اکوسیستم های طبیعی ایران
سال:1393 | دوره:5 | شماره:1 |تعداد مقالات:9

پژوهش حاضر به مطالعه و کمی نمودن برخی از مهمترین خصوصیات خشکه دارها از جمله الگوی پراکنش مکانی، حجم و مراحل پوسیدگی آنها در یک جنگل راش می پردازد. به این منظور پارسل 319 بخش گرازبن جنگل آموزشی و پژوهشی خیرود به مساحت 48 هکتار که تا زمان آماربرداری در آن هیچ گونه عملیات مدیریتی در قالب طرح های جنگلداری انجام نگرفته به عنوان منطقه مورد مطالعه انتخاب شد و گونه، قطر برابر سینه و ارتفاع خشکه دارهای سرپا مورد اندازه گیری قرار گرفت. در خشکه دارهای افتاده نیز گونه درختی، قطر میانی و طول آنها ثبت شد. همچنین به منظور مطالعه الگوی مکانی خشکه دارها، موقعیت هر یک از خشکه دارها با روش آزیموت- فاصله و با استفاده از دستگاه فاصله یاب لیزری بدست آمد. نتایج مطالعه حاضر نشان داد حجم در هکتار خشکه دارها در منطقه مورد مطالعه 34.93 متر مکعب در هکتار می باشد که حجم خشکه دارهای افتاده و سرپا به ترتیب 28.835 و 6.622 مترمکعب در هکتار است. بیشترین درصد خشکه دارها متعلق به درجه پوسیدگی نرم درجه یک می باشد که 44 درصد از کل حجم خشکه دارها را به خود اختصاص داده است. استفاده از تابع K-Ripley نشان داد الگوی پراکنش خشکه دارهای افتاده، سرپا و همچنین کل خشکه دارهای موجود در منطقه مورد مطالعه کپه ای می باشد.

به منظور بررسی روند تغییرات ویژگی های فیزیکی و فیزیولوژیکی، بذر گونه توسکا در دامنه تغییرات ارتفاعی (2000- 200 متر از سطح دریا) با فواصل ارتفاعی 500 متر، نمونه های بذر این گونه از محدوده طرح جنگل د اری واز ( سری 1) واقع در شهرستان نور استان مازندران جمع آوری و پس از خالص سازی نسبت به اندازه گیری رطوبت، وزن هزاردانه, ابعاد و اندازه بذر و میوه و جوانه زنی و درصد بذر پوک آنها در آزمایشگاه مرکز بذر جنگلی خزر اقدام شد. بر اساس نتایج تحقیق کلیه ویژگی های مورد بررسی به غیر از جوانه زنی با احتمال (95%) در دامنه تغییرات ارتفاعی سطح با احتمال (99%) با آزمون دانکن معنی دار شدند. بطوری که بیشترین میزان رطوبت بذر(14%) در ارتفاع 1500 متری و کمترین آن (به ترتیب 6.6 و 7.2) در ارتفاعات 200 و 2000 متری ثبت گردید. وزن هزار دانه تا ارتفاع 1500 متری روند افزایشی دارد و در ارتفاع 2000 متری کاهش جزئی نشان می دهد. بیشترین میزان این شاخص(0.18) بر حسب گرم در ارتفاع 1500 متری و کمترین آن (0.1) در ارتفاع 200 متری از سطح دریا ثبت گردید. بیشترین میزان اندازه طول میوه (2) و عرض (1.38) میوه بر حسب سانتی متر در ارتفاع 1500 متری و کمترین آن (طول 1.3 و عرض 0.74) در ارتفاع 200 متری از سطح دریا ثبت گردید. از نظر جوانه زنی روند تغییرات نظم خاصی را با تغییر ارتفاع نشان نمی دهد. بیشترین میزان آن در ارتفاع 1500 متری (69%) و کمترین آن در ارتفاع 200 متری (39%) ثبت گردید. بیشترین میزان بذر پوک در ارتفاع 200 متری (62%) و کمترین آن در ارتفاع 1500 متری (23%) ثبت گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که کیفیت بذر گونه توسکا با افزایش ارتفاع تا 1500 متر افزایش می یابد و پس از آن کاهش جزئی نشان می دهد. به نظر می رسد که انجام تحقیقات مشابه در باره بذر این گونه در سطح جنگل های خزری منجر به تهیه نقشه کیفیت بذر که شاخصی از کیفیت جنگل ها است بشود.

پایش خشکسالی یکی از مهمترین برنامه های مدیریت به حساب می آید، اما هزینه های اقتصادی، وسعت عرصه های طبیعی و صعب العبور بودن مناطق مختلف از عواملی هستند که پایش مناطق را با مشکل مواجه می سازند بنابراین امروزه از تصاویر ماهواره ای به عنوان یکی از سریعترین و کم هزینه ترین روش ها جهت پایش و مدیریت مناطق مورد استفاده قرار می گیرد. در این مطالعه از تصاویر ماهواره ای نوآ و مقادیر بارندگی فصلی و سالانه از سال 1982 تا 2005 استفاده شد و تاثیر بارندگی بر پوشش گیاهی بخشی از استان یزد (منطقه اردکان- عقدا) مورد مطالعه قرار گرفت، برای محاسبه میزان بارش در هر تیپ گیاهی 92 نقشه بارش با استفاده از آمار هواشناسی و پهنه بندیStance Weighting Interpolation) ) تهیه شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که در منطقه مورد مطالعه شاخص های گیاهی NDVIو بارندگی به تنهایی قادر به توصیف پوشش گیاهی منطقه نخواهد بود که این امر ضرورت استفاده از روش های رگرسیون چند متغیره با کمک سایر عوامل اقلیمی را نشان می دهد علاوه بر این به دلیل همبستگی بسیار پایین بین بارندگی و شاخص NDVI، بیانگر این است که این شاخص کارایی لازم را در پایش این منطقه ندارد بهتر است از شاخص های گیاهی و تصاویر ماهواره ای با دقت بیشتر استفاده شود.

در حال حاضر کشاورزی یکی از مهمترین بخش های اقتصادی کشور به شمار می آید تا جایی که رشد اقتصادی کشور بدون رشد کشاورزی امکان پذیر نیست. از آنجایی که کاربری کشاورزی شرایط محیطی خاصی را می طلبد، لذا برای توسعه منطقی کشاورزی محققان و کارشناسان توجه ویژه ای به آمایش سرزمین دارند و تعیین مناطق مناسب برای کاربری کشاورزی یک مساله بسیار مهم است. با توجه به اهمیت موضوع، در این مطالعه به تعیین مناطق مناسب برای کاربری کشاورزی در حوضه بابلرود در استان مازندران پرداخته شد. بنابراین در مرحله اول مهمترین معیارها و زیرمعیارها تعیین شدند. در مرحله بعد با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و به کمک نظرات کارشناسان، این معیارها و زیرمعیارها وزن دهی شدند و سپس در محیط GIS با نقشه های متناظر خود با استفاده از روش ترکیب خطی وزن دار تلفیق شدند و نقشه نهایی توان کاربری کشاورزی تهیه شد. نتایج نشان داد که 3.57 از سطح منطقه دارای توان طبقه یک، و 8.2، 16.19، 2.15 درصد از سطح منطقه به ترتیب دارای توان طبقات 2، 3 و 4 برای کشاورزی هستند. همچنین 69.53 درصد از سطح حوضه برای کشاورزی نامناسب است.

امروزه بسیاری از کشورها در پی یافتن راهی برای مدیریت پایدار جنگل هایشان هستند. جهت دستیابی به این مهم نیاز است منابع جنگلی موجود از نظر معیارهای پایداری مورد مطالعه قرار گیرند. مقایسه سه ذخیره گاه جنگلی شهرستان سمیرم با توجه به معیارهای پایداری و اولویت بندی این ذخیره گاه ها، رسیدن به مدیریت پایدار این منابع را سهل تر می سازد. جهت مقایسه این ذخیره گاه های جنگلی هشت معیار وسعت، تنوع زیستی، سلامتی و زنده مانی، نقش های تولیدی، فرسایش، مسائل اقتصادی– اجتماعی، چارچوب های قانونی، خط مشی های تشکیلاتی و کیفیت در نظر گرفته شد که این معیارها به طور کلی 19 زیر معیار را شامل می شوند، لذا به علت پیچیدگی مساله از تکنیک تصمیم گیری چند معیاره (AHP) استفاده شده است. سلسله مراتبی در 4 سطح هدف، معیارها، زیر معیارها و گزینه ها تشکیل شد. برخی از معیارها و به تبع آن برخی از زیر معیارها کیفی بودند که جهت دستیابی به نتایج منطقی و جامع، از همکاری و تشریک مساعی گروهی از متخصصین استفاده شد. نتایج حاصل از قضاوت متخصصین، معیار مسائل اقتصادی - اجتماعی را نسبت به سایر معیارها در اولویت نشان داد. همچنین نتایج نهایی تحلیل سلسله مراتبی گویای ارجحیت ذخیره گاه جنگلی چالقفا از لحاظ معیارهای پایداری منابع جنگلی نسبت به ذخیره گاه های جنگلی داغباشی و تنگ خشک بود. با توجه به نتیجه ای که حاصل شد پیشنهاد می شود ذخیره گاه جنگلی چالقفا به عنوان الگو مد نظر قرار گیرد و معیار هایی که دستخوش تغییر انسان می شوند، برای سایر منابع جنگلی و یا ذخایر جنگلی شهرستان، مطابق با این ذخیره گاه تغییر داده شود که این خود باعث مدیریت پایدار جنگل می شود.

جنگل های زاگرس از نظر وسعت، پراکنش، تنوع گونه ای و فرآورده های جنگلی نقش بسیار مهمی در زندگی بخش عظیمی از مردم محلی دارند و در عین حال یکی از مهم ترین منابع بیولوژیکی و ذخایر ژنتیکی ایران به شمار می آیند. به طوری که این منطقه یکی از بزرگترین و مهم ترین کانون های دامپروری ایران می باشد. هدف از این تحقیق تعیین خوشخوراکی گونه های درختی در جنگل های بویراحمد برای گوسفند و بز است. گونه های درختی مورد مطالعه شامل کیکم (Acer monspessulanum L.)، بنه (Pistacia mutica Fisch.d Mey C. A.)، گلابی وحشی (Pyrus glabra Boiss.)، پلاخور (Lonicera nummulariifolia Jaub.d Spach.) و بلوط (Quercus brantii Lindl.) می باشد. در این بررسی با استفاده از روش کافه تریا در قالب طرح فاکتوریل و در سه تکرار از هرگونه ی گیاهی برای هر دام در زمان یکسان میزان 2.5 کیلوگرم علوفه برداشت و در ظروف متحدالشکل به طورتصادفی قرار داده شد. از هر گروه دام (گوسفند و بز) تعداد شش راس بصورت جداگانه به مدت دوازده ساعت در محل آزمایش رها کرده تا از ظروف محتوی علوفه تعلیف کنند. دام ها از نظر سن، نژاد و وزن شرایط یکسانی داشتند و از مدتی قبل با شرایط محل آزمایش سازگار شدند. پس از مصرف، علوفه داخل ظروف توزین گردید، نتایج آنالیز واریانس دوطرفه و مقایسات میانگین با استفاده از آزمون t-test خوشخوراکی متفاوتی را برای بز و گوسفند نشان داد. به ترتیب گونه های کیکم، بنه، گلابی وحشی، پلاخور، بلوط برای گوسفند و گونه های گلابی وحشی، پلاخور، بنه، کیکم، بلوط برای بز خوشخوراک تر بودند.

بررسی و ارزیابی سیستم های بهره برداری و تعیین روش های متناسب با شرایط توپوگرافی جنگل های شمال به دلیل اهمیت خاص فعالیت های بهره برداری، حمل و نقل فرآورده ها و جاده سازی، به عنوان پرهزینه ترین و مخرب ترین فعالیت های جنگلداری، موردنیاز است. در این تحقیق ارزیابی اقتصادی سیستم چوبکشی اسکیدر چرخ زنجیری زتور در جهت چوبکشی رو به بالا مد نظر می باشد. بعد از عملیات صحرایی و زمان سنجی سیستم، با استفاده از مدل رگرسیون مرحله ای، مدل پیش بینی زمان چوبکشی ارائه شده است. از بین اجزای هر نوبت چوبکشی اسکیدر چرخ زنجیری زتور، حرکت با بار و حرکت خالی بیشترین زمان هر سیکل را تشکیل می دهند و از میان تاخیرها، تاخیر فنی بیشترین زمان را شامل می شود. در مدل پیش بینی زمان چوبکشی با زتور فاصله چوبکشی و شیب مسیر معنی دار شده اند. میزان تولید ساعتی زتور 5.12 متر مکعب در ساعت و هزینه تولید سیستم فوق 119795 ریال به ازای هر متر مکعب بدست آمده است. بنابراین به دلیل اینکه سرعت زتور و درنتیجه راندمان آن پایین است درنتیجه در فواصل طولانی و در جاهایی که زمان چوبکشی محدود است، بکارگیری این سیستم برای عملیات چوبکشی توصیه نمی شود. ولی از آنجایی که قدرت این ماشین زیاد است و استقرار آن نیز سریع انجام می گیرد، بنابراین بکارگیری این سیستم به طور ترکیبی با سایر سیستم ها توصیه می شود.

در تحقیق حاضر میزان تولید روان آب و رسوب حاصل از بارندگی ایجاد شده از دستگاه باران ساز (با شدت 52 میلیمتر در ساعت و با دوره بازگشت 20 ساله) در حوزه آبخیز لاویج مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور پس از تهیه نقشه های طبقات شیب، لیتولوژی، ژئومرفولوژی و کاربری اراضی- نقشه واحدهای کاری بدست آمد و در هر واحد کاری به تعداد 3 نمونه خاک و سه نمونه از روان آب و رسوب بدست آمد و تجزیه تحلیل های آزمایشگاهی انجام شد. نتایج نشان داد که حداکثر مقدار روان آب درواحد کاری شماره 15 با کاربری مرتع حاشیه روستا و طبقه شیب 15 تا 30 درصد و حداکثر مقدار رسوب در واحد کاری شماره 10 با کاربری مرتع حاشیه روستا و طبقه شیب 15 تا 30 و سازند شمشک بوقوع پیوسته است. همچنین کمترین مقدار روان آب و رسوب در واحدکاری شماره یک با کاربری مرتع حاشیه روستا و طبقه شیب 12 تا 15 درصد و سازند الیکا ایجاد گردیده است.

سیل پدیدهای طبیعی است که جوامع بشری آن را به عنوان یک واقعهی اجتناب ناپذیر پذیرفته اند. اما رویداد، اندازه و تکرار سیل ناشی از عوامل متعددی است که بسته به شرایط اقلیمی، طبیعی و جغرافیایی هر منطقه تغییر می کند. سالانه در نقاط مختلف دنیا، جان و مال بسیاری از مردم بر اثر سیل به مخاطره می افتد و میلیون ها تن خاک ارزشمند به وسیله سیل تخریب می شود. سیل یکی از زیان بارترین بلایای طبیعی جهان محسوب می شود، بررسی های آماری نشان داده است که حدود 70 درصد خسارات بلایای طبیعی در ایران ناشی از سیلاب ها می باشد. دراین پژوهش به برآورد احتمال وقوع سیل و حداکثر بارش متحمل در زیر حوضه پل دختر با استفاده از روش سری های جزیی اقدام شده است، تعداد 20 بارش سنگین 24 ساعته بیش از 40 میلیمتر و تعداد 30 سیل با دبی بیش از 500 متر مکعب در ثانیه انتخاب گردید. معیار برای انتخاب سیل ها این بوده است که، اولا سیل متصل به سیل قبلی نباشد. بدین منظور فاصله زمانی بین نقطه اوج دو سیل از یکدیگر، باید حداقل 3 برابر مدت زمانی باشد که دبی سیل از مرحله شروع تا رسیدن به دبی نقطه اوج هیدروگراف لازم دارد. دوما مقدار دبی پس از سیلاب اول و قبل از شروع سیل دوم به کمتر از یک سوم دبی اوج سیل اول رسیده باشد. سپس بر اسال روش سری های جزیی به برآورد دبی سیل و حداکثر بارش متحمل 24 ساعته در دوره های بازگشت 2 ،5، 10، 25، 50، 100 و 200 ساله پرداخته شده است. نتایج نشان داد که هر سال به احتمال 99.99 درصد سیلی با میزان دبی 606.32 متر مکعب و بارش 24 ساعته ای به میزان 43.07 میلیمتر در زیر حوضه پلدختر به وقوع می پیوندد.