 تا '42/ °47 طول شرقی و '58/ °36 تا '44/ °37 عرض شمالی) تهیه شده است. نتایج حاصل از این مطالعات و پهنه بندی محدوده های تحت خطر نشان می دهد بخش های حساس به وقوع لغزش، غالبا از سازندهایی مانند مارن، خاکسترهای آتشفشانی و آبرفت های قدیمی تشکیل شده و اکثرا این محدوده ها دارای شیب تندبوده و در ارتفاع 2000 متری واقع شده اند. در حوضه قرنقوچای، بیش از 7 روستا (ینگجه، قلعه، سعادتلو، دربند، سلوک، آغچه رود، عزیزکندی)، در محدوده با خطر خیلی بالا و بیش از 12 روستا (حسین آلان، شوردرق، آغچه اوغلان، شورقره کند، کریم آباد، احمدآباد، قراجه قیه، عین آباد، طهرآباد، چپند، آغبلاغ، آسایش، گشایش) نیز در محدوده با خطر بالا قرار گرفته اند. بخش های حساس به وقوع لغزش عموما در بخش های میانی حوضه و در بالادست سد سهند قرار گرفته اند. قرار گرفتن بی ثبات ترین دامنه ها در محدوده های بالادست سد (سد سهند) و مدیریت نامناسب شیب ها در محدوده یاد شده از جمله مواردی است که شناسائی و پهنه بندی محدوده های حساس به وقوع لغزش، به منظور مدیریت مناسب دامنه ها را بیش از پیش ضروری ساخته است.

توسعه سریع و شتابان شهرنشینی در کشورهای در حال توسعه و تمرکز روزافزون جمعیت و فعالیت ها در برخی از مناطق، توازن و تعادل منطقه ای را برهم زده و به عنوان یکی از مشخصه های اصلی کشورهای جهان سوم درآمده است. این ویژگی را می توان معلول سیاست های رشد قطبی دانست که در نتیجه آن، بخش عمده ای از امکانات کشور در یک یا چند منطقه تمرکز می یابد و سایر مناطق در حاشیه می ماند. برای ایجاد تعادل و به منظور شکل دادن فضاهای مناسب و همگون، علم برنامه ریزی منطقه ای مطرح می شود و اولین گام در برنامه ریزی منطقه ای، شناخت نابرابری های اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی مراکز و نواحی مختلف است. این مقاله به بررسی نابرابری های موجود در شهرستان های استان آذربایجان شرقی از نظر برخورداری از خدمات مختلف اجتماعی اقتصادی و زیربنایی می پردازد. در این بررسی 44 شاخص به عنوان شاخص های مقایسه ای شهرستان های استان در 4 بخش کلی، زیربنایی، تولیدی و اجتماعی انتخاب شدند و با استفاده از تکنیک های تاکسونومی عددی و تحلیل خوشه ای به رتبه بندی شهرستان های استان، بر اساس آمار و اطلاعات سال 1385 پرداخته شد و در پایان با شناسایی شهرستان های محروم، اولویت توسعه و سرمایه گذاری جهت تحقق عدالت اجتماعی ارایه شده است. بر اساس نتایج کلی این تحقیق، نیمه غربی استان تقریبا نیمه برخوردار و نیمه شرقی استان نیمه محروم یا غیربرخوردار است. به عبارت دیگر، از 9 شهرستان واقع در سطوح اول و دوم برخورداری، 9 شهرستان در نیمه غربی و تنها یک شهرستان (شهرستان سراب) در نیمه شرقی قرار گرفته است. در سطوح سوم و چهارم برخورداری که شهرستان های کم برخوردار را در خود جای داده است تنها شهرستان ملکان از غرب استان در بین این شهرستان ها مشاهده می شود و بقیه شهرستان های آن از نیمه شرقی استان هستند.

بحث و بررسی در مورد تحلیل و ارزیابی نظام شبکه شهری در سطوح مختلف اعم از ملی یا منطقه ای زمانی آغاز می شود که آرایش و نظم فضایی این شهرها در سطح شبکه شهری از قالب سلسله مراتبی منظم خود خارج شده و به سمت الگویی نامتعادل و ناهماهنگ پیش رود. در چارچوب این الگو، شهرهای بزرگ شبکه همچنان بزرگ و بزرگ تر می شوند و با تمرکز خدمات، سرمایه ها، امکانات و تسهیلات شهری و در نتیجه جمعیت در خود به زیان سایر کانون های شهری شبکه (اعم از شهرهای میانی، کوچک و روستاشهرها) عمل نموده و یک نوع روابط نامتعادل فضایی در شبکه حکم فرما خواهد شد. مقاله حاضر درصدد است که به تحلیل و ارزیابی شبکه شهری استان ایلام با تاکید بر نقش شهرهای کوچک بپردازد. روش عمده تحقیق توصیفی - تحلیلی است و از حیث نوع تحقیق کاربردی می باشد، همچنین در جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از مدل های منحنی لورنز، قانون رتبه - اندازه و تعدیل یافته، بهره گرفته شده، نتایج و یافته های این مطالعه نشان می دهد که شبکه شهری استان ایلام همواره با عدم تعادل و ناهماهنگی های بسیاری رو به رو بوده است. شهر ایلام به عنوان نخست شهر منطقه ظاهر شده و با شهرهای بعدی شبکه شکاف چشمگیری دارد. شهرهای کوچک به نسبت مرتبه ای که در سطح شبکه دارا هستند دارای جمعیت بسیار پایین و امکانات محدود بوده، همچنین تعداد شهرهای بسیار کوچک (روستاشهرها) همواره در حال افزایش بوده، در صورتی که جمعیت آن ها فوق العاده پایین است.

این مقاله به بررسی عوامل اثرگذار بر تمایل شهروندان به استفاده از پل های عابر پیاده می پردازد. برای این منظور تعداد 10 پل عابر پیاده در دو شهر تهران و شیراز به صورت نمونه انتخاب شده و از تعداد 200 عابر پیاده مصاحبه به عمل آمده است. تصمیم عابرین در مورد استفاده از پل، ناشی از تصور آنها از میزان خطر تصادف در هنگام عبور از عرض خیابان است. عوامل موثر بر این تصمیم عبارتند از: داشتن سابقه تصادف رانندگی، ساعت عبور از محل گذر و تراکم جمعیت عبوری از زیر پل. به نظر می رسد اغلب عابرین به دلیل صرفه جویی در وقت و انرژی جسمانی، عبور از زیر پل را ترجیح می دهند. علاوه بر این تصور عابرین از ایمنی استفاده از تقاطع جایگزین و یا گذر غیررسمی از عرض خیابان نیز تاثیر قابل ملاحظه ای بر تصمیم آنها دارد. شواهد نشان می دهد که هرچه موانع زیر پل ها بیشتر باشد، عابرین مجبور می شوند که از روی پل عبور کنند. بنابراین وجود موانع و بازدارنده های فیزیکی می تواند راهکاری کوتاه مدت جهت ترغیب عابرین برای عبور از روی پل قلمداد شود.

توجه به اهداف عمده طراحی اقلیمی در هر منطقه آب و هوایی و پیش بینی مواردی در جهت تحقق بخشیدن به این اهداف موجب سازگاری و هماهنگی ساختمان ها با شرایط اقلیمی و موجب صرفه جویی در مصرف انرژی و هویت یافتن معماری در هر اقلیم خواهد شد. هدف این پژوهش، ارزیابی شرایط دمایی شهر روانسر با استفاده از شاخص های آسایش دمایی «اوانز»، «ماهانی»، «اولگی» و «گیونی» است. در این پژوهش ابتدا ویژگی های عناصر اقلیمی مانند دما، باد، رطوبت و... در دوره آماری (1386-1368) تعیین شد. سپس بر اساس مدل های منطقه آسایش، شرایط گرمایی (سرد، گرم یا راحت) هر ماه مشخص شد. نتایج نشان داد که دمای هوای فضای بیرونی اغلب سردتر از فضای درونی ساختمان است و در دوره کوتاهی نیز گرم تر است. بنابراین جهت گیری ساختمان به سمت «جنوب شرق» با کشیدگی در جهت «شمال شرق» - «جنوب غرب» توصیه می شود. قرارگیری نورگیرها به سمت «جنوب شرق»، نفوذ نور خورشید را در شرایط سردتر پیش از ظهر در دوره سرد سال به درون ساختمان فراهم می سازد. وجود سایبان افقی بر بالای این نورگیرها با عمقی برابر 0.4 ارتفاع پنجره از ورود نور خورشید در روزهای گرم (اردیبهشت تا مرداد) جلوگیری می کند. در دوره سرد، این بناها در پناه بادهای غالب (شمال غربی) قرار می گیرند. می توان با تعبیه بازشوهای رو به شمال غرب برای خنک کردن مساکن در دوره گرم سود جست.

سیستم رودخانه ای باغلار با دو شاخه اصلی مشه لر و سیسده خود، حوضه ای 12.8 کیلومترمربعی است که در جنوب غربی شهر کشکسرای در شمال غرب ایران واقع شده است. این سیستم یکی از سیستم های رودخانه ای دامنه شمالی میشوداغ است که سیر تکاملی آن در دوره های اخیر زمین شناسی دچار تحولات زیادی شده است که وقوع پدیده اسارت یکی از حلقه های آن است. در این تحقیق سعی شده است تا با تکیه بر مطالعات میدانی و به کمک تحلیل های توپوگرافی و زمین شناسی، علاوه بر شناسایی عامل یا عوامل ایجاد اسارت رودخانه، آثار وقوع این پدیده نیز مورد بررسی قرار گیرد. بر اساس نتایج این تحقیق وضعیت کنونی سیستم رودخانه ای نتیجه عملکرد هر دو فرایند انحراف و اسارت بوده است و مکانیسم های کنترل کننده آلوژنیک از قبیل فعالیت های تکتونیکی و حرکات توده ای در ایجاد این وضعیت نقش اساسی داشته اند. ابتدا وقوع یک زمین لغزش در مسیر شاخه مشه لر موجب انحراف شاخه مشه لر به سمت شاخه سیسده شده است. سپس در بالادست نقطه انحراف، شاخه مشه لر به وسیله شاخه سیسده اسیر شده است. همین اتفاقات و در پی آن جابه جایی مداوم نقطه اسارت به طرف بالادست در اثر عملکرد فعالیت های تکتونیکی بر روی برآمدگی های فشاری منطقه، آثاری را در قسمت های مختلف سیستم رودخانه ای باغلار ایجاد نموده است که از جمله آنها می توان به افزایش حفر بستر و تغییر در مورفولوژی مسیر رودخانه در بالادست نقطه اسارت، متروکه شدن بخش هایی از آبراهه قبلی مشه لر در اثر جا به جایی نقطه اسارت، تشکیل گدار بادی و تغییر در مورفولوژی مخروط افکنه باغلار اشاره نمود. نوع اسارت در رودخانه باغلار نوعی آبربایی است که عامل محرک و ایجاد آن، عوامل آلوسیکلیک است. در مجموع می توان گفت که از نظر فرایندهای ژئومورفولوژیکی، سیستم رودخانه ای باغلار از دینامیک بسیار بالایی برخوردار است و حساسیت بخش های مختلف سیستم به تغییرات محیطی آلوسیکلیک یا اوتوسیکلیک ضرورت توجه در برنامه ریزی ها در مورد چنین سیستم هایی را طلب می کند.

هر مکان جغرافیایی در روی زمین بارش و نوسانات بارش خاص خود را دارد. ویژگی های جغرافیایی محل یکی از عوامل تاثیرگذار بر روی بارش های هر منطقه می باشد. همچنین نقش متغیر های محیطی در مقدار و پراکنش بارش به ویژه در مناطق کوهستانی انکارناپذیر است. تاثیرات عوامل محیطی بر روی عناصر اقلیمی باعث کاربرد روزافزون تکنیک های آماری در بررسی های اقلیمی شده اند و کاربرد صحیح این تکنیک ها، مدل بندی و شیبه سازی تغییرات مکانی عناصر اقلیمی را امکان پذیر ساخته اند. بنابراین شناسایی روابط بین متغیرهای محیطی و انواع فرکانس های عنصر بارش در منطقه کوهستانی تالش هدف این مقاله است. در این مطالعه به بررسی روابط آماری بین چند متغیر محلی مثل ارتفاع، عرض جغرافیایی، فاصله تا منبع رطوبت و فاصله تا حداکثر ارتفاع منطقه پرداخته شده است. برای انجام این تحقیق از آمار بارش 25 ساله (1385-1360) در 41 ایستگاه هواشناسی و باران سنجی موجود در منطقه استفاده شده است. متغیرهای توپوگرافی - جغرافیایی نیز با استفاده از نقشه های توپوگرافی 1:50000 و 1:100000 و 1:250000 منطقه استخراج شده اند. ضرایب همبستگی بین متغیرهای توپوگرافی - جغرافیایی با انواع بارش های سالانه، فصلی، محاسبه شده و معادلات پیش بینی بارش های منطقه تهیه شده است.نتایج تحقیق نشان می دهد که از میان متغیر های موجود، فاصله تا دریای خزر و ارتفاع مهم ترین عوامل محلی تاثیرگذار در بارش های منطقه تالش هستند.

یکی از مهم ترین فرآیندها در تشکیل چشم انداز ناهمواری های بادی خصوصا نبکاها در مناطق خشک، پوشش گیاهی است. این پژوهش ارتباط بین خصوصیات گیاهی و حجم تپه نبکا را در منطقه خیرآباد سیرجان تحلیل کرده است که گونه غالب تشکیل دهنده نبکاهای منطقه را درختچه Tamarix mascatensis تشکیل می دهد. این درختچه با شرایط حاکم بر مناطق حمل رسوبات بادی تطابق یافته و چشم انداز نبکا را در این منطقه پدید آورده است. نتایج تحلیل رگرسیون ارتباط معنی دار قوی بین حجم مخروط نبکا با مولفه افقی سایه انداز گیاه با ضریب تعیین 0.90 و انحراف معیار خطای برآورد 0.60 نشان می دهد. شدت ارتباط بین حجم گیاه و حجم تپه با 0.84 ضریب تعیین و 0.76 انحراف معیار خطای برآورد، در مرتبه بعدی قرار گرفته است. همچنین ارتباط معنی دار ضعیفی بین حجم تپه با مولفه عمودی گیاه با ضریب تعیین 0.50 و میزان خطای برآورد 1.34 برقرار شده است. بنابراین بهترین ارتباط از بین خصوصیات گیاهی و حجم تپه نبکا به صورت چشم گیری مربوط به تاج پوشش Tamarix mascatensis است.