فلسفه تحلیلی (جستارهای فلسفی-پژوهش های فلسفی)
سال:1393 | دوره:10 | شماره:25 |تعداد مقالات:8

در این نوشتار، با توجه به نگاه عینی گرایانه ی سی. اس. لوئیس به اخلاق و باور به نوعی نسبیت در رفتار های اخلاقی، و هم چنین نگاه مومنانه او به حیات اخلاقی انسان، به تبیین بخشی از فلسفه اخلاق استاد مطهری خواهیم پرداخت و با توجیه اعتقاد ایشان به نسبیت رفتارها و آداب اخلاقی در جوامع مختلف بشری، این مدعا را پی خواهیم گرفت که ایشان نیز اصول و ارزش های اخلاقی را، مطلق، جاودان و حقیقی و به طور کلی عینی می دانند و از نگاه مومنانه، به عنوان پشتیبان و مبین این ارزش های اخلاقی، حمایت می کنند. با مقایسه تطبیقی میان گفتار فلسفی این دو فیلسوف این امر آشکار خواهد شد اصول و ارزش های متعالی اخلاق تنها با باور به اطلاق و جاودان بودن ارزش های اخلاقی و تصدیق وجود خداوند به عنوان حامی این حیات اخلاقی محقق خواهد شد و باور به نسبیت گرایی فرااخلاقی متاثر از دیدگاه مادی گرایانه به عالم هستی، نمی تواند این اصول و ارزش های مقدس و متعالی را به گونه ای مناسب، موجه سازد.

رویکرد سیستمی با هدف ساختن یک دانش جهانی تلاش دارد تا با نزدیک ساختن رشته های مختلف علمی، بر پیچیدگی مسائل آن ها فائق آید. دلیل اتخاذ چنین رویکردی پیچیدگی روزافزون جوامع است و حاصل آن، شکل گیری سه موج متفاوت از نظریه سیستم های اجتماعی بوده است. این نظریه با تلاش جامعه مدرن برای نظارت و کنترل بیشتر بر خودش هم بسته است، و به منزله یک برساخت اجتماعی در پیوند با شرایط اجتماعی و پارادایم های موجود شکل گرفته و بسط یافته است. تامل بیشتر بر دلائل ورود رویکرد سیستمی به جامعه-شناسی، و مبانی نظری و روند شکل گیری این سه موج، اهمیت ارتباطات را آشکارتر می سازد. بی تردید ارتباط علوم و نظریه های مختلف با یکدیگر، معرفت بشری را پیش تر می برد. این نظریه از جانب اندیشمندان چپ با این نقد مواجه شد که خیال نقد، یا ایجاد تغییر جدی را در جامعه ندارد. بدین سبب نوعی نظریه محافظه کار است. اما، نظریه سیستمی قصد ندارد از تامل بر «نوپیدایی»، «پیچیدگی»، و «پویایی» که رفتار سیستم های اجتماعی معاصر را تحت تاثیر قرار داده دست بردارد. در این مجال، قصد داریم تا با تامل بر فلسفه و دلائل شکل گیری نظریه ها درون این سه موج، از نحوه تاثیرگذاری آن ها بر یکدیگر، و از وجوه افتراق و اشتراک آن ها سخن به میان آوریم.

در سده گذشته، فیلسوفان در مفهوم علیت بازنگری ژرفی کرده اند. نخست بدان سبب که مفاهیم سنتی پاسخ گوی درک نوین از علیت نبوده است و دیگر اینکه مفاهیم تازه ای در علم نوین تعریف شده اند که می توانند آغاز و بنیاد خوبی برای ساختن نظریه هایی پیشروتر باشند. در این پژوهش، در پی معرفی این گونه از نظریه ها هستیم که نظریه فرایندی علیت و نظریه کمیت پایستار دو نمونه برجسته و کامیاب از آن هاست. آغاز بحث ما، بی تردید، نظریه انتظام هیوم به عنوان آغاز گر این بحث ها خواهد بود و سپس روند شکل گیری نظریه های نوین را که با نقد نظریه مذکور و افزودن یافته های فلسفی و فیزیکی تازه به آن شکل گرفته اند، پی خواهیم گرفت. از این رو گام بعدی ما معرفی نظریه احتمالی و پس از آن نظریه های انتقالی، فرایندی و کمیت پایستار خواهد بود.

دان کیوپیت تلقی ای ناواقع گرایانه از خدا و ایمان دینی دارد. او بر این باور است که مفاهیم انسان و خدا در بستری تاریخی شکل می گیرند و ابتنایی بر عقلانیت و مابعدالطبیعه ندارند. از این رو، بر تحول مداوم این مفاهیم در طول تاریخ اندیشه دینی تاکید می کند. او بر این باور است که انسان خود ارزش هایش را انتخاب می کند و جهانش را بر این اساس می سازد. به زعم کیوپیت، گوهر دین احساس معنویتی است که کاملا جنبه شخصی دارد و از فردی به فرد دیگر تغییر می کند. چشم انداز هر فردی به عالم قوام دهنده تلقی و فهم آن فرد از ایمان به خدا است. بر این اساس، او عینیت و واقعیت خدا و دیگر مفاهیم اساسی دین را انکار می کند. از سوی دیگر، برایان هبلث ویت از معتقدان به واقع گرایی دینی است و کوشیده است ناواقع گرایی کیوپیت را به تفصیل بررسی و نقد کند. او انتقاداتی بنیادین به ناواقع گرایی دینی وارد می کند که مهم ترین آن ها نادیده انگاشتن مساله صدق و نیز انکار ارزش های اخلاقی عینی است. هبلث ویت ابتدا نقاط ضعف استدلال های ناواقع گرایانه ی کیوپیت و نحوه روایت او را از سیر اندیشه دینی در دوران جدید نشان می دهد و سپس، توضیح می دهد که باور به خدای عینی نه تنها با اندیشه مدرن ناسازگار نیست بلکه جزء ضروری آن است.

در غالب کتاب های کلامی یا فلسفی و روایی از مساله دعا و استجابت آن بحث شده است. در احادیث متعددی تاکید شده است که دعا قسمتی از مقدرات خداوند است. خداوند در قرآن کریم همان طور که انسان را به دعا کردن دعوت کرده، اجابت دعا را نیز تضمین نموده است. در این مقاله با توجه به رویکرد شارحان حکمت متعالیه بر این عقیده ایم که دعا یکی از اسباب و علل رسیدن به مطلوب است و استجابت دعا نیز بر اساس نظام آفرینش و قوانین لایتغیر آن صورت می پذیرد و استجابت دعا هیچ تقابل و تضادی با قانون علیت نداشته بلکه همان طور که معجزه و امور خارق عادت صورت می پذیرد استجابت دعا نیز توجیه می شود. هم چنین تاثیر نفس نیز در استجابت دعا مورد توجه است همان گونه که نفس بر بدن موثر است و حالات نفسانی در بدن بروز و ظهور دارد پس در امور خارق عادت نیز موثر است. نتایج به دست آمده از این پژوهش حاکی از آن است که هر چند برخی علل و روابط مبهم و ناشناخته ای نیز در تحقق مطلوب و استجابت دعا موجود می باشند اما دعا و استجابت آن از سلسله نظام علت و معلولی عالم خارج نبوده و استجابت دعا موجب خرق قانون علیت نمی شود.

یکی از مسائلی که همواره ذهن فیلسوفان را در تاریخ فلسفه به خود مشغول داشته است، مساله نفس و نسبت آن با بدن است. ارسطو و ابن سینا؛ دو فیلسوف مشائی، با دو نگرش خاص به این مساله نگریستند. ارسطو نفس را در ترکیب اتحادی با بدن در نظرگرفت که با از بین رفتن بدن، نفس نیز از بین می رود. اما ابن سینا با مبانی دینی خودش، نفس را به عنوان جوهری مستقل از بدن مطرح کرد که بدون بدن نیز می تواند به حیات خودش ادامه دهد. در این جستار تلاش شده است تا به بررسی دو رویکرد فیلسوف مشائی از دو حوزه متفاوت؛ یعنی ارسطو و ابن سینا، به این مساله پرداخته شود.