نقد و ادبیات تطبیقی
سال:1390 | دوره:1 | شماره:3 |تعداد مقالات:8

چکیده فارسی:در تعریف و تبیین چیستی ادبیات تطبیقی، اصول و مبانی آن، کارکردها و حوزه های مطالعاتی، روش ها و رویکردهای آن و ... میان پژوهشگران، اتفاق نظر وجود ندارد. وجود مکاتب سه گانه در ادبیات تطبیقی (فرانسوی، آمریکایی، روسی) نشانه ای بر عدم تبیین در تعریف و ماهیت این حوزه معرفتی می باشد. در این مقاله با توجه به این اصل فلسفی (روش شناختی در علم و نیاز به شناخت هر دانش) به تحلیل سه مسأله؛ موضوع، غایت و روش این معرفت از معارف بشری پرداخته می شود. علاوه بر این، نسبت ادبیات تطبیقی با نقد جدید، بنیامتنیت، نظریه ادبی ... نیز پرداخته خواهد شد تا مشخص شود که هویت و جایگاه این دانش در میان دیگر دانش ها چیست؟ چکیده عربی:لم یتفق الباحثون فی مجال الأدب المقارن علی تعریفه و تحدید ماهیته و اصوله و مبانیه و مهامه (وظائفه) و مجالاته الدراسیة و مناهجه. وجود ثلاثة مذاهب فی الأدب المقارن (المذهب الفرنسی، المذهب الأمریکی، المذهب الروسی) تدل دلالة واضحة علی عدم وضوح معالم هذا الفرع و تعریفه و ماهیته. نظرا لطبیعة معرفة کل علم سنطرق إلی ثلاثة قضایا؛ هی الموضوع و الغایة و المنهج لتعریف بهذا النوع من الأدب. و نطرق علاوة علی ذلک إلی علاقة الأدب المقارنة بالنقد الجدید، و التناصیة و النظریة الأدبیة حتی نعترف علی مکانة هذا العلم بین سائر العلوم.

چکیده فارسی:خردگرایی از اندیشه های بنیادین فرهنگ ایرانی است، زیرا این فرهنگ، سعادت و رستگاری آدمی را در استخدام خرد می داند. از این دیدگاه خرد بزرگترین موهبت الهی و مهم ترین ابزار برای مبارزه با دیوهایی است که در درون آدمی به صورت صفات ناپسند چون حرص، خشم، حسد و ... فرو خفته اند. این بینش از آغاز تا پایان، چون خون در پیکر شاهنامه جاری است. فردوسی در جای جای شاهنامه صفات نیک و آثار پربرکت آن را بر می شمارد و در ستایش امور پسندیده و نکوهش امور ناپسند، خرد را معیار قرار داده، آن را چون ترازو ملاک سنجش می داند. این جهان بینی، موجب شده است که فردوسی ستایش خرد را مقدم بر ستایش پیامبر بیاورد و برخلاف دیگر ستایش گرانِ دانش، قید و شرطی برای ستایش دانش نیاورد. در شاهنامه، سخنان حکیمانه بسیاری دیده می شود که فردوسی آنها را از خردمند، مرد خرد، خردمند ایران و ... نقل کرده است، تأمل در منابع عربی که آکنده از اقوال حکیمانه ایرانیان است، نشان می دهد بسیاری از این خردمندان، حکیمان ایرانی چون بزرگمهر و انوشروان هستند. چکیده عربی:الرؤیة العقلیة تجری فی شهنامة برمتها جریان الدم فی العروق حیث یذکر الفردوسی، الأوصاف الحمیدة و نتائجها المبارکة فی ربوع شهنامة کما یذم الصفاف الذمیمة و الرذائل الخلقیة و تجعل العقل أفضل میزان و معیار لتقییم الأخلاق- موقف فردوسی من العقلانیة جعله یرتقی بشأنها إلی درجة تقدم ذکرها علی أمور أخری، ثم أن فردوسی حیث یشید بالعقلانیة لا یقیدها بشرط أوقید. نجد فی شهنامة المزید من الأقوال الحکیمة التی أوردها فردوسی نقلا عن حکماء الفرس. و لو قمنا برحلة فی رحاب النصوص العربیة لوجدنا فیها کمینة هائلة من النصائح و الحکم لایستهان بها و ثمة قرائن قاطعة تؤید و تصدق انتساب هذه الکمات الحکیمة إلی الحکماء من الإیرانیین القدامی.

چکیده فارسی:ابن فارض و حافظ در فرهنگ مصر و ایران جایگاهی مشابه دارند. ویژگی های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی روزگارشان همانند بوده است. هر دو به مشرب عشق و مستی و نیز اندیشه های وحدت وجودی ابن عربی متمایل بودند. در نقد فرد و اجتماع کوشیده و شیوه ای ملامتی داشته اند و .... این همدلی ها، همزبانی حافظ با ابن فارض را در ابعاد فکری- ادبی به دنبال داشته است.ازجمله، چنان که از قراین برمی آید ابن فارض و حافظ، جهان بینی، عرفان و سلوک اجتماعی و فردی خود را بر شالوده عشق بنا نهاده و از شرب مدام سخن گفته اند به گونه ای که در باور آن ها عشق– عموما یا خصوصا- مهم ترین موضوع هستی شناسی، مبدأ و معادشناسی، انسان شناسی و بزرگ ترین انگیزه برای تعالی آدمی است. در مقاله حاضر با مقدمه ای درباره اسباب آشنایی حافظ با ابن فارض، دیدگاه آن ها را درباره حقیقت عشق و مستی، منشأ حسی و ماورائی عشق، اوصاف و اقتضاهای عشق، دشواری های طریق عشق و اسباب آن، ارزش عشق، ادعای عاشقی، نشانه های عشق، مراتب عشق، نسبت عقل و عشق، ویژگی های عاشق (ازجمله: مستی)، با روش توصیفی- تطبیقی بررسی کرده ایم. چکیده عربی:ابن فارض و حافظ، فی الثقافات من مصر و إیران لدیهما نفس الموقف، الظروف السیاسیة و الاجتماعیة و الثقافیة من الحیاة بهما کماکان، انهما مالتا إلی طریق الحب و السکر و أیضا الی وحدة الوجود من أفکار ابن العربی، هماسعیا الاستعراض فی الفرد و المجتمع و لدیهما طریقة من اللوم، و ... هذا التعاطف، أعقب تبادل الأفکار بین الحافظ و ابن الفارض فی الأبعاد الفکریة و الأدبیة.بما فی ذلک، و کما هو واضح من الأدلة: ابن الفارض و الحافظ بنیا نظرتهما العالمیة و الروحانیة و سلوکهما الاجتماعی و الفردی علی أساس الحب. و تکلموا من شرب المدامة. بحیث، فی اعتقادهم، الحب – عموما أو علی وجه التحدید – من اهم قضیة فی الأنطولوجیا، الأصل و الایمان بالآخرة و علم الانسان و أکبر حافز لکمال البشری، هکذا فی هذه الورقة، نحن مع مقدمة عن أسباب الألفة الحافظ مع ابن فارض، نستعرض مشاهدتهما الحقیقة حول الحب و السکر، و أصل الحب الحسی و المیتافیزیقی، و الصفات و القوانین من الحب، صعوبات الحب و عوامله، قیمة الحب، و الإدعاء الحب، و علامات الحب، و درجات الحب، و نسبة بین العقل و الحب، و صفات المحب (بما فی ذلک السکر) – علی طریق وصفی و مقارن.

چکیده فارسی:در کتاب مقامات الطیور، داستان شیخ صنعان، شاخه ای فرعی یا داستانی در میان داستان است که ضمن بیان توجه عطار به شیوه داستان در داستان؛ پیوندی از داستان مثال با قهرمان های انسانی و تمثیل با شخصیت های حیوانی را در کل منطق الطیر به نمایش می گذارد. از دیگر سوی، در محتوا، همان محتوای بخش پرندگان، یعنی هفت وادی سیر و سلوک را به دیگر زبان نقل می کند.این داستان؛ یعنی شیخ صنعان (صنعا، سمعان) پیوندهای ویژه ای (در ظاهر و باطن) با سوره مبارکه یوسف (ع) دارد و نیز، سفر جان و تن شیخ پیر بغداد را در هفت منزل خطرناک عشق به نمایش می گذارد تا تأییدی بر سخن رمزی عطار در بخش داستان پرندگان باشد.این پژوهش، برآن است تا بر اساس مبانی نظری ادبیات تطبیقی، پیوند دوسویه داستان شیخ صنعان با قرآن (داستان حضرت یوسف) و داستان پرندگان و هفت وادی یا هفت خان عروج روحانی را نشان دهد. چکیده عربی:جاءت قصة «شیخ صنعان» فی کتاب «مقامات الطیور» لقصة فرعیة أو قصة داخل قصة و هذا نموذج من النماذج التی تدل علی التجاه العطار نحو سرد القصص أسلوب إیراد قصة داخل أخری- ثم قصة «شیخ صنعان» ترینا أسلوب القص باسلوب الغلط بین شخصیات إنسانیة أو حیوانیة لدی العطار فی کتابه «منطق الطیر» کما أن هذه القصة تعبر إعادة و تکرار لمضمون قصة «الأودیة السبعة للسیر و السلوک لغة مختلفة و أدب متفاوت.ثمة صلات واضحة بین قصة الشیخ صنعان و قصة یوسف الصدیق (ع) فی القرآن الکریم شکلا أو مضموتا. کما تمثل القصة رحلة العطار فی المنازل السبعة الخطرة للحب أیضا. فهی تؤید بشکل أو آخر لغة العطار الرزیة فی حقل قصص الطیور. أما هذا البحث فإنه یری إلی تسلیط الأضواء علی الروابط التی تربط بین قصة الجیغ صنعان و القران الکریم من جهة قصة إلطیور و الأودیة السبعة أو الأسفار السبعة للعروج الروحانی من جهة أخری و ذلک علی الأسس النظریة فی الأدب المقارن.

چکیده فارسی:شعر معین بسیسو و قیصر امین پور، تصویرگر چهره خونین ویران شهرهای میهن این دو شاعر در بحبوحه جنگ و هجوم متجاوزان است؛ نگارندگان در این جستار کوشیده اند تا با بکارگیری روشی توصیفی- تطبیقی، به بررسی و واکاوی دو چکامه «الصوت مایزال» از معین بسیسو و «شعری برای جنگ» از قیصر امین پور بپردازند؛ در این دو شعر، شاعران به توصیف شهرهای خود در زمان جنگ پرداخته و دو تصویر متفاوت از مردم میهن خویش را در رویارویی با متجاوزان پدیدار می سازند: یکی تصویر مردمی که به خاطر دفاع از مرز و بوم و ارزش های خویش، طعم جنگ را چشیده و جامه سرخ شهادت پوشیده اند و دیگر تصویر مردمی که چشم بر رخدادهای تلخ و ناگوار جنگ فرو بسته و به کنج عزلت خویش خزیده اند. در جستار حاضر، تلاش شده است تا با بهره گیری از مبانی مکتب واقع گرایی، مشابهت ها و تفاوت های دو چکامه مذکور با نظر به کلمات، موسیقی و تصاویر آن ها مورد بررسی، تحلیل و ارزیابی قرار گیرد. چکیده عربی:تدرس هذه الدراسة شعر الشاعرین لأناشید الصمود و المقاومة، فی أدب إیران و فلسطین؛ الأشعار التی تجسد الوجوه الدامیة لمدن الشاعرین المدمرة فی معمعة الحرب و هجوم المعتدین. فقد حاول الباحثان فی هذا المقال دراسة شعری «الصوت ما یزال» لمعین بسیسو و «شعری برای جنگ» لقیصر أمین بور باستخدام منهج توصیفی – مقارن. تطرق الشاعران فی هذین الشعرین، إلی وصف المدن فی زمن الحرب و یظهران صورتین مختلفتین عن الشعب فی مواجهة المعتدین:إحداهما صورة الشعب الذی ذاق الحرب من أجل الدفاع عن الوطن و القیم و إرتدی ثوب الاستشهاد الأحمر و الأخری صورة الشعب الذی غض البصر عن أحداث الحرب المرة و حاد عنها.ولأجل الوصول إلی الأغراض المذکورة لقد حاول الباحثان دراسة و مناقشة وجوه المشابهة و الافتراق فی القصیدتین من جهة الألفاظ و الموسیقی و الصور بالنظر إلی مبادیء المدرسة الواقعیة.

چکیده فارسی:نظر به اهمیت این واقعه مهم دینی و تاریخی غدیر و اهتمام شاعران پارسی و عرب به این قضیه، و نیز با توجه به کثرت آثار شاعران در این موضوع، این مقاله به بررسی تطبیقی غدیریه های دو شاعر معروف ایرانی و عرب، یعنی محمدحسین شهریار و بولس سلامه، و استخراج نقاط تشابه و تفاوت موجود در غدیریه های آنان می پردازد. شباهت این دو شعر از نظر نحوه پردازش موضوع و رویکرد ایشان به این قضیه تاریخی و نگاه ریزبینانه و توصیفات دقیق، و به کارگیری صنایع بیانی و بدیعی، در کنار تفاوتهای منحصر به فرد، از عمده نتایج این تحقیق می باشد. با توجه به اهمیت این مسأله در تاریخ و ادبیات، شیوه های مختلف پرداختن دو شاعر به این موضوع و مقایسه غدیریه های فارسی و عربی، نیز مورد تحلیل قرار گرفته است. چکیده عربی:نظرا لأهمیة حادثة الغدیر الدینیة و التاریخیة من جهة و اهتمام الشعراء العرب و الفرس بهذه القضیة، و کثرة آثار الشعراء حول هذا الموضوع من جهة أخری، قررنا أن نهتم بمعالجة غدیریات الشاعرین الفارسی و العربی هما محمدحسین شهریار و بولس سلامة و استخراج وجوه التشابه و الافتراق الموجودة فی غدیریاتهما. والجدیر بالذکر أن تشابه هاتین الغدیریتین من ناحیة کیفیة معالجة الموضوع، و اتجاه الشاعرین إلی هذه الحادثة التاریخیة و الرؤیة و التوصیفات الدقیقة و خلق التصاویر الشعریة، بجانب الافتراقات الفریدة و المتمیزة من أهم نتایج هذا البحث. نظرا لأهمیة هذه القضیة فی التاریخ و الأدب، یبدو من الضروری أن نفهم کیفیة معالجة هذا الموضوع من جانب الشاعرین و مقارنة الغدیریات الفارسیة و العربیة بینهما.

چکیده فارسی:منظور از روح زمان در این پژوهش، بازتاب حزن در رثای بغداد و قرطبه و کیفیت و کمیت این انعکاس است و مراد از روح قومی، فضای غالب دینی و شرایط طبیعی و جغرافیایی حاکم بر منطقه می باشد. دو پدیده روح قومی و روح زمان بر رثای این دو شهر تأثیرگذار بوده و قصاید رثای آنها را از یکدیگر متمایز می نماید. با این وصف، روح زمان که با مقایسه اشعار قبل و بعد از سقوط هر یک از دو شهر مذکور درک می شود، در رثای هر دو شهر تأثیری مشابه نیز دارد و آن عبارتست از این که قبل از سقوط به وصف زیبایی ها و بعد از آن به بیان احساس اندوه و وصف ویرانی ها می پردازد. چکیده عربی:روح الزمان فی هذا المقال؛ یعنی کیفیة و مستوی صدی الحزن فی رثاء بغداد و قرطبة و روح القوم؛ یعنی الجو العام للأوضاع الجغرافیة و الطبیعیة للمنطقة. قد اثرت هاتان الظاهرتان علی قصاید الرثاء حیث أصبحت تمتاز مراثی بغداد عن قرطبة کما أن روح الزمان الذی یتناول مرحلة قبل السقوط و بعد السقوط یحمل طابعا مشترکا و هو أن الأمر قبل السقوط یدور حول وصف جمالیات المدینة و بعد السقوط، یتناول الحزن و وصف الدمار الذی أصابها.