اقتصاد و توسعه منطقه ای (دانش و توسعه)
سال:1391 | دوره:4 | شماره:3 |تعداد مقالات:8

افزایش کارایی استفاده از منابع یکی از راهکارهای مهم در افزایش تولیدات کشاورزی و کاهش آلودگی های زیست محیطی می باشد. تلفات نیتروژن محدود به مزرعه نبوده و پس از برداشت محصول نیز تلفات چشمگیری در مسیرهای مختلف چرخه تولید و مصرف آن وجود دارد. بنابراین، هدف از این تحقیق تعیین میزان تلفات و کارایی نیتروژن در چرخه تولید تا مصرف غذای تولیدی از گندم (.Triticum aestivum L) و ذرت (.Zea mays L) بود. بدین منظور، اطلاعات لازم از قبیل میزان کود مصرفی، تولید و سطح زیر کشت گندم و ذرت، بقایای برگشتی و همچنین سهم و توزیع مسیرهای مختلف تولید غذا از طریق پرسشنامه و همچنین منابع مختلف جمع آوری گردید. نتایج نشان داد که کل نیتروژن برداشت شده توسط دو گیاه گندم و ذرت به ترتیب 387 و 81.7 هزار تن، با کارایی 25 و 60 درصد بود. بیشترین تلفات نیتروژن در گیاه گندم در سطح مزرعه مشاهده گردید، درحالیکه در ذرت به دلیل کارایی بالاتر در جذب نیتروژن، تلفات در سطح مزرعه کمتر از گندم بود. بعد از برداشت محصول از مزرعه، کارایی نیتروژن، بسته به اینکه در کدامیک از مسیرهای تولید غذای گیاهی یا دامی وارد می شود، متفاوت بود. کارایی مصرف کود نیتروژن در کل چرخه تولید غذا برای گندم و ذرت به ترتیب 14.2 و 7.6 درصد بدست آمد. مصرف نیتروژن در مسیر تولید غذای گیاهی نسبت به مسیر تولید غذای دامی کارایی بیشتری را نشان داد، بطوریکه کارایی مصرف کود در سیستم تولید غذای گیاهی حدود 13 برابر بیشتر از تولید سیستم غذای دامی بود. بنابراین، به نظر می رسد که برای کاهش تلفات نیتروژن در مسیر چرخه تولید غذا از این دو گیاه، بایستی کارایی ها را چه در سطح مزرعه و چه درطی مرحله فرآوری بالا برد.

به منظور ارزیابی تاثیر محلول پاشی عناصر ریزمغذی بر عملکرد کمی و کیفی گلرنگ (.Carthamus tinctorius L.)، آزمایشی به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 85-1384 در مزرعه آموزشی- پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه زابل انجام شد. تیمارها شامل محلول پاشی عناصر ریزمغذی سولفات روی با غلظت سه در هزار، سکوسترن 183 آهن با غلظت چهار در هزار، اسید بوریک با غلظت دو در هزار، ترکیبات دوتایی آنها و عدم مصرف کود (شاهد) بودند. محلول پاشی در دو مرحله قبل از گلدهی و بعد از گرده افشانی انجام گرفت. نتایج نشان داد که بین تیمارها از نظر ارتفاع بوته، عملکرد دانه و بیولوژیک، وزن هزار دانه، شاخص برداشت و درصد پروتئین و روغن تفاوت معنی داری وجود داشت، اما تعداد دانه در طبق تحت تاثیر محلول پاشی قرار نگرفت. بیشترین عملکرد دانه، ارتفاع بوته و وزن هزار دانه به تیمار آهن و بیشترین تعداد طبق بارور در بوته، درصد پروتئین به تیمار روی و بیشترین درصد روغن به تیمار ترکیبی روی و آهن تعلق داشت. بنابراین، می توان نتیجه گرفت که استفاده از عناصر ریزمغذی سبب افزایش ویژگی های کمی و کیفی گلرنگ در منطقه مورد آزمایش می گردد.

موسیر (.Allium altissimum Regel) گیاهی دارویی، چندساله دارای غده زیرزمینی و از محصولات فرعی مراتع و جنگل ها می باشد که در رویشگاه های مرتفع و طبیعی رشد می کند. با توجه به خودرو بودن این گیاه و احتمال مواجه شدن با کمبود عناصر غذایی و تاثیر بر عملکرد آن تعیین نیاز غذایی گیاه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بدین جهت به منظور بررسی اثرات سطوح مختلف عناصر غذایی نیتروژن، فسفر و پتاسیم، آزمایشی به صورت طرح فاکتوریل در قالب کاملا تصادفی در سه تکرار در محیط کنترل شده گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال 1389 انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل چهار سطح نیتروژن صفر، 70، 140 و 210 کیلوگرم در هکتار، سه سطح صفر، 50 و 100 کیلوگرم فسفر در هکتار و سه سطح صفر، 25 و 50 کیلوگرم پتاسیم در هکتار بر رنگیزه های فتوسنتزی و فتوسنتز توده موسیر کلات بود. نتایج نشان داد که افزایش نیتروژن تاثیر معنی داری در افزایش عملکرد خشک و تر پیاز و میزان نسبی کلروفیل داشت. نیتروژن، فسفر و اثرات متقابل نیتروژن و فسفر تاثیر معنی داری بر افزایش فتوسنتز برگ گیاه داشت، ولی پتاسیم تاثیر معنی داری بر صفات مورد مطالعه نداشت که احتمالا به دلیل پتاسیم کافی محیط رشد بود. نتایج تجزیه نمونه خاک گلدان و ساقه و برگ پس از برداشت نشان داد که تفاوت معنی داری در غلظت نیتروژن نمونه ها در سطوح مختلف این کود وجود نداشت. آزمایش نمونه پیاز موسیر نشان داد که با افزایش سطوح کود نیتروژنه، غلظت نیتروژن پیاز بطور معنی داری افزایش پیدا کرد، بطوریکه بالاترین غلظت نیتروژن آن با 2.3 درصد در سطح چهارم نیتروژن کاربردی مشاهده شد که نسبت به شاهد بیش از شش برابر افزایش داشت.

به منظور بررسی اثرات دگرآسیبی عصاره دانه و برگ اکالیپتوس (Eucalyptus globulus Labill.) بر برخی صفات مربوط به جوانه زنی، رشد و ویژگی های مورفولوژیکی و بیوشیمیایی دو گیاه جو (.Hordeum vulgare L) و خاکشیر (Descurainia sophia L.) آزمایشی با پنج سطح عصاره آبی دانه و برگ اکالیپتوس شامل غلظت های (30، 50، 70، 90 و 100 درصد وزنی- حجمی) به همراه شاهد (آب مقطر) در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در آزمایشگاه دانشکده علوم دانشگاه فردوسی مشهد در سال 1389 انجام شد. نتایج نشان داد که تمام غلظت های عصاره آبی دانه و برگ اکالیپتوس بر درصد و سرعت جوانه زنی بذر هر دو گونه اثر بازدارندگی داشت، بطوریکه با افزایش غلظت عصاره، میزان بازدارندگی افزایش یافت و این افزایش برای خاکشیر بیشتر از جو بود. همچنین طول ریشه، ارتفاع گیاه، وزن تر و خشک خاکشیر نسبت به جو در حضور عصاره آبی اکالیپتوس کاهش بیشتری یافت. بطور مشابه، میزان کلروفیل a، کلروفیل b و کلروفیل کل در برگ گیاهچه های جو و خاکشیر کاهش یافت. در هر دو گونه، تجمع پرولین و قندهای محلول افزایش یافت که به نظر می رسد یک نوع مکانیسم سازگاری برای افزایش مقاومت در برابر تنش باشد. همچنین اثر عصاره آبی دانه اکالیپتوس نسبت به برگ بر ویژگی های مورفولوژیکی و بیوشیمیایی دو گونه بیشتر بود و گیاه تک لپه ای جو نسبت به گیاه دولپه ای خاکشیر در مقابل اثرات دگرآسیبی اکالیپتوس مقاوم تر و آسیب کمتری را متحمل شد. با توجه به نتایج فوق به نظر می رسد که به دلیل وجود مواد دگرآسیب عصاره برگ و دانه اکالیپتوس می توان از آن به عنوان علف کش بیولوژیکی یا به عنوان الگویی برای فرمولاسیون جدید یک علف کش مورد استفاده قرار گیرد.

بررسی ها موید این مطلب است که ورمی کمپوست نقش موثری در رشد و نمو و نیز کاهش اثرات منفی ناشی از تنش های مختلف محیطی بر گیاهان دارد. این مطالعه با هدف بررسی بر هم کنش ورمی کمپوست و تنش شوری بر میزان فتوسنتز، تعرق و کارایی مصرف آب لوبیا قرمز رقم درخشان (Phaseolus vulgaris L. cv. Light Red Kidney) در مراحل گیاهچه ای و گلدهی در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد، در سال 1389 انجام شد. پنج نسبت حجمی ورمی کمپوست و ماسه شامل صفر: 100، 90:10، 75:25، 50:50 و 25:75 و چهار سطح شوری شامل 20، 40، 60 و 80 میلی مول بر لیتر کلرید سدیم، به همراه شاهد (صفر) به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی، با سه تکرار مورد بررسی قرار گرفتند. بذرهای لوبیا در گلدان های پلاستیکی کاشته شد و میزان فتوسنتز، میزان تعرق، کارایی مصرف آب و میزان CO2 درون سلولی برگ ها در مراحل گیاهچه ای و گلدهی اندازه گیری شدند. در طول دوره رشد از محلول غذایی هوگلند برای تامین عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان استفاده شد. نتایج نشان داد که تنش شوری و ورمی کمپوست به ترتیب اثر کاهشی و افزایشی معنی داری بر سیستم فتوسنتزی گیاه داشتند. در مرحله گلدهی، تمامی نسبت های ورمی کمپوست، کارایی مصرف آب را در سطوح مختلف شوری نسبت به شاهد بطور معنی داری افزایش داد. در مرحله گیاهچه ای، نسبت های 10 و 25 درصد ورمی کمپوست و در مرحله گلدهی تقریبا تمام نسبت های ورمی کمپوست، اثرات منفی تنش شوری را بر سیستم فتوسنتزی گیاه محدود نمودند. احتمالا ورمی کمپوست به دلیل ساختار متخلخل، ظرفیت نگه داری آب بالا، دارا بودن موادی شبیه به هورمون ها و تنظیم کننده های رشد گیاهی و همچنین وجود مقادیر بالای عناصر غذایی ماکرو و میکرو، می تواند نقش موثری در بهبود تحمل به تنش های مختلف محیطی از جمله شوری ایفا نماید. در این آزمایش ورمی کمپوست باعث بهبود میزان فتوسنتز گیاهان در مواجهه با تنش شوری شد.

این آزمایش با هدف بررسی اثر تنش خشکی و منابع کودی بر عملکرد و اجزای عملکرد گلرنگ (.Carthamus tinctorius L) به صورت کرت های خرد شده با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه در سال زراعی 89-1388 اجرا شد. تیمارها شامل، آبیاری کامل (I1)، قطع آبیاری در مرحله رشد رویشی (I2) و زایشی (I3)، به عنوان کرت های اصلی و منابع کودی شامل بدون کود (شاهد) (C)، اوره (U)، کود آلی هیومیکس (O)، بیولوژیک (نیتروکسین (N) و بیوسولفور (B))، تلفیقی: (اوره + هیومیکس + نیتروکسین) (T1) و (اوره + هیومیکس + بیوسولفور) (T2)، به عنوان کرت های فرعی بودند. نتایج نشان داد که اثر متقابل تنش کم آبی و منابع کودی بر تعداد طبق در بوته، وزن هزار دانه و درصد روغن گلرنگ معنی دار بود. بیشترین تعداد طبق در بوته (18.3) در تیمار I1T2 و کمترین تعداد آن (10.4) در I2U دیده شد. بالاترین (44.7 گرم) و پایین ترین (32.05 گرم) وزن هزار دانه نیز به ترتیب در تیمارهای I3T2 و I1O بدست آمد. تیمارهای I1B و I3C به ترتیب بیشترین و کمترین میزان روغن را دارا بودند. از تیمار I1، بیشترین مقدار عملکرد بیولوژیک (8819.6 کیلوگرم در هکتار) بدست آمد، در حالیکه کمترین مقدار آن در تیمار I2 مشاهده شد. تیمار های آبیاری I1 و I2 بیشترین و کمترین وزن دانه در طبق و عملکرد دانه را دارا بودند. بیشترین مقدار عملکرد دانه (2830 کیلوگرم در هکتار) در تیمار T2 و کمترین مقدار آن (1845.4 کیلوگرم در هکتار) در تیمار بدون کود بدست آمد. به طور کلی، اعمال تنش کم آبی در مرحله رشد رویشی باعث بیشترین کاهش در اکثر صفات مرتبط با عملکرد و اجزای عملکرد گلرنگ شد. در بین منابع کودی، تیمار کود تلفیقی (اوره + هیومیکس + بیوسولفور) بیشترین اثر مفید بر تولید گلرنگ داشت.

به منظور بررسی اثر خاکپوش های پلی اتیلن و آلی در دورهای مختلف آبیاری روی عملکرد کمی و کیفی آفتابگردان (.Helianthus annus L)، آزمایشی به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار، در سال 88-1387 در مزرعه تحقیقاتی پردیس ابوریحان، دانشگاه تهران اجرا گردید. عامل اصلی شامل: سه دور آبیاری (7، 12 و 17 روز) و فاکتور فرعی شامل تیمارهای بدون خاکپوش بعنوان شاهد و انواع خاکپوش ها شامل پلی اتیلن، خاکپوش کود دامی گاوی در سه سطح: 8.5، 17 و 25 تن در هکتار، خاکپوش کلش گندم هم در سه سطح 2.5، 5.5 و 7.5 تن در هکتار بود. ارتفاع، قطر طبق، تعداد دانه، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد روغن و شاخص برداشت آفتابگردان مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که اثر دور آبیاری و اثر خاکپوش ها بر تمامی صفات مورد مطالعه معنی دار شدند. بیشترین عملکرد دانه از دور آبیاری هفت روز با متوسط 2.965 تن در هکتار بدست آمد و همچنین خاکپوش پلی اتیلن و کلش سطح سه در دورهای مختلف آبیاری بیشترین میزان عملکرد دانه را داشتند. بطور کلی، استفاده از خاکپوش ها با کاهش مصرف آب آبیاری می تواند باعث افزایش عملکرد کمی و کیفی دانه آفتابگردان شود. بدین ترتیب، با توجه به نتایج این مطالعه و اینکه خاکپوش های کلشی اثر سوء زیست محیطی برای اراضی کشاورزی ندارند، استفاده از آنها توصیه می گردد.

با کمک روش های منطقه بندی می توان ابعاد مختلف کشاورزی را از دیدگاه مکانی- زمانی مورد مطالعه قرار داده و پس از هماهنگ کردن این جوانب، نواحی یکنواختی را درون یک منطقه تعیین حدود نمود. از سوی دیگر هم اکنون مدل های شبیه سازی در سراسر دنیا به طور وسیعی در تحقیقات، آموزش و مدیریت مزارع گیاهان زراعی به کار می روند. با توجه به گستردگی بخش کشاورزی کشور، به کارگیری این مدل ها در کشور ما نیز ضرورت دارد. لذا به منظور، منطقه بندی اقلیمی خوزستان بر مبنای برآورد پتانسیل عملکرد گندم با استفاده از مدل WOFOST ابتدا با استفاده از داده های موجود از آزمایشات مزرعه ای انجام شده در استان، مدل واسنجی و بررسی صحت گردید سپس داده های آب و هوایی بلند مدت شهرستان های استان خوزستان از ایستگاه های هواشناسی تهیه و مدل اجرا و پتانسیل عملکرد هر شهرستان برای یک دوره بلندمدت شبیه سازی شد. نتایج ارزیابی مدل WOFOST نشان داد که مدل به طور قابل قبولی می تواند عملکرد دانه را شبیه سازی نماید. مقادیر RMSE (ریشه میانگین مربعات اشتباه) محاسبه شده برای عملکرد دانه 1274.7 و 810 کیلوگرم در هکتار بوده اند. بطور کلی، نتایج نشان داد که بیشترین و کمترین پتانسیل عملکرد دانه به ترتیب مربوط به شهرستان های ایذه (9247 کیلوگرم در هکتار) و شوشتر (7538 کیلوگرم در هکتار) بود. در صورتیکه بیشترین خلاء عملکرد مربوط به شهرستان ماهشهر (65.8 درصد) به سبب نامناسب بودن خاک آن منطقه و بالا بودن سطح آب های زیرزمینی و کمترین آن مربوط به دزفول (41.6 درصد) به دلیل شرایط مناسب خاک، عدم تغییرات شدید دامنه درجه حرارت و تشعشعات خورشیدی و نیز شرایط اجتماعی- اقتصادی مناسب کشاورزان بود. تفاوت مناطق مختلف استان از نظر پتانسیل عملکرد اقلیمی 18 درصد برآورد شد هرچند نتایج بدست آمده از مدل نشان داد که بین عملکرد پتانسیل و عملکرد واقعی کشاورزان اختلاف زیادی وجود دارد اما تفسیر نتایج این نوید را می دهد که پتانسیل زیادی برای افزایش عملکرد واقعی گندم از طریق بهبود شیوه های مدیریت زراعی و اصلاح خاک وجود دارد. در نهایت استان خوزستان با استفاده از تجزیه خوشه ای و بر مبنای پتانسیل عملکردهای برآورد شده مربوط به مناطق مختلف به سه منطقه اقلیمی زراعی: 1- ایذه 2- بستان، مسجد سلیمان، دزفول و بهبهان 3- امیدیه، آبادان، اهواز، رامهرمز، ماهشهر و شوشتر تقسیم بندی گردید.