تحقیقات منابع طبیعی تجدید شونده
سال:1391 | دوره:3 | شماره:1 (پیاپی 7) |تعداد مقالات:6

رشد و توسعه منابع طبیعی همراه با اجرای برنامه های حفاظتی در ارتباط مستقیم با توسعه جاده های جنگلی و سهولت دسترسی به اعماق جنگل ها به ویژه در مناطق کوهستانی قرار دارد. امروزه می‎توان حجم زیادی از اطلاعات را با استفاده از قابلیت GIS در طراحی و ارزیابی مسیرها طی زمان کوتاهی مدیریت نمود. بنابراین در ‎این تحقیق با هدف ایجاد نقشه قابلیت عبور مناسب جاده های جنگلی، کوهستانی و توده های جنگلی در ‎سری 8 اسپی رود با توجه به اصول فنی جاده های جنگلی پس از جمع آوری داده ها و نقشه های مورد نیاز اقدام به شناسایی عوامل موثر در ‎عبور جاده ها در ‎منطقه مورد مطالعه گردید. سپس برای تهیه نقشه های پایه جهت بررسی در ‎محیط GIS اقدام به تولید مدل رقومی زمین با استفاده ازنقشه 3D گردید. در مرحله بعد در ‎محیط Arc map نقشه های عوامل موثر در ‎طراحی جاده شامل شیب، جهت، خاکشناسی، زمین شناسی، تیپ بندی، موجودی در ‎هکتار و ارتفاع با فرمت رستری تهیه گردید. سپس طبقات نقشه های تهیه شده با توجه به اهمیت طبقات در ‎دامنه نسبی 1 تا 9 رتبه بندی شدند. با توجه به تاثیر عوامل فوق با استفاده از تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی (AHP) اقدام به ارزش گذاری نقشه ها شد تا وزن نسبی هر نقشه بدست آید. با تلفیق نقشه های وزن داده شده عوامل موثر در ‎محیط GIS، نقشه قابلیت عبور جاده حاصل گردید. نتایج بدست آمده در ‎این تحقیق نشان داد که با استفاده از این روش می‎توان مناطق دارای پتانسیل مناسب جهت عبور جاده ها با توجه به و یژگی جاده های جنگلی و کوهستانی شمال کشور را شناسایی کرد.

بذر عامل در امر احیا، توسعه جنگل ها و جنگل کاری ها محسوب شده که در این میان انتخاب بذرهای با کیفیت و رسیده دارای اهمیت بسیاری است. جنگل باغ شادی (بخش قرق جنگل) واقع در شهرستان خاتم استان یزد در این تحقیق با هدف مقایسه مشخصه های کمی بذر درخت بنه در طبقات ارتفاع از سطح دریا انتخاب شد. منطقه فوق به سه کلاسه ارتفاعی شامل کلاسه 1 با ارتفاع کمتر از 2100 متر، کلاسه 2 با ارتفاع بین 2100 تا 2500 متر و کلاسه 3 با ارتفاع بیشتر از 2500 متر از سطح دریا تقسیم و در هر طبقه ارتفاع از سطح دریا تعداد 20 اصله درخت بنه انتخاب شد (عامل جهت دامنه، شیب و خاک تقریبا یکسان انتخاب شدند) و در مجموع 60 اصله درخت بنه جهت جمع‎آوری نمونه بذر انتخاب شدند. سپس مشخصه های کمی شامل وزن 1000 دانه، درصد پوکی، طول بذر و عرض بذر اندازه گیری در هر یک از کلاسه های ارتفاعی بررسی شد. مقایسه مشخصه های کمی بذرها در طبقات ارتفاع از سطح دریا با کمک آزمون تجزیه واریانس یک طرفه و دانکن در سطح اطمینان 95 درصد انجام گرفت. نتایج نشان داد که اختلاف معنی داری بین مشخصه های وزن 1000 دانه شامل درصد پوکی، طول بذر و عرض بذر در طبقات مختلف ارتفاعی وجود دارد. میانگین مشخصه های وزن 1000 دانه، طول بذر و عرض بذر در طبقه ارتفاعی 2500-2100 متر از سطح دریا به ترتیب با 50 گرم،8.4 و 7 میلی متر بیشتر از دیگر طبقات ارتفاعی بود. مشخصه پوکی بذر بنه در طبقه ارتفاعی کمتر از 2100 متر از سطح دریا دارای بیشترین میزان و در طبقه ارتفاعی 2500–2100 متر از کمترین میزان برخوردار بود. نتایج کلی نشان داد است که درختان طبقه ارتفاعی 2500–2100 متر ارتفاع از سطح دریا دارای بذرهای درشت تر و سنگین تر و پوکی کمتری بوده و در نتیجه مناسب ترین پایه ها برای بذرگیری درختان بنه را ایجاد می کنند.

منطقه مورد مطالعه در سه کیلومتری شهر کلیبر با مختصات طول جغرافیایی 38o، 52'، 10" شمالی و عرض جغرافیایی 47 درجه، 2 دقیقه، 8 ثانیه شرقی قراردارد. کمترین و بیشترین ارتفاع ثبت شده به ترتیب برابر 1120 و 1810 متر از سطح دریا می باشد. میانگین درجه حرارت سالانه منطقه برابر 12.3 درجه سانتی گراد بود. نمونه های گیاهی طی فصل رویشی از اسفند ماه 1388 تا اواخر فصل رویشی 1390 از منطقه مورد نظر جمع آوری و بر اساس روش های متداول تاکسونومی گیاهی با استفاده از منابع فلور مورد شناسایی قرار گرفتند. بررسی به عمل آمده نشان داد که 239 گونه گیاهی متعلق به 183 جنس و 59 خانواده در منطقه مطالعاتی وجود دارد. خانواده های کاسنی (Asteraceae) با 34 گونه، پروانه آسا (Papilionaceae) با 17 گونه، غلات (Poaceae) با 17 گونه، نعناع (Lamiaceae) با 16 گونه، گل سرخ (Rosaceae) با 16 گونه و لاله (Liliaceae) با 10 گونه به ترتیب بیشترین گونه ها را به خود اختصاص داده اند مطالعه شکل زیستی نشان می دهد که 37 درصد گیاهان جمع آوری شده از نوع همی کریپتوفیت، 27 درصد تروفیت، 15 درصد فانروفیت، 17 درصد کریپتوفیت و 4 درصد کامفیت می باشد. همچنین بررسی کوروتیپ گونه ها نشان دهنده تعلق 47.30 درصد گونه ها به ناحیه ایران-تورانی می باشد.

پژوهشگران مختلف سنجش از دور در طول دو دهه گذشته نقش شاخص های گیاهی حاصل از داده های ماهواره ای را در بررسی منابع طبیعی ارزیابی کرده و به همبستگی مناسبی میان این شاخص ها با پارامتر های گیاهی رسیده اند. هدف از این مطالعه بررسی قابلیت شاخص های طیفی ماهواره IRS به منظور برآورد تاج پوشش گیاهی در مراتع کرسنک می باشد. پیش پردازش های مختلف، شامل تصحیح هندسی و تصحیحات اتمسفریک با استفاده از نقشه های توپوگرافی 1:25000 و روش تفریق عارضه تاریک انجام شد عملیات برداشت زمینی در خرداد ماه 1389 در سطحی معادل 576 هکتار انجام پذیرفت. پس از تیپ بندی واحد های گیاهی با روش نمونه برداری سیستماتیک-تصادفی نمونه برداری انجام گردید. اندازه گیری تاج پوشش به روش تعیین میزان سطح پوشیده شده توسط گیاه به تفکیک گونه و فرم رویشی اندازه گیری و موقعیت هر پلات توسطGPS ثبت شد. در این مطالعه از تصاویر مربوط به خرداد 1389 استفاده شد. شاخص های گیاهی بر روی تصاویر اعمال وبه همراه اطلاعات تاج پوشش گیاهی در محل هر پلات وارد نرم افزار SPSS گردید وبا در نظر گرفتن تاج پوشش به عنوان متغیر وابسته و شاخص گیاهی به عنوان متغیر مستقل همبستگی آنها محاسبه وشاخص هایی که بیشترین همبستگی را با تاج پوشش گیاهی داشتند، جهت تهیه مدل انتخاب شدند. نتایج نشان داد که شاخص GNDVI و DVI با تاج پوشش کل و شاخص PD321 با تاج پوشش فورب ها و شاخص GNDVI، GI و MIRV2 با تاج پوشش گندمیان بیشترین همبستگی را داشته اند.

جنگل های زاگرس با وسعت 6 میلیون هکتار از گسترده ترین زیست بوم های جنگلی در حال تخریب ایران است. این جنگل ها از لحاظ حفاظت آب و خاک و مسایل اقتصادی و اجتماعی اهمیت بالایی دارند. شرایط کوهستانی استان کهگیلویه و بویراحمد باعث تنوع بوم شناختی و زیستی گیاهان و جانوران مختلف شده است. اختلاف ارتقاع 100 تا 4000 متر از سطح دریا و اختلاف دمای 10-تا 45 درجه سانتی گراد مبین طیف وسیع بردباری گونه های گیاهی و جانوری برای ادامه حیات در این منطقه است. گونه های گیاهی موجود علاوه بر تامین بخشی از چوب مورد نیاز روستاییان و تعلیف دام ها از نظر تولید محصولات فرعی شامل صمغ، رزین، گل، میوه، مغزیجات، دانه، ریشه و برگ با مصارف اغلب دارویی و صنعتی نیز حائز اهمیت می باشند. پژوهش حاضر جهت شناسایی گونه های درختی و درختچه ای در استان از طریق بازدیدهای میدانی انجام گرفت، به این صورت که به کمک نقشه های توپوگرافی با مقیاس 1:50000 و 1:25000 به عنوان نقشه های پایه به مناطق مختلف استان مراجعه و با بررسی نقشه و بازدید صحرایی، اقدام به شناسایی گونه های درختی و درختچه ای شد. نمونه‎ها پس از هر نوبت شناسایی و جمع‎آوری با استفاده از وسایل لازم پرس و خشک شدند و برای نگهداری در هرباریوم آماده گردیدند. نتایج این بررسی وجود 41 گونه از 23 خانواده را با کاربردهای مفید اثبات کرد که 16 گونه از این تعداد دارای فرم رویش درختی و 25 گونه فرم رویش درختچه ای داشتند. تعداد 10 گونه شناسایی شده متعلق به خانواده Rosaceae بود، در حالی که خانواده Rhamnaceae با سه گونه و خانواده های Myrtaceae، Mimosaceae، Fabaceae، Salicaceae، Oleaceae و Ulmaceae با دو گونه درختی و درختچه ای دارای بیشترین تعداد و کاربرد در زمینه های دارویی و صنعتی بین مردم استان کهگیلویه و بویراحمد بودند.

سامانه های آبیاری قطره ای از نظر توانمندی مناسب در توزیع آب با راندمان بالا یک راه حل مطمئن برای استفاده از منابع آب می باشند. در این مطالعه سامانه آبیاری قطره ای اجرا شده در جنگلکاری بیجی واقع در شمال شرق شهر کرج از نظر طراحی، اجرا و مدیریت بهره برداری مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. بدین منظور پارامترهای ارزیابی بر اساس دستورالعمل اداره حفاظت خاک آمریکا انتخاب گردید. با توجه به نتایج حاصله از بررسی کیفیت آب آبیاری مورد استفاده در این سیستم، احتمال گرفتگی قطره چکان ها وجود دارد که تعویض آب مصرفی سامانه را علاوه بر نظارت، بازدید و شستشوی مرتب فیلترها و لوله ها (به خصوص لترالها) می طلبد. قطره چکان ها با توجه به مقدار ضریب تغییرات قطره چکان ها (22 درصد) و ضریب تغییرات سیستم (16 درصد) در ردیف مرز بین بد و غیرقابل استفاده با مقایسه استاندارد گفته شده قرار دارد. متوسط مقدار فاکتور کاهش یکنواختی در این سامانه 0.71 می باشد که تغییرات توپوگرافی در طول هر مانیفلد و اختلاف ارتفاع ورودی مانیفلدهایی که با هم کار می کنند باعث کاهش مقدار آن شده است. مقدار ضریب یکنواختی مانیفلد در سامانه مورد ارزیابی 63.6 درصد و مقدار ضریب یکنواختی سیستم 45.16 درصد بود که با توجه به استانداردهای مربوطه ضعیف ارزیابی می گردد. در نهایت بر اساس نتایج حاصله از این مطالعه مشخص گردید که این سامانه از نظر طراحی و اجرا از کیفیت مطلوبی برخوردار نمی باشد.