مطالعات کتابداری و علم اطلاعات
سال:1388 | دوره:1-16 | شماره:3 |تعداد مقالات:8

هدف از این پژوهش بررسی عملکرد کتابخانه های دانشگاهی ایران در زمینه انتقال منابع مرجع الکترونیکی (انتقال نوآوری) به کاربران و همچنین آموزش آنها در راستای بهره برداری از این منابع ارزشمند می باشد. پژوهش حاضر بررسی می نماید که از شیوه های مرسوم معرفی منابع به کاربران شامل ارسال نامه، برگزاری جلسات توجیهی، تهیه پوستر، تهیه راهنما، معرفی در محل میز مرجع، معرفی در محل میز امانت، معرفی در نشریات رسمی دانشگاه و معرفی در نشریات دانشجوئی با چه نسبت و ترکیبی استفاده می شود. هم چنین بررسی می شود که از شیوه های معمول آموزش شامل برگزاری جلسات آموزشی، اجرای آموزش همزمان، تهیه راهنماهای آموزشی و برگزاری بازیدهای آموزشی کدام ها و با چه نسبت و ترکیبی در کتابخانه های مورد پژوهش مورد استفاده قرار گرفته اند. علاوه بر این، میزان تهیه منایع مرجع چایی نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

هدف این پژوهش ارزیابی کیفیت خدمات کتابخانه مرکزی دانشگاه شهید چمران با استفاده از مدل لیب کوال است، در این بررسی که 358 نفر از کاربران کتابخانه مرکزی دانشگاه شهید چمران در آن شرکت کردند، علاوه بر تحقیق اصلی، میزان دقت استفاده از آزمون «اندازه گیری مکرر» و «محدوده اختلاف مجاز» نیز مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. در رویکرد اول که با ابتکار پژوهشگران به کار گرفته شد، با استفاده از آزمون اندازه گیری مکرر، معناداری تفاوت بین سه سطح موجود در لیب کوال بررسی شد. همچنین با استفاده از روش محدوده اختلاف مجاز، تفاوت بین این سطوح مورد بررسی و بحث قرار گرفت و در پایان، نتایج حاصل از دو روش مذکور مقایسه گردید. نتایج حاصل از استفاده از آزمون اندازه گیری مکرر نشان داد که کاربران، در مجموع، در سه مولفه لیب کوال کیفیت خدمات کتابخانه را منطبق با سطح حداقل انتظارات خود برآورد کردند، و بین سطح حداقل انتظارات کاربران و سطح دریافت کاربران از کیفیت خدمات کتابخانه تفاوت معنادار وجود نداشت. از سوی دیگر با انجام آزمون فرضیه ها در مورد تک تک مولفه های لیب کوال، پژوهشگران دریافتند که در دو مولفه «احساس کاربر از خدمات» و «کتابخانه به عنوان مکان»، بین سطح دریافت و سطح حداقل انتظارات کاربران از کیفیت خدمات تفاوت معنادار نیست؛ در حالی که در مولفه «کنترل اطلاعات» بین سطح دریافت و سطح حداقل انتظارات کاربران تفاوت معنادار است. همچنین، آزمون های اندازه گیری مکرر نشان داد بین سطح دریافت و سطح حداکثر انتظارات کاربران از کیفیت خدمات، در هر سه مولفه لیب کوال تفاوت معنادار وجود دارد. اما نتایج بررسی با استفاده از روش «محدوده های اختلاف مجاز» نشان داد که در تمامی مولفه های لیب کوال بین سطح حداقل و سطح دریافت و نیز بین سطح حداکثر انتظارات و سطح دریافت کاربران تفاوت وجود دارد. انجام این مطالعه نشان داد که اولا، بهره گیری از آزمون «اندازه گیری مکرر» می تواند دقت بررسی های کیفیت را افزایش دهد و در تصمیم گیری های مدیریتی در مورد خدمات کتابخانه ها نقش ارزنده ای داشته باشد. ثانیا، نتایج حاصل از آزمون اندازه گیری مکرر گویای این است که ظاهرا کتابخانه مورد بررسی در مولفه «کنترل اطلاعات» ضعف بیشتری دارد و مدیریت کتابخانه باید در این خصوص تصمیمات لازم را اتخاذ کند و با برنامه ریزی، اقدامات لازم را به عمل آورد.

آموزش کاربران کتابخانه های دانشگاهی تاریخچه ای بیشتر از یک قرن دارد. با وجود مطرح شدن آن در اوایل قرن نوزدهم و جدی تر شدن آن در کتابداری جدید در آمریکا در اواخر این قرن، پست کتابدار آموزشی به صورت رسمی، و بر اساس برنامه ریزی منظم از سال 1975، در آمریکا ایجاد شد. در ایران، می توان گفت آموزش کتابخانه ای از سه دهه پیش مورد توجه قرار گرفته اما اقدامی عملی برای اجرای این نوع آموزش در کتابخانه های دانشگاهی به صورت رسمی، مداوم و برنامه ریزی شده به عمل نیامده است. پژوهش حاضر با هدف تهیه و تنظیم شرح شغل پیشنهادی کتابدار آموزشی و تعیین جایگاه سازمانی آن در کتابخانه های مرکزی دانشگاه های تابع وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی صورت گرفت. برای این کار نظرات مدیران کتابخانه های مرکزی مورد مطالعه، مسوولان بخش های اطلاع رسانی کامپیوتری، و مسوولان بخش های مرجع (امانت) این کتابخانه ها (جمعا 126 نفر در 42 دانشگاه) در چارچوب یک بررسی پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه جمع آوری شد. سپس داده های جمع آوری شده به وسیله نرم افزار آماری SPSS 13 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. آلفای کرونباخ محاسبه شده برای اعتبار پرسشنامه، 0.8633 می باشد که اعتبار بالایی را برای پرسشنامه این پژوهش نشان می دهد. از نتایج حاصل از پژوهش حاضر، وظایف مورد انتظار، عوامل مهارت های شغلی و سایر مشخصات شغلی کتابداران آموزشی شناسایی، جایگاه سازمانی آنها مشخص، و وظایف مورد انتظار آنها در قالب شرح شغلی مدون پیشنهاد گردیده است.

این پژوهش با هدف شناخت تفاوت های جنسیتی در رضایت شغلی کتابداران کتابخانه های عمومی کشور انجام گرفته است. روش پژوهش پیمایشی تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه است. جامعه پژوهش شامل نمونه ای به تعداد 542 نفر از کتابداران کتابخانه های عمومی وابسته به نهاد کتابخانه های عمومی کشور در مراکز استان هاست. بر اساس یافته های پژوهش میانگین رضایت شغلی زنان کتابدار (77.17) به نحو معنی داری کم تر از رضایت شغلی مردانی است که به حرفه کتابداری اشتغال دارند (80.52). در مورد ابعاد رضایت شغلی نیز یافته ها حاکی از این بود که رضایت شغلی زنان کتابدار بر حسب روابط متقابل کاری، ماهیت شغل و خودشکوفایی به نحو معنی داری کم تر از مردان است. از آنجا که کتابداری حرفه ای است که اکثریت شاغلان آن را زنان تشکیل می دهند، یافته های پژوهش حاضر مبنی بر اندک بودن رضایت شغلی زنان نسبت به مردان کتابدار، نکته حائز اهمیتی است که در این مقاله مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

در اغلب تعاریف معتبری که از علم اطلاعات در چهار دهه پیش ارائه شده، همواره تاکید بر بین رشته ای بودن این حوزه، یک رکن ثابت، محسوب می شده است. بدین معنا که علم اطلاعات در نقشه معرفت شناسی علوم بشر، حاصل آمیختن مباحث و موضوعات مطرح در علوم دیگری چون کتابداری، علوم رایانه، ارتباطات، زبان شناسی، روان شناسی و... است. پژوهشگر با روش دیالکتیکی (جدلی) و با طرح پرسشی مبنی بر اینکه مطالعات بین رشته ای اصولا واجد چه ویژگی هستند، پندار بین رشته ای بودن علم اطلاعات را به بازکاوی گذاشته است. یکی از نتایج این بحث دیالکتیکی آن است که موضوع/ موضوعات اصلی و هویت بخش هر رشته علمی (و نه صرفا روش ها و نظریه های علمی متداول در آن)، تعیین کننده رویکرد پژوهشی حاکم در آن رشته است. بدین سان، از آنجا که رشته ای مانند «بیوشیمی» دارای دو موضوع اصلی «زیست شناسی» و «شیمی» است، خود وابسته به دو حوزه علمی «زیست شناسی» و «شیمی» بوده و ماهیت بین رشته ای بودن آن مسجل است. ولی موضوع اصلی علم اطلاعات، یعنی تحقیق درباره اطلاعات و فرآیندهای اطلاعاتی، موضوع اصلی هیچ رشته علمی دیگری نیست و فقط در علم اطلاعات، مسبوق به سابقه است. نگارنده در این نوشتار، چهار عامل را در تداول و فراگیری پندار بین رشته ای بودن علم اطلاعات برشمرده است: 1- به دست دادن عمده داده های خام در پژوهش های متخصصان علم اطلاعات (نظیر مدارک اطلاعاتی) توسط دانشمندان و متخصصان علوم دیگر، 2- بهره مندی دانشمندان و متخصصان علوم دیگر از عمده خدمات حاصل از پژوهش های متخصصان علم اطلاعات (نظیر سازماندهی اطلاعات و خدمات مرجع)، 3- نفوذ و استیلای بی چون و چرای نظریه ها و روش های علمی متداول در رشته های علمی دیگر در حوزه علم اطلاعات، 4- قابلیت متصور بودن پیوند منطقی میان علم اطلاعات و همه علوم بشر و شاخه های فرعی آن، نظیر کتابداری پزشکی، کتابداری فنی و مهندسی، کتابداری حقوق و.... این در حالی است که با استناد به احتجاجات آورده شده در این بحث دیالکتیکی، هیچ یک از عوامل پیش گفته، توجیه کننده بین رشته ای بودن علم اطلاعات و حتی برخی از منشعبات آن (نظیر گونه های مختلف کتابداری، اعم از کتابداری پزشکی، کتابداری فنی و مهندسی و...) نبوده و این امری است که باید در تعاریف و تعین های نظری درباره این رشته علمی مد نظر قرار گیرد.

در مقاله حاضر وب سایت دانشگاه های علوم پزشکی وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور مورد بررسی قرار گرفته است. 41 وب سایت مورد نظر با استفاده از سیاهه وارسی متشکل از 60 عامل، از دیدگاه ظاهری مورد بررسی قرار گرفته اند. در مرحله بعد تعداد صفحات نمایه شده از هر وب سایت، تعداد کل پیوندها، پیوندهای دریافتی، خود پیوندی ها، ضریب تاثیر کل و ضریب تاثیر دریافتی این وب سایت ها به منظور ارزیابی میزان رویت و میزان تاثیرگذاری آنها مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین میزان بازدید از وب سایت های مورد بررسی و عواملی مانند رتبه ترافیک در ایران و جهان، درصد کاربران وب که سایت های مورد نظر را مرور کرده اند، متوسط صفحات مرور شده توسط کاربران و میزان مرور از داخل و خارج کشور، بر اساس سایت الکسا استخراج و بررسی شده است.

نظریه سیبرنتیکی اطلاعات که توسط عباس حری در کتاب «درآمدی بر اطلاع شناسی» به عنوان نظریه ای مستقل و هم عرض با دیگر نظریات نظیر «نظریه ریاضی اطلاعات»، «نظریه معناشناختی اطلاعات» و «نظریه کوانتومی اطلاعات» آمده است، این امر را به ذهن متبادر می سازد که نگارنده کتاب یاد شده برای نظریه سیبرنتیکی اطلاعات هویتی مستقل قائل است. این در حالی است که سیبرنتیک نه به ماهیت و چیستی اطلاعات، بلکه به آثار و ویژگی های آن توجه دارد و به نظر می رسد رویکرد سیبرنتیکی به مقوله اطلاعات، دنباله روی پارادایم ریاضی شانونی است و بعید است که بتوان آن را نظریه اطلاعاتی مستقلی دانست.

پژوهش حاضر به منظور بررسی میزان رضایت دانشجویان تحصیلات تکمیلی از خدمات ارائه شده در کتابخانه دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی مشهد طراحی شده است. این پژوهش می تواند کمک موثری در زمینه ارزیابی خدمات کتابخانه ای، یافتن کمبودها و نارسایی ها و ارائه پیشنهاد برای بهبود کیفیت خدمات کتابخانه ای قلمداد شود. روش پژوهش پیمایشی و از نوع توصیفی است و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه می باشد. در این پژوهش، جنبه های مختلف خدمات کتابخانه ای از جمله غنی و روزآمد بودن مجموعه، رفتار و توان کتابداران، امکانات فیزیکی و رفاهی، قوانین و مقررات کتابخانه و مهمترین دلایل نارضایتی مراجعان از خدمات این کتابخانه بررسی و مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. نتایج پژوهش نشان داد دانشجویان تا حد زیادی از امکانات فیزیکی و رفاهی کتابخانه، تسلط کتابداران به مجموعه، و قوانین و مقررات کتابخانه رضایت داشته اند؛ اما از کیفیت روزآمدی منابع (فارسی و لاتین) ناراضی بوده اند.