پژوهش های دانش زمین
سال:1397 | دوره:9 | شماره:33 |تعداد مقالات:15

پوسته های زیستی خاک، اجتماعی تنگاتنگ بین ذرات خاک و سیانوباکتری، جلبک، قارچ، گلسنگ ها و خزه ها هستند که بر روی سطح خاک یا در داخل چند میلی متر فوقانی خاک زندگی می کنند. در این پژوهش به بررسی اثر ژئومورفولوژی بر توزیع زیستگاهی پوسته های زیستی خاک در امتداد تحول سنی یک مخروط افکنه واقع در دامنه های نیمه خشک بینالود جنوبی در خراسان رضوی پرداخته شده است. نمونه برداری در فصل تابستان و به صورت سیستماتیک در طول تسلسل زمانی لندفرم ها با استفاده از پلات 25/0 متر مربعی و در ضخامت 5 سانتیمتری سطح خاک صورت گرفت. سطح لندفرم به سه طبقه ساختاری قدیمی، میانه و جدید دسته بندی شد و هر طبقه به 4 قسمت تقسیم و پلات ها به صورت تصادفی انتخاب گردید. در هر سطح 16 نمونه برداری صورت گرفت که در مجموع 48 نمونه برداشت گردید. نتایج حاکی از آن است که ژئومورفولوژی به طور غیرمستقیم بر توزیع پوسته های زیستی خاک که در نتیجه تفاوت در تخصیص پارامترهای خاک می باشد اثر می گذارد از جمله با کاهش pH و کلسیم کربنات و افزایش رطوبت خاک در طول گرادیان باعث افزایش پوشش پوسته های زیستی خاک می گردد. در نتیجه تفاوت قابل توجهی در توزیع انواع مختلف پوسته های بیولوژیک خاک در چشم انداز بیابان طبیعی وجود دارد.

امروزه استفاده از تکنیک انگشت نگاری رسوب در تعیین سهم منابع رسوبات در حال افزایش می باشد، بنابراین توجه به آنالیز عدم قطعیت در طی فرآیند مدل سازی ضروری می باشد. در این تحقیق به منظور بررسی عدم قطعیت سهم منابع رسوبات تپه های ماسه ای در منطقه جازموریان، استان کرمان از تکنیک انگشت نگاری مونت-کارلو مورد استفاده قرار گرفت. بدین منظور، پس از انتخاب ترکیب بهینه از ردیاب ها توسط یک فرآیند آماری دو مرحله ای شامل آزمون های کروسکال والیس و آنالیز تابع تشخیص، مدل ترکیبی Collins با 10000 بار تکرار در MATLAB اجرا گردید و محدوده ی عدم قطعیت مربوط به سهم منابع رسوبات تپه های ماسه ای در سطح اطمینان 95 درصد (صدک های 5/2 و 5/97 درصد) محاسبه گردید. بر طبق نتایج، از بین ده ردیاب اندازه گیری شده، 4 ردیاب شامل Cr، Ni، Li و Co به عنوان ترکیب بهینه انتخاب شدند و در نهایت به عنوان پارامتر ورودی به فرآیند مدل سازی در نظر گرفته شدند. عدم قطعیت کامل (%100-0) در سهم منابع به ویژه در Qs و Qal و برای برخی نمونه های رسوب دیگر، منبع Qt محاسبه گردید و دو منبع اول در بیشتر نمونه های رسوب بیشترین عدم قطعیت نشان دادند و هم چنین به علت وزش بادهای چند جهته در منطقه، منابع تامین-کننده رسوب برای نمونه های مختلف تپه های ماسه ای نیز متغیر می باشد. با توجه به کارایی بالای این تکنیک، استفاد از این روش در مناطقی با تپه های ماسه ای فعال به منظور شناسایی منابع آنها، کمی کردن سهم منابع و بررسی عدم قطعیت آنها توصیه می شود.

هدف از انجام این تحقیق طبقه بندی ناهمواری ها با استفاده از شاخص موقعیت توپوگرافی و بررسی ارتباط بین ناهمواری ها و سازند های زمین شناسی بود. در این تحقیق برای طبقه بندی ناهمواری ها از شاخص موقعیت توپوگرافی (TPI) استفاده شد و در ادامه با تغییر فاصله همسایه با روش انحراف ارتفاع متوسط (DEV) به بررسی تغییر مساحت ناهمواری ها پرداخته شد. در بخش دیگر تحقیق، ارتباط بین سازندهای زمین شناسی و نقشه طبقه بندی ناهمواری ها مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد در منطقه مورد مطالعه به ترتیب طبقات دره های باریک و آبراهه ها و طبقات شیب های پایینی با 37/33 و 63/5 درصد، بیشترین و کمترین مساحت را در منطقه دارند. علاوه بر این ناهمواری های دشت، شیب های باز، شیب های میانی، شیب های بالایی و یال های مرتفع به ترتیب 09/14، 3/10، 8/5 و 79/30 درصد از مساحت منطقه را در بر گرفته اند. دیگر نتایج نشان داد که با افزایش فاصله همسایه نقاط مرکزی، مساحت متعلق به لندفرم دره های باریک و آبراهه ها دارای بیشترین تغییرات بوده است، زیرا این لندفرم با 62/20 درصد (در فاصله50 متر) به 7/55 درصد (750 متر) رسیده است و در مقابل کمترین درصد تغییر مساحت متعلق به لندفرم زهکش های شیب میانی، دره های کم عمق بوده است، زیرا از 4/6 درصد (50 متر) به 01/1 درصد (750 متر) کاهش یافته است. نتایج تحلیل واریانس (ANOVA) یک طرفه سازندهای زمین شناسی و نقشه طبقه بندی ناهمواری های منطقه نشان داد که اثر سازند زمین شناسی بر روی ناهمواری های منطقه با احتمال 99 درصد معنی دار است و بیش از 60 درصد سازند های آهکی منطقه باعث تشکیل لندفرم های شیب میانی، شیب بالایی و یال ها و قله کوه های منطقه شده اند.

مکان های جغرافیایی هنگامی نزد بازیگران سیاسی مطلوبیت پیدا می کنند، که از حیث ارزش (سیاسی، اقتصادی، ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیکی) تولید کننده قدرت باشند؛ به تعبیری به واسطه وزن ژئوپلیتیکی که دارند بتوانند تأمین کننده نیازهای حیاتی آن بازیگر سیاسی (مثلاً کشور) باشند. بندر چابهار به واسطه وزن ژئوپلیتیکی بالا از حیث تأثیر گذاری، چنین مکانی است. هند به عنوان یک قدرت منطقه ای بزرگ و قدرت نوظهور جهانی قصد دارد از پتانسیل های مکانی چابهار در موازنه با رقبا ی عمده، بهره ببرد. به طور اجمالی، موازنه گرایی هند از طریق بندر چابهار با دو هدف است؛ موازنه منافع با ایران، که از نوع وابستگی متقابل است. موازنه قدرتی با پاکستان و چین که از نوع رقابت و گاهاً منازعه است؛ از این منظر-در درجه اول، چابهار مدخلی است برای خروج هند از تنگنای محاصره در جنوب آسیا توسط چین و پاکستان. در درجه بعدی، مسیر ایران (چابهار) به عنوان یک مسیر راهبردی، امن و مقرون به صرفه؛ مناسب ترین مسیر برای هند، جهت ورود به افغانستان (با وجود دشمنی با پاکستان)، آسیای مرکزی و کشورهای حوزه دریای خزر می باشد. در ورود هند از طریق ایران، به مناطق مذکور، اهدافی همچون: نیازمندی های اقتصادی (انرژی و بازرگانی)، امنیتی (مبارزه با تروریسم) و سیاسی (موازنه و رقابت با چین و پاکستان) نهفته است.

مخروط افکنه ها از جمله لندفرم های رسوبی متداولی هستند که دارای اهمیت ویژه ای از نظر تامین منابع آب و خاک می باشند. هدف این مطالعه بررسی تاثیر فعالیت های تکتونیکی در شکل گیری مخروط افکنه های هشتگرد-کردان استان البرز و تحلیل پدوژئومورفیک آنها است. بدین منظور شاخص های مورفوتکتونیکی شامل شکل حوضه زهکشی، عدم تقارن حوضه زهکش، شاخص طول-شیب آبراهه، سینوزیته جبهه کوهستان، نسبت عرض دره به ارتفاع و هیپسومتری محاسبه شده و فعالیت های تکتونیکی نسبی منطقه با استفاده از شاخص فعالیت زمین ساختی نسبی بررسی شده است. به منظور تحلیل تکوین سطوح ژئومورفیک مخروط افکنه ها، زمان پدوژنز و سن لایه های رسوبی تعیین شده است. تحلیل داده های پدوژنز وجود سه نسل مخروط افکنه در منطقه را تایید می کند که مخروط افکنه های قدیمی در کنار جبهه کوهستان و بالادست مخروط افکنه های جدیدتر قرار گرفته اند. براساس نتایج شاخص های مورفوتکتونیکی، منطقه از نظر تکتونیکی فعال است. بریدگی زیاد جبهه کوهستان، دره های عدم تقارن حوضه ها و قرارگیری حوضه در مرحله جوانی فعال بودن منطقه از نظر تکتونیکی را تایید می نمایند. تکتونیک با تأثیر گذاری بر جایگزینی، شکل و مساحت مخروط افکنه و ضخامت رسوبات آنها نقش موثری در شکل گیری و گسترش آنها داشته است. تکوین مخروط افکنه های مورد مطالعه با ویژگی های تکتونیکی منطقه مطابقت دارد به گونه ای فعالیت بیشتر تکتونیکی به شکل گیری چند نسل مخروط افکنه با مساحت و ضخامت بیشتر رسوبات منجر شده است.

منطقه مورد مطالعه دربردارنده سنگ های آتشفشانی ائوسن با ترکیب بازالتیک آندزیت، آندزیت، تراکی آندزیت، تراکیت-تراکی داسیت، داسیت و ریولیت-ایگنمبریت است. این سنگ ها دربردارنده شواهد آمیختگی-اختلاط ماگمایی شامل قطعه های بازیک-حدواسط درون خمیره اسیدی و فنوکریست های پلاژیوکلاز با بافت الکی، ساختار لانه زنبوری، منطقه بندی نوسانی و حاشیه انحلالی هستند. آن ها ویژگی های سری های ماگمایی کالک-آلکالن، شوشونیتی و علائم فرورانش را نشان می دهند. الگوهای به هنجار شده عناصر نادر خاکی و نمودارهای عنکبوتی از گدازه های بازیک-حدواسط با الگوهای کمان قاره ای و الگوهای گدازه های اسیدی با الگوی ریولیت پرآلومینوس و پوسته بالایی انطباق دارند. به نظر می رسد که ماگمای بازیک والد، طی ذوب بخشی آستنوسفر و نازک لایه ای شدن لیتوسفر زیرقاره ای حاصل شده است. تجمع ماگمای والد در پوسته سبب ذوب بخشی آن و ایجاد ماگمای اسیدی شد. آغشتگی ماگمای والد با مولفه های پوسته ای و آمیختگی و اختلاط با ماگمای اسیدی، نقش مهمی در گوناگونی ترکیبی سنگ های آتشفشانی مورد مطالعه داشته است.

گنبد آتشفشانی ایوب انصار در حدود 25 کیلومتری جنوب خاور تکاب، در بخش میانی نقشه 1: 100000 تکاب قرار گرفته است. منطقه مورد مطالعه بخشی از ایران مرکزی را در محل تلاقی پهنه های ساختمانی ایران مرکزی و سنندج-سیرجان تشکیل می دهد. گنبد آتشفشانی ایوب انصار به داخل واحدهای مارنی-ماسه-سنگی میوسن نفوذ کرده است. گنبد آتشفشانی مزبور با راستای تقریبی خاوری-باختری با طول حدود 5/4 کیلومتر و پهنای حدود 5/2 کیلومتر رخنمون یافته است. براساس مطالعات سنگ شناختی، گنبد آتشفشانی ایوب انصار دارای ترکیب داسیتی-ریوداسیتی می باشد. این سنگ ها دارای بافت های پورفیری، فلسوفیری و گلومروپورفیری با حضور فنوکریست های پلاژیوکلاز، آمفیبول و کوارتز می باشند. براساس شواهد ژئوشیمیایی، این سنگ ها ماهیت کالک آلکالن پتاسیم متوسط داشته و از لحاظ درجه اشباع از آلومینیوم، متاآلومین و تا حدودی متمایل به پرآلومین می باشند. این سنگ ها در زمره گرانیتوئیدهای نوع I طبقه بندی می شوند. عناصر کمیاب خاکی یک الگوی با شیب منفی غنی از عناصر LREE با نسبت بالای LREE/HREE را بدون وجود آنومالی منفی Eu نشان می دهند که گویای عدم وقوع فرایند تبلور بخشی پلاژیوکلاز در ماگما می باشد. غنی-شدگی عناصری مانند K، Rb وBa و آنومالی منفی عناصر با میدان پایداری بالا (HFSE) نظیر Nb، Ta و Ti در نمودارهای عنکبوتی می تواند در ارتباط با نقش پوسته قاره ای در شکل گیری ماگمای مادر باشد. براساس نمودارهای تمایز محیط تکتونیکی، سنگ های مورد مطالعه در محیط های کمان قاره ای و هم زمان با برخورد تا پس از برخورد تشکیل شده اند. سنگ های داسیتی مورد مطالعه، مشخصات ژئوشیمیایی مشابه آداکیت ها را نشان می دهند.

رخساره ها، محیط رسوبی، فرآیندهای دیاژنزی و ریزتخلخل های موجود در سازند داریان در سه چاه از یک میدان در بخش مرکزی خلیج فارس در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان داد که سازند داریان از شش ریزرخساره کربناته تشکیل و در یک رمپ کربناته نهشته شده است. بررسی فرآیندهای دیاژنزی نشان داد که رسوبات پس از نهشته شدن در سه محیط دیاژنزی دریایی، جوی و تدفینی قرار گرفته اند. دیاژنز دریایی تأثیر زیادی بر روی این سازند نداشته است اما انحلال جوی سبب گردیده تا برخی دانه ها حل شده و دانه های میکرایت گرد شوند. در محیط دفنی فضاهای خالی انحلالی ایجاد شده با سیمان کلسیتی پر شده است و در نتیجه تخلخل کاهش یافته است. در مطالعات پتروگرافی تخلخل زیادی در نمونه ها مشاهده نمی گردد اما آزمایشات معمول مغزه، تخلخل قابل ملاحظه ای را در این نمونه ها نشان می دهد و این امر تأییدکننده حضور ریزتخلخل ها به عنوان اصلی ترین نوع تخلخل در نمونه ها است. بررسی نمونه های میکرایتی با استفاده از میکروسکوپ الکترونی نشان داد که دانه های میکرایت، گردشده با تماس نقطه ای هستند. گردشدگی دانه ها سبب شده تا تخلخل زیادی در آنان ایجاد گردد. نوع تماس نقطه ای نیز سبب شده است تا این تخلخل در طی دیاژنز عمیق حفظ گردد. بررسی ارتباط بین ریزتخلخل ها با رخساره ها و محیط رسوبی نشان می دهد این نوع از تخلخل در همه رخساره های گل پشتیبان دیده می شود و با عمیق تر شدن محیط رسوبی و افزایش میزان میکرایت در نمونه ها، ریزتخلخل موجود در آنان نیز افزایش می یابد.

منطقه خونی در فاصله 270 کیلومتری شمال شرق اصفهان و در بخش ایران مرکزی واقع شده است. اصلی-ترین واحد زمین شناسی منطقه، سنگ های دگرگونی با سن پروتروزوئیک و آتشفشانی با سن ائوسن می باشد. امروزه از داده های دورسنجی در جهان استفاده های فراوانی می شود که نمونه ای از کاربردهای آن را می توان در اکتشاف ذخایر معدنی جستجو کرد. هدف از این تحقیق، تعیین محدوده های دگرسانی در ارتباط با کانی سازی طلا در منطقه خونی با استفاده از روش های دورسنجی است. به این منظور، تصحیحات لازم بر روی تصاویر ماهواره ای اعمال شد و پس از آن به منظور شناسایی بخش های دگرسانی مرتبط با کانسار های طلا از روش های مختلف پردازش تصاویر ماهواره ای سنجنده ASTER از جمله ساخت ترکیبات کاذب رنگی، نسبت باندی، آنالیز مؤلفه اصلی انتخابی (Crosta)، روش کمترین مربعات رگرسیون شده (Ls-Fit) و روش نقشه بردار زاویه طیفی (SAM) استفاده شد و در پایان دگرسانی های عمده ی منطقه آشکار شدند. در تصاویر به دست آمده، زون پروپلیتیک در منطقه خونی و زون های فیلیک و آرژیلیک در منطقه کالکافی آشکار شدند و به منظور معرفی روش بهینه، نتایج حاصل از روش های مختلف ذکر شده، با همدیگر و با نقشه ی زمین شناسی مقایسه شدند که روش نسبت باندی، دگرسانی پروپیلیتیک را و روش مؤلفه اصلی انتخابی دگرسان های آرژیلیک و فیلیک را با قدرت بیشتری مشخص کرده اند. و در نهایت روش SAM به عنوان یک روش موفق برای تفکیک دقیق تر مناطق دگرسانی تشخیص داده شد. هم چنین انطباق نواحی دگرسانی به دست آمده از روش های مختلف آشکار سازی با یکدیگر نشان دهنده میزان دقت و کارایی پردازش ها بر روی داده های ماهواره ای ASTER می باشند.

به دلیل اهمیت هیدروکربوری فروبار دزفول، مطالعات ساختاری این بخش از کمربند زاگرس همواره مورد توجه بوده است. هدف این پژوهش، تحلیل مراحل دگرریختی پیش رونده و سبک چین خوردگی واحدهای آسماری و ژرف تر از آن در میدان های نفتی مارون و کوپال است. در این راستا، چندین افق (از راس احتمالی کنگان تا پاره سازند 6 گچساران) بر روی 15 برش لرزه ای تفسیر شده اند تا الگوی مراحل دگرریختی در ساختمان های نامبرده مشخص شود. نتایج نشان می دهند که ابتدا چین خوردگی به صورت هماهنگ و نامتقارن حداقل از افق احتمالی کنگان تا آسماری روی داده و سپس با افزایش دگرریختی، گسل ها شکل گرفته اند. افزون بر این، طول موج و شکل چین در واحدهای جوان تر از گچساران با واحدهای قدیمی تر از این سازند تفاوت دارد. در سیر دگریختی پیش رونده، شکل چین در ابتدا ملایم با منطقه لولای مدور بوده و سپس به تدریج به نوع باز با منطقه لولای زاویه دار تبدیل شده است. در خصوص فعالیت سطوح جدایشی میانی، ابتدا واحد تریاس دشتک و افق های ژوراسیک و سپس با پیشروی دگرریختی، افق گرو فعال شده است. بر پایه شواهد زیرسطحی موجود، چین خوردگی هر دو ساختمان مارون و کوپال مرتبط با گسل و از نوع جدایشی گسل خورده است. سازوکار جنبشی رشد چین در ساختمان مارون، ابتدا چرخش یال و سپس با افزایش دگرریختی، تلفیقی از دو سازوکار چرخش یال و مهاجرت لولا بوده در حالیکه در ساختمان کوپال، رشد چین تنها با سازوکار چرخش یال بوده است. هم چنین، یک قطعه بندی ساختاری بر پایه توزیع شدت دگرریختی و حضور عناصر ساختاری مشابه در گستره مورد مطالعه پیشنهاد شده است.