عرفانیات در ادب فارسی (ادب و عرفان (ادبستان)
سال:1391 | دوره:3 | شماره:10 |تعداد مقالات:8

شعر قدسی نمونه شاخص سبک هندی است که اغلب ویژگی های سبک هندی را دارا می باشد.اگرچه ویژگی هایی مانند ترکیب سازی، تصاویر پارادوکسی، حسامیزی، وابسته های عددی و ... در شعرش بسامد بالایی ندارند، اما دو ویژگی اصلی مضمون سازی و اسلوب معادله که بنیان سبک هندی بر آن استواراست، در شعر او بسیار چشمگیر است و همین امر موجب شده است تا شعر او نمونه بارز این سبک باشد. شبکه تصویرها (موتیو) نیز به عنوان یکی دیگر از ویژگی های سبک هندی در شعر قدسی جلوه نموده است. «موتیو» عبارت است از آنچه مرکز تصویر و شبکه تداعی در شعر باشد، مانند شمع و پروانه که شاعر برپایه آن ها، به مضمون آفرینی و تصویر سازی اهتمام می ورزد. در این مقاله، سعی شده تا با توجه و اشاره به مختصات سبک هندی، به مولفه شبکه تصویرها (موتیو) و تصویرآفرینی آن ها بر اساس سه موتیو حباب، شمع و غنچه در شعر قدسی مشهدی پرداخته شود تا هنر شاعری این شاعر برجسته از این منظر مورد شناخت قرارگیرد.

اوستا کتاب مقدس زرتشتیان است. اوستا همچنین نامی است که به مجموعه متون مقدس دین سنتی مزدیسنایان گفته می شود و دارای بیست و یک یشت است و بهرام یشت، یشت چهاردهم به این ایزد پیروزی (ورثرغنه) اختصاص دارد که از کهن ترین بخش های اوستای متاخر بوده و دارای عناصر بدوی است. بهرام یشت از جمله یشت هایی است که خوب حفظ نشده است با این حال تصویر روشن و جامعی از الوهیت وی به دست می دهد.بهرام یشت مشتمل بر شصت و چهار بند است که درباره تجسم هایی است که این ایزد به زرتشت ارائه می کند، مثل باد، گاو نر (ورزا)، اسب، شتر، گراز نر، جوان (پانزده ساله)، پرنده، قوچ، گوزن و مرد. (28-1) همچنین نیروها و هدایایی چون پیروزی در اندیشه، گفتار و کردار را که به زرتشت و کسانی که طبق آیین دینی، او را ستوده اند یکایک برشمرده و به آن ها ارزانی می دارد (33-31)، توصیف پر جادویی ویژه ای که در جنگ ها باعث شکست ناپذیری می شود (46-34)، و سرانجام با ستایش و یزش، این یشت پایان می پذیرد (64-47).بهرام در عصر آریایی ها به دلیل نیروهای بسیارش در تمامی جنبه ها بدل به الگوی مردانگی شد. او همچنین دارای ویژگی های مشابهی به عنوان ورترهن (Vrtrahan) ایندره ودایی است. هندی ها او را به عنوان بزرگ ترین جنگجو، عاشق پیشه و نوشنده ستایش می کردند. این خدای هندی اصالتا شخصیت انتزاعی فرو دست تری داشت. ایرانیان نیز به او (ایندره) به خاطر تمایل وافرش به نوشیدنی هوم (saoma) نسبت دیو دادند اما اعتبار، احترام و لقب ممتاز ورترهن را که در متون ودایی به عنوان «دفع کننده تهاجم و حمله» آمده بود، بازسازی کرده و او را به مقام ایزدی رساندند که همان شکل ورثرغنه یا ایزد جنگ ایرانیان است.

از دیرباز بشر خیال پرداز برای ارضای طبع عجایب پسندش در کارگاه ذهن خویش دست به خلق اسطوره ها زده و این اسطوره ها نه تنها در بستر ادبیات بالیده اند و ستبر گشته اند، بلکه به غنی سازی ادبیات کمک شایانی کرده اند. سیمرغ از عناصر اساطیری بزرگی است که در عرصه ادبیات و مخصوصا در حماسه و عرفان حضور یافته و ایفای نقش نموده است. اما پاسخ به این پرسش که قدمت حضور سیمرغ در کدام یک از این دو عرصه بیشتر است و ابعاد وجودی آن چه تفاوت های اساسی در این دو نوع ادبی دارد؟ به تبیین جلوه های نقش آفرینی این اسطوره به عنوان یک عنصر شاخص از عناصر اساطیری ادب فارسی، در متون عرفانی و حماسی کمک خواهد کرد. مسلما سیمرغ نخست وارد ادبیات حماسی شده، از آنجا به حوزه عرفان راه یافته و در این تغییر فضا شخصیت اسطوره ای آن اندکی دچار تحول شده است و خصایصی همچون وحدت شخصیت، عدم تناسل و زاد و ولد، شکست ناپذیری، جاودانگی و عدم قابلیت ادراک حسی و عقلی، سیمرغ عرفان را از سیمرغ حماسه که فاقد این ویژگی هاست- متمایز ساخته است.در این مقاله کوشش شده است ابتدا تعریف اجمالی از سیمرغ ارائه شود، سپس اهم تغییرات شخصیت سیمرغ در گذر از حماسه به عرفان بر مبنای دو شاهکار حماسی و عرفانی یعنی شاهنامه فردوسی و منطق الطیر عطار مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

رقابت همیشه عمل مذمومی نیست، گاهی می تواند انگیزه و عامل پیشرفت در حوزه تفکر و تمدن باشد. آن چیزی که همواره از رقابت چهره نامطلوب در ذهن ها ترسیم می کند مجادلاتی است که رابطه ها را عرصه جولان منازعات می کند. محل حضور رقابت اغلب در فعالیت های دنیایی است که اهل تصوف بر اساس جهان بینی اعتقادی خود رغبت چندانی به آن ندارند.اما واقعیت این است که در بسیاری از دوره ها نه تنها حامیان و هواداران مشایخ بلکه گاه خود مشایخ بزرگ نیز در حوزه فکر و ذکر و استغراق در حالات و مقامات عرفانی با یکدیگر به مجادله و رقابت می پرداختند. گاهی اساس این رقابت ها به اختلاف دیدگاه ها در پاره ای از آداب و اندیشه ها باز می گشت و گاهی نیز ریشه این رقابت ها در اختلافات دیرینه محیط های اقلیمی و خود برترشماری های مردمان آن نهفته بود. کثرت این اختلاف ها در نخستین سده های پیدایش تصوف، به شکل گیری چند کانون رقابت انجامید و فرجام آن ها در دوره های بعد، فرقه ها و سلسله های اسم و رسم دار صوفیه را به تاریخ تصوف وارد کرد.

رشد و هدایت ذوق های ادبی تحت تاثیر عوامل بسیاری از جمله تابوهاست که مهم ترین عامل در این امر محسوب می شود.پلیدی ها و تقدس های رشد یافته، بدون زمینه منطقی و دلیل موجه و با منشاء و ریشه نامشخص، باورها و اندیشه هایی را در جامعه می پرورد که نه تنها عملکرد عوام، بلکه اندیشه شاعران را در خود تنیده و بدان خط سیر ویژه می بخشد. بررسی روش شناختی در بعضی از متون نظم، منجر به مطالعه ای مقایسه ای بین شاعرانی با روش واحد و ذوق های ادبی متفاوت می شود. در این مقاله، مقایسه تابوها و تابو شکنی های «فرخی سیستانی»، «منوچهری دامغانی»، «فردوسی» و «ناصرخسرو»، ما را بر آن می دارد که در این نوع تحلیل و موازنه، ذوق ادبی را جانشین نوع ادبی نماییم و به نظر می رسد این چهار شاعر، روشی واحد (ستایش گویی) را، در عین تفاوت محتوا و درون مایه های شعری، برای مقاصد متفاوت برگزیده اند و تابوها که بیش از هر چیز، بن مایه سروده های ایشان را شکل می دهد، ذوق ادبی را در هر یک دیگرگونه کرده است. با این که «تابوی دربار» فرخی و منوچهری را به اثبات برتری درباریان و «تابوی اسطوره» فردوسی را به احیاء اسطوره ها و تاریخ، و «تابوی دین» ناصرخسرو را به اثبات عقاید اسماعیلی اش برانگیخته است، اما بن مایه روش هر چهار سراینده، یکی است: پیوند با یک تابو و شکستن تابویی دیگر. به هر روی به نظر می رسد که نتایج این جستار قابل تسری به سایر شاعران و دیگر اشعار نیز باشد، چرا که قلمروها و حریم ها انگیزه ای می شوند برای سرودن، و به این ترتیب ارزش ها و ضد ارزش ها در متون جان می گیرند، تابویی متولد می شود و تابویی دیگر می شکند و از بین می رود.

هدف مقاله حاضر بررسی دشواری ها، امکانات و ارائه راهکارهایی برای چگونگی تطبیق آرایه های ادبی در زبان فارسی و انگلیسی است. در راستای این هدف، نگارنده علاوه بر معرفی دشواری ها و مقدوریت ها، به طور کلی، به تطبیق چند آرایه ادبی در زبان فارسی و انگلیسی پرداخته است. با داشتن ادبیاتی غنی، بررسی تطبیقی جنبه های مختلف دو زبان و یا بیشتر، از جایگاه محکمی برخوردار است. مطالعه و مقایسه آرایه های بدیعی، بیانی، عروض و قافیه منجر به آثار دو زبانه می شود که در دنیای امروز آگاهی از این امر برای استادان دانشگاه، معلمان و محققان ضروری می نماید.

انسان کامل سرچشمه همه معارف اولیا و انبیا در باب خداوند است، بلکه او خود حقیقت الهیه ابدی است. با تشریح توانایی ها و ویژگی های انسان کامل باید او را زبده و خلاصه انسان ها و وارث انبیا، و دل او را جام جهان نما و آیینه گیتی نامید. این جاست که انسان کامل مظهر عنایت الهی واقع شده و جهان به وسیله او نگهداری و تدبیر می شود. او خلیفه الهی و نایب خداست که به این ساحت خاکی فرود آمده تا مظهر جلال آن کسی باشد که جهان را وجود بخشیده است. هیچگاه عرصه آفرینش از وجود او خالی نیست و در میان همه اولیای الهی در یک زمان، یک نفر قطب کامل وجود دارد که مقام و مرتبه اش از همه بالاتر است. در مقاله حاضر به بررسی اندیشه و دیدگاه مولانا و ابن عربی درباره انسان کامل پرداخته شده است.

ناز و نیاز یکی از مضامین رایج در اشعار عاشقانه و عارفانه ادب پارسی است. در روابط عاشقانه هرگاه در یکی از دو طرف، احساس نیاز شکل گیرد، معمولا طرف مقابل به ناز روی آورده و آن گاه که در دیگری احساس بی نیازی پررنگ شود، طرف مقابل نیازمندانه به جانب او روی می آورد. باید گفت اصولا چنین روابطی که مبتنی بر ناز و نیاز است در کنش ها و گفتگوهای عاشقانه و عارفانه ادب پارسی جلوه ای بارز می یابد.نوشته حاضر می کوشد تا به بررسی کم و کیف ناز و نیاز در ادب عاشقانه و عارفانه سبک عراقی و مکتب وقوع با تکیه بر غزلیات سنایی، حافظ و وحشی بافقی بپردازد. در این مقاله پس از ارائه تعاریفی از ناز و نیاز، به بررسی جلوه های آن در غزلیات سنایی، حافظ و وحشی بافقی پرداخته شده است.