فلسفه علم
سال:1390 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

هابرماس نظریه پردازی است که در چهارچوب سنت نظریه انتقادی گام بر می دارد و طی چند دهه حیات فکری خویش، در زمینه مقابله با انواع سلطه ها به خصوص سلطه های فکری که به طور نامحسوسی افراد جوامع را تحت سیطره خود قرار می دهند، تلاش کرده است. او در بخش فعالیت های روش شناختی و فلسفی خود، نقد نگاه پوزیتیویستی و علم گرایانه را که درصدد حاکمیت نگرش کمی و تکنولوژیکی بر تمامی شئونات زندگی آدمی برآمده بود، از جمله نخستین اهداف مهم خویش قرار داد. هابرماس برای این منظور، به تدوین، ارائه و تحلیل نظریه «علایق معرفتی» پرداخت. او در دوره بعدی حیات فکری خود، جهت شفافیت بخشیدن به فلسفه خویش تئوری «عقلانیت ارتباطی» را ارائه و بسط می دهد و بدین وسیله کارایی عقل را در الگوی مفاهمه متقابل تایید، تاکید و تحلیل می کند. هابرماس به جهت غلبه بر انتقادات وارده، در برخی آرای قبلی خود مثل نظریه صدق تجدید نظرهایی را اعمال می کند که در این مقاله، به همراه دیدگاه های مهم معرفت شناختی و فلسفی وی، مورد بحث و بررسی واقع می گردند.

به زعم پوپر، اگر چه در نهان خویش، از برخی داوری های ارزشی متاثر شده است، اما به آن معنا نیست که خود مرتکب همان خطایی شده که پوزیتیویست ها را بدان متهم کرده است. در این مقاله، ضمن پرداختن به نقش ارزش داوری در فلسفه علم پوپر، نشان داده شده است که تاثیرپذیری پوپر از ارزش داوری، فراتر از آن چیزی است که وی به آن اذعان می کند. به نظر نگارنده، دو موضع مهم در روش شناسی علمی پوپر، مستعد نفوذ ارزش ها هستند: فرایند وضع و انتخاب قاعده های روش شناسی، و فرایند انتخاب گزاره های پایه. از تحلیل این دو فرایند در روش شناسی علمی پوپر، این نتایج استنباط می شوند که «دانشمند، به مثابه دانشمند ارزش داوری می کند»، و «پوپر هم خود به مثابه یک فیلسوف علم، ارزش داوری نموده است».

در خصوص مفهوم میدان در نظریه الکترومغناطیس - همچون دیگر مفاهیم فیزیک - رویکردهای مختلفی وجود دارد که عملیات گرایی و واقع گرایی از مطرح ترین آنها هستند. در این مقاله ابتدا دیدگاه های تجربه گرایانه کارنپ و بریجمن مطرح می شود و سپس نگاه واقع گرایانه مارک لنگ بر اساس کتاب مقدمه ای بر فلسفه فیزیک (Lange, 2002) وی مورد بررسی قرار می گیرد. مارک لنگ در این کتاب به دو مساله اساسی می پردازد: «چرا کنش از راه دور یک مساله است» و «چه دلایلی برای واقعی دانستن میدان ها داریم؟» استدلال اصلی لنگ برای هر دو مساله، مبتنی بر فرض شهود موضعیت و ارضای این شهود است. وی فیزیک کلاسیک را در حل مسائل مربوط به وضعیت هستی شناختی انرژی، واقعیت میدان و موضعیت فضا - زمانی ناتوان می داند و معتقد است که همانا نظریه نسبیت اینشتین است که از عهده این مسائل بر می آید.در این مقاله از این ادعا دفاع می شود که مفهوم واقعیت میدان در حوزه کلاسیکی صرفا مبتنی بر یک پس زمینه و باور متافیزیکی و هستی شناسانه است، بنابراین با دیدگاه عملیات گرایی تعدیل شده در خصوص شناخت میدان قابل جمع است.

قول به ماهیتی مستقل از اراده آدمیان برای تکنولوژی، از سوی هر اندیشمندی که ارائه شود، تاثیرات درازدامنی بر کل منظومه تاملات او درباره تکنولوژی بر جای می نهد. هایدگر را در زمره قائلین به ماهیت مستقل برای تکنولوژی (ذات گرایان یا essentialists) آورده اند. رای هایدگر به این ماهیت، موکد و سازگار با سایر پاره های تفکر او در باب تکنولوژی است. این قول حتی تا نهایت فلسفه ورزی او درباره تکنولوژی یعنی آنجا که راهی به سوی رهایی از گشتل تکنولوژی می جوید، جاری است. مقاله حاضر سعی بر آن دارد که ادله و شواهد عرضه شده درباره این موضوع از سوی هایدگر را بر تکنولوژی پزشکی جاری سازد. آنگاه به نقدهایی که ممکن است بر این ادله و شواهد وارد شوند، می پردازد. جستن بنیادهای آرای هایدگر در باب تکنولوژی در نخستین اثر کلاسیک وی - هستی و زمان - مطمح نظر مقاله بوده است.

معمولا دکارت را یکی از بنیان گذاران علم جدید می دانند. او با ابداع هندسه تحلیلی ماده را ممتد گرفت و با طرد تبیین غایت گرایانه ارسطویی تبیین مکانیکی را جایگزین آن کرد. دکارت با الهام از ریاضیات روشی را بنا کرد که بر طبق آن هر مساله علمی بر حسب اعداد و اشکال هندسی صورت بندی گردد. او معتقد بود که کلیه واقعیات جهان مادی در چهارچوبی هندسی قابل بیان است و اختلاف اشیا در چنین جهانی تنها به سبب حرکت آنهاست. در این مقاله سعی شده است برخی از مقومات نظریه دکارت همچون ممتد بودن ماده و جسم، قوانین حرکت و روش پژوهش علمی او را بررسی شود.

یکی از تلاش هایی که در حوزه فلسفه طب صورت گرفت، تعمیم آموزه های فلسفه علم به حوزه پزشکی بود. در این زمینه آثار توماس کوهن بیشتر از سایر فلاسفه علم مورد عنایت قرار گرفت و تلاش شد بر اساس مفاهیم پارادیم، بحران پارادایمی، انقلاب پارادایمی، و وضعیت پزشکی در جهان امروز فهم شود. پزشکی امروز (بخوانیم مدرن) یک پارادایم است و این پارادایم اکنون دچار بحران شده است. دو نشانه اصلی این بحران یکم، اقبال بیماران به طب مکمل، و دوم درگرفتن بحث های فلسفی و اخلاقی در جامعه پزشکی هستند. به این ترتیب در این گفتار تلاش شده است با پاسخ گفتن به چهار پرسش اساسی وضعیت طب مدرن فهم شود. پرسش اول در مورد ماهیت خود طب است. اینکه در این عالم مدرن، طب دقیقا چه تعریفی دارد، نقطه ورود به بحث است. پرسش دوم آن است که آیا پزشکی اساسا یک پارادایم است یا به طور بنیادین با معنایی که از پارادایم مراد می شود، ناسازگار است. به این ترتیب نشان داده می شود که طبابت پارادایم نیست و زیست - پزشکی به مفهوم پارادایم نزدیک تر است و زیست - پزشکی هم به مثابه پارادایم در بحران نیست.

اندازه گیری در مکانیک کوانتوم یکی از وجوه افتراق اساسی آن با مکانیک کلاسیک است. در این مقاله مساله اندازه گیری، به عنوان یک مساله مهم در مکانیک کوانتوم طرح شده است و ضمن تحلیل مبانی فلسفی آن، راه حل هایی که مدل های مختلف نظری برای آن ارائه کرده اند به اجمال بررسی، تحلیل و مقایسه شده است تا از رهگذر آن بهترین راه حل یا راه حل های ارائه شده انتخاب شود.