مرمت و معماری ایران
سال:1390 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:7

تزئینات طلاکاری روی سنگ، از انواع تزئینات رایج در معماری دوره قاجار در ایران است. نمونه های متعددی از این تزئینات در مجموعه تاریخی - فرهنگی کاخ گلستان در تهران شناسایی شده است. در این پژوهش برای بررسی فنی تکنیک این تزئینات، به بررسی تزئینات کوشک شمس العماره و تخت مرمر پرداخته می شود. در ابتدا نمونه های مورد بررسی، معرفی، و سپس مطالعات آزمایشگاهی انجام شده است. جهت شناسایی ورق های فلزی به کار رفته در اجرای این تزئینات، از روش دستگاهی SEM-EDS و برای شناسایی واسط چسباننده ورق فلزی، از روش دستگاهی FTIR استفاده شد. مشاهدات میکروسکوپی نشان دهنده کاربرد ورق طلا در اجرای این تزئینات است و بدین گونه، شیوه اجرای این تزئینات، فن طلاچسبان بوده است. همچنین بررسی ها حاکی از کاربرد یک واسط چسباننده روغنی در اجرای این تزئینات است که روغن کمان به عنوان یک احتمال قرین به واقعیت مورد نظر قرار گرفت. با استناد به نمونه های مورد بررسی، طلاچسبان روی سنگ در این دوران به شیوه «طلاکاری روغنی» انجام می گرفته است. این بررسی ها حاکی از آن است که طلا در تزئینات معماری قاجار در مجموعه کاخ گلستان تهران همچنان مورد توجه و استفاده بوده است.

برای ساختن یک بنا از نخستین گام ها تا مراحل پایانی، هماره نیازمند دانش هندسه هستیم. امروزه استفاده از ابزارهای بسیار دقیق که خود بر پایه دانش ریاضیات و هندسه ساخته شده است، در تمامی امور ساختمانی رواج دارد. یکی از پرسش های متداول در معماری گذشته، چگونگی اجرای تناسبات و تقسیم بندی ها در معماری سنتی، بدون داشتن ابزار امروزی است. در گذشته، پیاده سازی فرم و اندازه های ساختمان با استفاده از دانش هندسه انجام می گرفت که خود بنیان کنترل ساختمان از لحاظ زیبایی و ایستایی را بر عهده داشت. بکارگیری مثلث هنجار با استفاده از ابزار ساده و در دسترس معماران، ساختاری بود که کاربردهای گوناگونی داشت؛ مانند جذر گرفتن یا مجذور کردن اعداد و تقسیم بندی خطوط، که از ارکان هندسه عملی است. از آغاز پیاده سازی نقشه ها، تا ترسیم گره چینی های هندسی، معمار همواره با تقسیم بندی خطوط سروکار دارد. دانش مثلث هنجار، بر پایه مفاهیم ساده هندسی قابل درک برای معماران و هنرمندان بنیاد گذاشته شده است و ساختار آن به گونه ای است که با ابزار معماری و در ابعاد ساختمانی با دقت تمام قابل اجرا است. با تسلط معماران بر این روش، کلیه تقسیم بندی ها در ابعاد کوچک در تزیینات وابسته به معماری و در ابعاد بزرگ در تقسیم بندی های زمین بنا و پیاده سازی قوس های تاق ها و تویزه ها به سادگی و با دقت قابل انجام خواهد بود. روش های دیگری نیز برای تقسیم بندی وجود دارد که یا دقت لازم را نداشته یا در ابعاد و اندازه های معماری و با وسایل ساده معماری پاسخ گو نیستند. به کارگیری مثلث هنجار در انجام اعمال هندسی بالا در این مقاله برای نخستین بار معرفی می شود. بدین گونه، افزون بر روشن شدن ضرورت شناخت هندسه برای معماران، گوشه ای از توانمندی معماران ایرانی در دانش هندسه آشکار می گردد.

ایران با توجه به تمدن کهن خود، آثار تاریخی و فرهنگی بسیار زیادی دارد. در بین این آثار ارزشمند که نیازمند تدابیر نگاهداشتی ویژه است، اشیا چوبی فراوان دیده می شود، چوب که ماده ای ناپایدار است، نیازمند نگاهداشت دقیق است اسیدی شدن از جمله آسیب هایی است که باعث تخریب چوب می شود. در این پژوهش سعی شده با استفاده از فناوری جدید نانو (با توجه به ابعاد و ویژگی های نانو مواد) و با رعایت اصول نگاه داشتی، راهکار مرمتی کارآمد و به روزی برای اسید زدایی چوبینه های تاریخی ارائه شود.نمونه چوب آزمایشی در این پروژه یک نمونه چوب مطالعاتی قدیمی مربوط به اوایل قرن دهم هجری (با pH حدود 3.98) است. چوب مذکور در قطعات هم اندازه برش خورد و با محلول نانو مواد هیدروکسیدکلسیم و هیدروکسید منیزیم، به شیوه غوطه وری اسید زدایی شد. پس از بررسی نتایج به دست آمده از آزمایش های اسید زدایی، مشخص شد درمان با نانو ذرات هیدروکسید منیزیم، خنثی سازی بهتری را در پی دارد، زیرا، عمق نفوذ بیشتر و یکنواخت تری دارد، ذخیره قلیایی مناسبی بر جا می گذارد و چوب را در برابر آسیب های آتی مقاوم تر می کند.

در این مقاله سعی شده به بازدارنده ای ایمن، غیرسمی و موثر دست یافت؛ به گونه ای که ضمن درمان و کنترل خوردگی، سلامت مرمتگر را نیز تضمین کند؛ به پاتین آسیب نزده و کمترین دخل و تصرف و تغییر را در اثر تاریخی داشته باشد. بر این اساس و با توجه به مطالعات انجام شده، عصاره گیاه مریم گلی داروئی استخراج شد و سپس عملکرد آن به عنوان بازدارنده در محیط کلرید سدیم 0.5 مولار مورد بررسی قرار گرفت. بازدارندگی این ترکیب توسط روش های شیمیایی کاهش وزن و روش الکتروشیمی پلاریزاسیون پتانسیو دینامیک مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفت. در ادامه از این ترکیب جدید، برای درمان بیماری برنز روی نمونه های تاریخی مطالعاتی استفاده شده و میزان اثر بخشی و چگونگی تغییرات ایجاد شده بر روی پاتین نمونه های مذکور بررسی شد. برای این کار از میکروسکوپ نوری، میکروسکوپ الکترونی روبشی و نیز چگالی سنجی نوری استفاده شد. نتایج مطالعات نشان دهنده عملکرد بازدارندگی خوب عصاره مریم گلی دارویی است.

موزون سازی دیوارنگاره های تاریخی، از دید نظری و در کار، همواره یکی از دغدغه های مرمتگران بوده است. یکی از مشکلات موجود، شناخت دقیق روش های موزون سازی و انتخاب درست آنها در بررسی شرایط ویژه هر اثر است. به دلیل مشاهده سردرگمی در زمینه مبانی این کارها و نیز احساس نیاز به پررنگ نمودن رابطه میان مبانی نظری و بخش اجرایی، هدف این مقاله، بررسی نظریات و استخراج قواعد اصولی در انتخاب شیوه موزون سازی متناسب با هر اثر است؛ بنابراین مقاله می خواهد به این پرسش پاسخ دهد که «مبانی نهفته در پس کار موزون سازی کدام است و این مبانی در عمل به چه شکل وشیوه هایی تجسم عینی می یابد؟».در روند پاسخگویی نیز، تلاش شده با ارائه نتایج پژوهش در قالب یک متن توصیفی برگرفته از منابع معتبر در زمینه مبانی نظری مرمت دیوارنگاره ها، تصویری روشن از انواع روش های موزون سازی ارائه شود. در این صورت مرمتگر می تواند با دید باز به گزینش روش موزون سازی مناسب بپردازد. در این میان از تجربیات شخصی نیز بهره گرفته شده تا سرانجام بتوان با تجزیه و تحلیلی کیفی، نتایج نهایی را که همان «شناخت اصول و شرایط مقدماتی در مواجهه با نقاشی های دیواری در راستای انتخاب مناسب ترین روش موزون سازی» است، به دست آورد.

مداخلات حفاظتی از ارکان حفاظت میراث فرهنگی به شمار می روند و در این میان به نظر می رسد «اصل حداقل مداخله» به عنوان اصل بنیادین مداخله،در آثار جایگاه ویژه ای دارد. اما همین اصل کاستی ها و نواقصی دارد و پیش بینی می شود حفاظت در آینده با چالش های جدی مواجه شود. موضوع مقاله، بیان جایگاه مهم اصل مذکور در حوزه حفاظت، و نیز کشف و اثبات کاستی هایی است که به نظر می رسد بر این اصل وارد است. هدف مقاله، تبیین منظم این ایرادات و هموار نمودن مسیر، جهت مرتفع ساختن کاستی های این اصل و تقویت نکات مثبت نهفته در آن است. در این راستا، با تامل در ساختار نظری اصل مذکور، از روش استدلال منطقی بهره برد، خواهد شد.سرانجام خاطرنشان می شود که به دلیل تاثیر پذیری اصل مذکور از جو زمانی خاص، فقدان اصلی جایگزین در آن زمان، و نیز نگرانی مفرط درخصوص از دست رفتن آثار، اشکالات و نواقص بسیاری، از گزینش واژگان نامناسب در نام گذاری این اصل گرفته، تا عدم شمول و جامعیت، گریباگیر اصل و زمینه ساز شکل گیری چالش های جدی در حوزه مداخلات حفاظتی گردیده است.

اشیا فلزی تاریخی و فرهنگی به مرور زمان در اثر عوامل مختلف محیطی، از طریق مکانیزم های مختلف تخریب می شوند. عوامل گوناگون مانند ترکیب شیمیایی آلیاژ، ریزساختار و نیز عوامل خورنده فعال در محیط دفن آنها در دراز مدت بر ترکیب شیمیایی و ساختار طبیعی پاتین شکل گرفته بر روی آنها موثر است. خوردگی به شکل های گوناگون در اشیا فلزی رخ می دهد و به تشکیل انواع خوردگی از دید ریخت شناسی می انجامد. یکی از بارزترین مکانیزم های خوردگی در اشیا تاریخی برنزی، مس زدایی یا انحلال انتخابی مس است که موجب شکل گیری ریخت شناسی های متفاوتی از خوردگی - بر حسب خورندگی محیط و سرعت خوردگی - در برنزهای تاریخی می شود.در این مقاله تعدادی از اشیا برنزی متعلق به محوطه باستانی هفت تپه خوزستان، برای بررسی فرآیند مس زدایی (انحلال انتخابی مس) با استفاده از روش آنالیز XRD و SEM-EDS مورد بررسی قرار گرفته اند. نتایج به دست آمده، بیانگر تاثیر فرآیند مس زدایی در تشکیل نوع خاصی از ریخت شناسی خوردگی در نمونه های هفت تپه و نیز رخ دادن خوردگی نوع دوم مرتبط با اشیا برنزی در این نمونه ها است.