طب سنتی اسلام و ایران
سال:1397 | دوره:9 | شماره:4 (پیاپی 36) |تعداد مقالات:10

سابقه و هدف: با گسترش روزافزون طب سنتی و متعاقب آن استفاده از داروهایی که فرآورده ی دارویی طب سنتی خوانده می شوند و همچنین افزایش مقبولیت این نوع از داروها در بین مردم، اهمیت بررسی ویژگی های کنترلی فرآیند ساخت این گونه داروها نمود بیشتری پیدا می کند. یکی از مسائل مهمی که از منظر تولید صنعتی داروها واجد اهمیت بسیار است، کنترل میکروبی است. تا کنون مطالعات کمی بر روی کنترل های این گونه فرآورده ها انجام شده است. این مطالعه با هدف بررسی محتوای میکروبی و همچنین محتوای پروبیوتیک فرآورده های ترکیبی سنتی ایران صورت گرفت. مواد و روش ها: در این مطالعه ی مقطعی که از اسفندماه 1396 تا مهرماه 1397 در شهر شیراز انجام شد، تعداد 27 فرآورده ی مختلف به صورت تصادفی از سلامتکده ی طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی شیراز تهیه شد و محتوای کلی باکتری های هوازی زنده، وجودداشتن یا وجودنداشتن میکروارگانیسم های پاتوژن از جمله «استافیلوکوکوس ارئوس»، «اشرشیا کلای»، «سودوموناس ائروژینوزا»، «سالمونلا»، «شیگلا» و تعداد کلی مخمرها و قارچ ها، طبق روش اعلام شده در فارماکوپه، با رقیق سازی متوالی نمونه ها و سپس کشت نمونه ها به روش پلیت گسترده در محیط کشت های مناسب و همچنین اعتبارسنجی روش کنترل میکروبی، بررسی شد. علاوه بر این وجود یا عدم وجود «لاکتوباسیلوس ها» نیز، به روش ذکر شده در بالا، بررسی شد. یافته ها: نتایج کشت های میکروبی حاکی از آن بود که تمام 27 فرآورده ی تحت مطالعه، حداقل معیارهای مقبول محتوای میکروبی، از نظر فارماکوپه اروپا (2017) را دارا می باشند. همچنین 6 مورد از فرآورده ها، به عنوان فرآورده های حاوی «لاکتوباسیلوس» شناسایی شدند. نتیجه گیری: به طور کلی، برمبنای مطالعه ی حاضر، نبود آلودگی میکروبی فرآورده های سنتی سلامتکده ی طب سنتی شهر شیراز و انطباق آن با استانداردهای روز دنیا برای تولید صنعتی داروها نشان داده شد. حضور «لاکتوباسیلوس ها» در این فرآورده ها نشان داد که با مطالعات بیشتر در زمینه ی شناخت محتوای پروبیوتیکی ترکیبات فرآورده های سنتی و پتانسیل های آن ها، می توان از این ترکیبات به عنوان یک عامل مؤثر در تولید پروبیوتیک ها استفاده کرد و گام های بلندتری در جهت تولید محصولات فراسودمند جدید برداشت.

سابقه و هدف: از مشکلات شایع دوران یائسگی کاهش میل و برانگیختگی جنسی است که می تواند باعث کاهش کیفیت زندگی زنان شود. با توجه به سوابق مبنی بر تأثیر گرده درخت خرما بر درمان ناباروری و افزایش میل جنسی مطالعه ی حاضر با هدف بررسی تأثیر کپسول گرده ی خرما بر تهییج و میل جنسی زنان یائسه انجام شد. مواد و روش ها: این یک مطالعه ی تصادفی، سه سوکور، کنترل شده با پلاسبو بود. 60 زن داوطلب واجد شرایط 40 تا 65 ساله مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهر مشهد در این مطالعه شرکت کردند. شرکت کنندگان به صورت تصادفی در دو گروه مصرف کننده ی کپسول گرده ی خرما و دارونما به مدت 35 روز قرار گرفتند. ابزار استفاده شده در پژوهش، شاخص عملکرد جنسی زنان با تست (FSFI) بود که بخشی از آن میل جنسی و برانگیختگی جنسی را ارزیابی می کرد. در شروع و پس از درمان، نمرات عملکرد جنسی این دو حیطه بررسی و داده ها با استفاده از نرم افزار آماری SPSS V. 16 و با استفاده از آزمون های تی تست (Independent t-test) و من ویتنی تجزیه و تحلیل شدند. یافته ها: در انتهای مطالعه، تفاوت معنی داری در متوسط تغییر نمره ی میل جنسی (p=0/021) و تحریک جنسی (p=0/002) بین دو گروه مشاهده شد. نتیجه گیری: یافته ها نشان داد مصرف گرده ی خرما می تواند باعث بهبود میل و برانگیختگی جنسی در زنان یائسه شود.

سابقه و هدف: مهارت های ارتباطی به عنوان رفتارهایی مهم، فرد را قادر به تعامل مؤثر کرده و بیانگر سلامت رفتاری و اجتماعی فرد می باشند. نظر به اهمیت مهارت ارتباطی در کسب مهارت های علمی، این پژوهش با هدف بررسی رابطه ی مزاج با مهارت ارتباطی در دانشجویان دانشکده ی پرستاری و مامایی شهر بوشهر در سال 1396 تا 1397 انجام شد. مواد و روش ها: پژوهش حاضر یک مطالعه ی مقطعی از نوع همبستگی است که بر روی 300 نفر از دانشجویان پرستاری و مامایی شهر بوشهر به صورت تمام شماری در سال 1396 تا 1397 انجام شد. داده ها با استفاده از پرسشنامه های مزاج شناسی مجاهدی (1393) و مهارت ارتباطی کوئین دام (2004) جمع آوری و با استفاده از نرم افزار SPSS ویرایش 22 با ارائه ی شاخص های توصیفی روش های آمار توصیفی و آزمون های کای-دو، T مستقل و تحلیل واریانس یک طرفه در سطح معنی داری 05/0 تجزیه و تحلیل شد. یافته ها: از بین 300 دانشجو، مزاج سرد و خشک 94 نفر(8/31 درصد)، مزاج سرد و تر 93 نفر (4/31 درصد)، مزاج گرم و تر 55 نفر (6/18 درصد) و مزاج گرم و خشک 54 نفر (2/18 درصد) بودند. میانگین نمره ی مهارت های ارتباطی بالاتر از حد متوسط بود (72/9± 21/108). میانگین نمره ی مهارت های ارتباطی به ترتیب در دانشجویان با مزاج سرد و تر (84/6± 48/107)، مزاج سرد و خشک (67/10± 1/104)، مزاج گرم و تر (43/7± 98/112) و مزاج گرم و خشک (42/8± 72/112) بود. بین مزاج دانشجویان با مهارت ارتباطی رابطه ی معنی داری مشاهده شد؛ به طوری که دانشجویان با مزاج گرم و تر و همچنین مزاج گرم و خشک به نسبت دانشجویان با مزاج سرد و تر و مزاج سرد و خشک از مهارت ارتباطی بالاتری برخوردار بودند (0. 001>p). نتیجه گیری: نظر به ارتباط مزاج با مهارت های ارتباطی پیشنهاد می شود توجه به مزاج دانشجویان و برنامه ریزی های لازم در خصوص اصلاح مزاج به منظور افزایش مهارت های ارتباطی دانشجویان در نظر گرفته شود.

سابقه و هدف: در حال حاضر، بیماری های قلبی در زمره ی بیماری های شایع و مزمن قرار داشته و به عنوان یکی از دلایل اصلی مرگ و میر در جهان به شمار می روند. درمان بیماری های قلبی هزینه بر بوده و همچنین به دلیل ماهیت مزمن بیماری، عوارض جسمی و روحی فراوانی برای بیمار به همراه دارد. بنابراین، پیشگیری از بیماری های قلبی علاوه بر ارتقاء سلامت افراد، منافع اقتصادی، اجتماعی و فردی بسیاری را نیز در بر خواهد داشت. در این راستا، طب سنتی ایران راهکارهای بسیار کارآمد و کاربردی در خصوص پیشگیری از ابتلا به بیماری های قلبی و درمان آن ها ارائه کرده است. بخش عمده ای از راهکارهای ارائه شده بر مبنای استفاده از سنگ های معدنی می باشد که در این مقاله به آن پرداخته خواهد شد. مواد و روش ها: در این مقاله، نقش سنگ های معدنی توصیه شده در طب سنتی ایران به منظور پیشگیری و درمان بیماری های قلبی، بحث و بررسی می شود. برای این منظور، جستجوی دقیق و نظام مند در مراجع طب سنتی نظیر قانون (ابن سینا)، اکسیر اعظم (اعظم خان چشتی)، معالجات عقیلی (عقیلی شیرازی)، مخزن الادویه (عقیلی شیرازی) و همچنین، بانک های اطلاعاتی PubMed, Google Scholar, Scopus, SID Iran medex, Magiran, بدون محدودیت زمانی و نرم افزار جامع نور با استفاده از کلمات کلیدی «امراض قلب»، «مفرحات قلبی»، «مقویات قلبی»، «داروهای معدنی»، «Cardiovascular disease»، «Heart disease»، «Prevention»، «Risk factor» و «Non-medicine» صورت گرفت. مطالب مربوط مطابق معیارهای مطالعه، استخراج شده و تجزیه و تحلیل جامع انجام شد. یافته ها: قلب به عنوان یکی از اعضای رئیسه، در طب سنتی ایران بسیار مورد توجه قرار دارد. جهت حفظ و ارتقاء سلامت این عضو، همواره افراد به حفظ آرامش و استفاده از مقویات قلب به ویژه بر پایه ی سنگ های معدنی سوق داده می شوند. در این خصوص، یاقوت، طلا، نقره، فیروزه و زمرد نقش بسیار مهمی در ارتقاء سلامت قلب، پیشگیری و درمان بیماری های قلبی داشتند. بحث و نتیجه گیری: مطابق منابع طب سنتی ایران، استفاده از سنگ های معدنی نظیر طلا، نقره، مروارید، کهربا، بسد (مرجان)، حجر ارمنی، عنبر، یاقوت، لاجورد، فیروزه، عقیق، یشم، لعل بدخشی، زمرد و حدید به صورت مفرد یا مرکب از طرق مختلف شامل خوردن، تعلیق (آویختن)، نگهداشتن در دهان و نگاه کردن به آن ها تأثیر درخور توجهی در ارتقاء سلامت قلب داشته و سبب پیشگیری و درمان بیماری های قلبی می شوند.

سابقه و هدف: واژه های رطب و یابس، رطوبت و یبوست از کلیدواژه های اصلی است که در تبیین کلیه ی شاخه های نظری اعم از امور طبیعیه، اسباب و علل، دلایل و علائم و شاخه های عملی طب که مربوط به پیشگیری و درمان است به کار رفته است. با وجود اهمیت چنین مبحثی، بخش مجزایی که به تبیین مفهوم آن پرداخته باشد، در متون طب سنتی ایران وجود ندارد. هدف از انجام این مطالعه، تبیین مفهوم رطوبت، انواع رطوبت و علائم ذکر شده برای اقسام رطوبت و نقش آن در تشخیص و درمان است. مواد و روش ها: مطالعه ی حاضر، یک مطالعه ی مروری است. در این مطالعه کتب اصلی طب سنتی ایران با استفاده از نرم افزار جامع نور با کلیدواژه های تر، رطب و رطوبت بررسی شد. همچنین جهت بررسی نظرات محققین عصر حاضر در این خصوص، موتور جستجوهایGoogle Scholar, PubMed, Magiran, SID, Iran medex، با کلیدواژه های Damp, Dampness, Humidity, Moistness, Moisture, Wet بررسی شد. یافته ها: در متون طب سنتی ایران، رطوبت گاهی بر کیفیت و گاهی بر ماده ی رطب دلالت می کند. رطوبات به طور کلی در دو دسته ی رطوبات غیربدنی و بدنی قرار می گیرند. رطوبات بدنی را می توان براساس کیفیت رطوبت، ذات رطوبت، فعل رطوبت و محل آن در چهار دسته ی کلی قرار داد. براساس کیفیت رطوبت، فعلی که از رطوبت مورد نظر صادر می شود، متفاوت است. بحث و نتیجه گیری: تبیین مفهوم رطوبت و شناخت انواع آن و علائم ناشی از آن ها، می تواند گامی در جهت ارتفاء سطح سلامت در کلیه ی مراحل پیشگیری، تشخیص و درمان باشد.

سابقه و هدف: طب و فلاحت از فروعات دانش طبیعیات اند و این خاستگاه مشترک سبب شده تا مبانی و روش های کلی حاکم بر آن ها یکسان باشد. این پژوهش در پی شناخت اندیشه ی گذشتگان درباره ی انواع خاک و روش های اصلاح آن و چگونگی ارتباط دانش های طب و فلاحت در موضوع اصلاح خاک است. مواد و روش ها: این نوشتار پژوهشی کتابخانه ای است که منبع آن، یکی از بخش های تازه یاب کتاب الشامل فی الصناعه الطبیه قرشی است. در تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش آنالیز محتوا و استخراج جان مایه ی موجود در نمونه های مشابه استفاده شده و سپس قواعد و اصول کلی حاکم بر بحث گرد آمده است. یافته ها: طبیعت خاک سرد و خشک است و برای اینکه مناسب کشاورزی باشد نیازمند نور خورشید و آب است تا سردی و خشکی آن تعدیل شود. در خاک هایی که از نور کافی و آب لازم به طور طبیعی بهره ندارند، لازم است از روش های مصنوعی مانند کوددهی، آبیاری و شخم زدن استفاده کرد. از این رو، شناخت انواع خاک و اینکه هر یک مناسب با کدام گیاه است و برای آماده سازی آن از چه روش هایی باید سود برد، اهمیت فراوان دارد. نتیجه گیری: با بررسی موردی شناخت خاک و اصلاح آن از نظر قرشی، نحوه ی ارتباط دو دانش پزشکی و کشاورزی دانسته می شود. این ارتباط در اشتراک فایده و هدف و برخی اصطلاحات کلیدی این دانش هاست؛ به گونه ای که اگر هدف و فایده ی علم طب را حفظ صحت و درمان بیماری بدانیم، فایده ی علم فلاحت نیز حفظ نبات و دفع آفات نباتی خواهد بود. برخی روش ها و مباحث مشترک نیز در هر دو دانش به چشم می خورد. برای نمونه، اطبا سردی و خشکی را با گرمی و تری اصلاح و درمان می کنند. همین روش در اصلاح سردی و خشکی زمین با روش های اصلاح مصنوعی نیز دیده می شود.

سابقه و هدف: داروسازی (صیدنه) به سبب ضرورت و نیاز همیشگی انسان از قدیمی ترین دانش ها در سیر تاریخ علوم و تمدن بشری به شمار می رود. ساخت و ترکیب داروها مستلزم شناخت مواد دارویی بود. در میان داروها با منشأ گیاهی، حیوانی و مواد معدنی، سنگ ها نیز کارکرد دارویی و درمانی داشتند. مواد و روش ها: این پژوهش به شیوه ی توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر متون پزشکی متقدّم (فردوس الحکمه، الحاوی، القانون، التَصریف، ذخیره ی خوارزمشاهی) انجام گرفته است. تحقیق حاضر مطالعه ای مروری است که جستجوی کلیدواژگان اصلی آن، حجر و سنگ در متون دست اول پزشکی و نرم افزار طب در بازه ی زمانی پنج ماهه انجام شد. یافته ها: مطالعات حاکی از آن است که سنگ ها به عنوان ماده ی دارویی در درمان انواع بیماری های جسمی، اختلالات روحی و حتی ناراحتی های پوستی تجویز شده اند. نحوه ی کاربرد سنگ و جواهرات به شیوه ی استعمال داروی مفرد، ساخت داروهای مرکّب، ترکیب در معجون ها و حَب ها بوده است. در مواردی پزشکان برای پیشگیری از ابتلا به بیماری و مداوای آن توصیه می کردند که بیمار سنگ به همراه خود داشته باشد. نتیجه گیری: امروزه به سنگ درمانی به عنوان دیدگاهی جدید در درمان توجه می شود و مطالعات و تحقیقاتی درباره ی تأثیر سنگ ها انجام شده است. با توجه به کارکرد دارویی سنگ ها در پیشینه ی تاریخی دانش پزشکی و داروسازی، می توان از تجربیات و نظرات اندیشمندان مسلمان در این حوزه بهره برد. گرچه کاربرد دارویی سنگ ها و کانی ها نیازمند مطالعه و روش های آزمایشی علمیِ نوین خواهد بود.

سابقه و هدف: اتنوبوتانی ابزاری نیرومند جهت کسب اطلاعات بسیار باارزش از گیاهان دارویی به کار برده شده در فرهنگ های گوناگون است که زمینه را برای کشف داروهای جدید فراهم می سازد. هدف از این پژوهش شناخت گیاهان دارویی است که در منطقه ی خاش کاربرد سنتی دارند. مواد و روش ها: این مطالعه ی مقطعی در دو روستای «ایرندگان» و «کارواندر» واقع در جنوب شهرستان خاش در بهار سال 96، با استفاده از پیمایش های صحرایی، مطالعه ی باور ها، اطلاعات مردمی و مطالعات اسنادی، شناسایی، دسته بندی و معرفی گیاهان دارویی انجام شد. ابتدا لیست فلورستیک گونه های منطقه ی تحت مطالعه از اداره ی منابع طبیعی شهرستان خاش تهیه و با توجه به آن گونه های دارویی بومی منطقه مشخص شد. برای هر گونه نام علمی، نام محلی، اندام مورد استفاده، خاصیت درمانی رایج، نحوه ی استفاده ی دارو از طریق پرسشنامه و مصاحبه با افراد محلی معلوم شد. یافته ها: به طور کلی 22 گونه ی گیاه دارویی در منطقه ی خاش مربوط به 14 خانواده شناسایی شد. شایع ترین کاربرد دارویی گیاهان به ترتیب برای مشکلات گوارشی، درد مفاصل، امراض زنانه و بیماری های عفونی بود. مردم منطقه به صورت ویژه گیاهان مختلف نظیر گز، درمنه، پنیرباد و مواردی از این دست را با هم ترکیب و می-سوزاندند. خاکستر و دود ناشی از این گیاهان را به عنوان یک مسکّن خوب و قوی جهت تسکین درد مفاصل استفاده می کردند. نتیجه گیری: تنوع گسترده ای از گیاهان دارویی در منطقه ی خاش وجود دارد که مردم خاش شماری از گیاهان را برای درمان بیماری هایی به کار می برند که ویژه ی این منطقه است. پژوهش پیرامون این گیاهان دارویی می تواند آغازگر راهی برای کشف داروهای جدید در عرصه ی درمان باشد.