اکوسیستم های طبیعی ایران
سال:1391 | دوره:2 | شماره:4 |تعداد مقالات:9

درخت انجیلی یکی از چهار گونه اندمیک جنگل های هیرکانی و متعلق به دوران سوم زمین شناسی بوده و به فسیل زنده نیز مشهور است. به منظور اطلاع از ارتباط شرایط اکولوژیک رویشگاه با صفات روزنه برگ، از پارک های جنگلی در سه استان شمالی کشور نمونه برداری انجام شده و صفات روزنه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که رویشگاه کشپل با بالاترین حد ارتفاعی دارای بیشترین تراکم روزنه و دو رویشگاه نور و سی سنگان با شرایط مناسب دما و بارش دارای بزرگ ترین ابعاد روزنه می باشند. نتایج همبستگی نشان دهنده رابطه معکوس بین دما و تراکم روزنه و بین ارتفاع و ابعاد روزنه و بالعکس می باشد. نتایج آنالیز تشخیص حاکی از آن است که صفت عرض و طول روزنه بیشترین نقش را در جداسازی جمعیت ها از هم دارا می باشند. از لحاظ تیپ روزنه نیز تیپ غالب پاراسیتک و بندرت لتروسیتیک می باشد که البته درصد این تیپ در رویشگاه قرق بیشتر است. بنظر می رسد که رویشگاه های انجیلی در شرق جنگل های هیرکانی (قرق و دلند) بواسطه روزنه های کوچکتر و پر تراکم تر تنش های زیستی (تخریب انسانی) و غیرزیستی (تنش خشکی) را تحمل می کنند.

پوشش دار کردن بذر به عنوان یکی از تکنولوژی های تقویت بذر از اهمیت زیادی برخوردار است. به منظور بررسی اثر پوشش دار کردن بذر بر شاخص بنیه گونه چاودار کوهی در شرایط مختلف تنش رطویتی و عمق کاشت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در 4 تکرار و با سه نوع تیمار به اجرا درآمد. تیمار درصد رطوبت خاک (تنش خشکی) در سه سطح 9%، 14% و 21% وزن خاک خشک، تیمار عمق کاشت در دو سطح سه برابر قطر بذر و کشت در سطح خاک و تیمار ماده پوشش دهنده در چهار سطح شاهد بدون پوشش (NC)، ماده با پایه هیدروژل (HC)، ماده با پایه معدنی (CC)، ماده با پایه آلی(OC)  استفاده گردید. در طول مدت صفت شاخص بنیه مورد ارزیابی قرار گرفت. طبق نتایج آنالیز واریانس از بین اثرات اصلی تیمارها، درصد رطوبت و عمق کاشت در سطح یک صدم خطا اثر معنی داری داشته اما نوع پوشش بذر تاثیری بر شاخص بنیه نداشته است. اثرات متقابل سه گانه درصد رطوبت خاک، عمق کاشت و نوع ماده پوشش دهنده نشان می دهد که بیشترین شاخص بنیه در سطح رطوبت %21 و عمق کاشت سه برابر قطر بذر در تیمار شاهد(NC)  و تیمار با پایه مواد معدنی(CC)  و کمترین میزان شاخص بنیه در سطوح رطوبتی 9 و %14 می باشد. نتایج نشان داد که پوشش دار کردن بذر بر روی شاخص بنیه گونه چاودار کوهی (Secalemontanum) از لجاظ آماری تاثیری نداشته است.

افزایش کمیت و کیفیت تولید در گیاهان تحت تاثیر متغیرهای مختلف به عنوان ابزار مدیریت علمی مدنظر است. در رویشگاه های طبیعی، بدلیل گستردگی و تنوع، دستیابی به جواب سوالاتی در این زمینه برای محققان میسر نمی باشد. بنابراین در تحقیق حاضر اثر کمپوست مایع در پنج سطح شاهد، 10، 20، 30 و 40 هزار لیتر در هکتار بر ترکیبات و میزان اسانس گونه درمنه کوهی که با توجه به برخورداری از ارزش های دارویی و صنعتی، به عنوان مواد اولیه مورد نیاز کارخانجات داروسازی و صنایع غذایی است، مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور از نمونه های برداشت شده از گونه های تحت تیمار اسانس گیری به روش تقطیر با آب و برای شناسایی ترکیبات شیمیایی از دستگاه GC و GC/Mass استفاده شد. نتایج حاصل نشان داد که میزان اسانس در سطح شاهد 0.5 درصد ماده خشک بود. در این سطح 31 ترکیب شناسایی شد که در کل %95.77 از ترکیبات اسانس را دربر می گرفت. همچنین در سطح 10، 20، 30 و 40 هزار لیتر در هکتار، میزان اسانس به ترتیب 0.3، 0.28، 0.23 و 0.21 درصد بود. برخی ترکیبات شیمیایی که مهمترین آن ها عبارتند از b-Pinene، Psi-Cumene، P-Cymene، Furan <2-acetyl-5-methyl->، g-Terpinene، a-Thujone، Terpineol-cis-b، Piperitolcis-، Mentha-1(7) ,8-dien-2-ol <cis-para>، 5-Bromo-1-hexene، Pivanolate، IsoBorneol propionate، Davanabis-ether با اعمال تیمار در سایر اسانس ها مشاهده نشدند.

یکی از مهمترین و پرخسارت ترین حرکات توده ای زمین لغزش می باشد. روند وقوع زمین لغزش ها بسیار پیچیده بوده و عوامل مختلفی در رخداد آنها نقش دارند، از اینرو پیش بینی وقوع زمین لغزش ها نیز دشوار است. با شناسایی مناطق حساس به زمین لغزش و رتبه بندی کردن آنها می توان تا حدودی از خطر ناشی از بروز زمین لغزش جلوگیری نمود. شناسایی عوامل موثر بر زمین لغزش و پهنه بندی خطر آن٬ جهت مشخص نمودن مناطق مستعد و پرخطر ابزار اساسی بررسی و کمک به برنامه ریزان جهت برنامه ریزی و اقدامات مورد نیاز است. در راستای این هدف جهت پهنه بندی خطر زمین لغزش در حوزه آبخیز شمال تهران از روش تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد. بدین منظور با در نظر گرفتن نه عامل شیب، جهت، ارتفاع، فاصله از گسل، سنگ شناسی، فاصله از آبراهه، فاصله از جاده، بارندگی، کاربری اراضی نقشه پهنه بندی خطر زمین لغزش در منطقه تهیه گردید و مشخص شد عامل سنگ شناسی دارای بیشترین ضریب وزنی به میزان 0.366 می باشد و پس از آن عامل فاصله از جاده و شیب و فاصله از آبراهه با ضرایب وزنی 0.167، 0.154 و 0.112 بیشترین وزن را دارند.

خشکسالی یکی از پدیده های زیان آور پهن گستره هواشناختی است که نقش چشمگیری در کاهش تولید گیاهی دارد. گام زمانی این پدیده از چندین روز تا سال در تغییر است. از دیدگاه هواشناسی هر گاه مقدار بارندگی کمتر از میانگین بلندمدت باشد خشکسالی رخ می دهد. شدت، بازه زمانی و گستره جغرافیایی این پدیده نشانگر گستردگی این پدیده است. برآورد این پدیده می تواند پیش آگاهی های بایسته را به کشت ورزان بدهد تا در مصرف آب و بهره وری بالا از آن کوشا باشند. در این تحقیق با استفاده از شاخص (EDI) به بررسی برآورد روزانه نمایه خشکسالی منطقه مورد مطالعه پرداخته شده است. برای محاسبه این شاخص از داده های هواشناسی ایستگاه سینوپتیکی رشت که دارای آمار 30 ساله (1974 - 2004) و همچنین از سایت NOAA داده های دما، ارتفاع ژئوپتانسیلی، نم نسبی و فشار نیواری همدیدی ایستگاه استخراج گردید. سپس با بهره گیری از نرم افزار DIP «نمایه خشکسالی کارآمد» (EDI) و میانگین گام های زمانی بازه های نمایه خشکسالی محاسبه گردید. همچنین با بهره گیری از نرم افزارSAS  رابطه میان نمایه خشکسالی و پدیده های همدیدی، محاسبه شد. نتایج این مطالعه نشان می دهد که تفاوت میان داده های واقعی و برآوردی معنی دار نبوده است. که این امر نمایشگر دقت بالای مدل در برآورد خشکسالی روزانه است. با توجه به موارد مذکور می توان گفت که مدل مورد استفاده در این پ‍ژوهش از دقت بالایی جهت وضعیت خشکسالی ایستگاه مورد مطالعه برخوردار است.

جنگل های مانگرو ایران، جنگل هایی یک دست هستند که از گونه حرا تشکیل شده و فقط در بخش کوچکی از سواحل جنوبی گونه چندل با وسعت کم دیده می شود. در این تحقیق گونه چندل (Rizophoramucronata) از تیرهRhizophoracea  که جنگل های آن یکی از مهمترین مراکز زیستی پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی و همچنین آبزیان دریایی به شمار می رود مورد بررسی قرار گرفت. مطالعه حاضر در منطقه خور سورگلم واقع در 50 کیلومتری شرق شهرستان جاسک انجام شد. در این خور دو نقطه یکی در فضای خالی بین توده های جنگلی حرا موجود و دیگری در دشت های اطراف جنگل های حرا انتخاب شد. در این تحقیق سه تیمار کشت مستقیم بذر چندل در نیمه اول مردادماه، کشت نهال سه ماهه چندل در اول آبان ماه و کشت نهال شش ماهه در اول بهمن ماه مورد آزمایش قرار گرفت. سپس درصد ماندگاری آن در دو مقطع زمانی شش ماه و یکسال بعد از کشت اندازه گیری و هزینه هر روش نیز محاسبه و در نهایت اقتصادی ترین روش که دارای درصد موفقیت بیشتری نیز بود پیشنهاد شد. نتایج بررسی مشخص کرد در توسعه جنگل های مانگرو تیمار کشت نهال شش ماهه چندل در فضای خالی توده جنگل های موجود بعد از یکسال با 46.66 درصد ماندگاری و در دشت های اطراف توده های جنگلی موجود با 29.66 درصد ماندگاری دارای کمترین میزان موفقیت بوده است ضمنا در این بررسی، کشت مستقیم بذر چندل علاوه بر سهولت اجراء با 84.33 درصد ماندگاری در فضای خالی توده های جنگل های موجود و 71.33 درصد ماندگاری در اطراف توده های جنگلی موجود بعد از یکسال، دارای بیشترین میزان موفقیت بوده است. از لحاظ هزینه، اجرای پروژه کشت مستقیم بذر با هزینه 360.15 هزار ریال در 300 اصله کم هزینه ترین روش بوده که این میزان در کشت نهال شش ماه چندل به رقم 1177.05 هزار ریال در 300 اصله افزایش یافته است. در نهایت مشخص شد کشت مستقیم بذر چندل در فضای خالی توده های جنگلی موجود کم هزینه ترین روش بوده و دارای بیشترین میزان موفقیت نیز می باشد.

جنگل های زاگرس دومین اکوسیستم جنگلی طبیعی کشور می باشند که به دلیل بهره برداری های بی رویه و دخالت انسانی مساحت این جنگل ها دایما سیر نزولی پیموده است. برای بررسی روند تخریب با توجه به فاصله از روستا این مطالعه و پژوهش در چهار روستا واقع در مناطق جنگلی استان آذربایجان غربی در شهرستان های سردشت و پیرانشهر انجام گرفت. بدین منظور در هر روستا، در چهار جهت که دو جهت آن موازی خطوط میزان و دو جهت دیگر عمود بر آن بود عملیات آماربرداری انجام گرفت. برای آماربرداری در فواصل 100 متری تعداد 121 قطعه نمونه مربعی شکل به مساحت 4 آر و به ابعاد 20×20 متر پیاده گردید و در هر قطعه تعداد درختان، گونه درختی و تعداد کنده درختان برداشت شد. آنالیز داده ها باExcel  و SPSS 16 انجام گرفت. بررسی وضعیت اختلاف بین متوسط تعداد کنده درختان در طبقات فاصله از روستا از آزمون کروسکال والیس با سطح اطمینان 95 درصد استفاده شد. نتایج آزمون کروسکال والیس نشان داد که بین متوسط تعداد کنده درختان در طبقات فاصله از روستا اختلاف معنی دار وجود دارد و این مساله نشان داد که تخریب با فاصله از روستا رابطه معکوس دارد و تعداد کنده درختان می تواند شاخص مناسبی برای ارزیابی میزان خسارت بر جنگل باشد بطوری که در روستاهای مورد مطالعه بیشترین تعداد کنده در طبقات فاصله ای 100، 200 و 500 متری مشاهده شده و با فاصله گرفتن از روستا میزان کنده های شمارشی در قطعه نمونه کم می شود.

شناسایی عوامل موثر در وقوع زمین لغزش های موجود در یک حوضه و پهنه بندی خطر آن یکی از ابزار اساسی جهت دستیابی به راهکارهای کنترل این پدیده و انتخاب مناسب ترین و کاربردی ترین گزینه موثر می باشد: از این رو این تحقیق با هدف شناسایی عوامل موثر در ایجاد پدیده زمین لغزش و مشخص کردن مناطق دارای پتانسیل جهت پهنه بندی زمین لغزش در حوضه شلمانرود به روش تحلیل سلسله مراتبی انجام شده است. به این منظور ابتدا مهمترین عوامل موثر در وقوع زمین لغزش های رخ داده در حوضه با توجه به نتایج حاصل از مطالعات و پژوهش های پیشین انجام شده درباره عوامل موثر در رخداد زمین لغزش از طریق نقشه های شیب، جهت دامنه ها، طبقات ارتفاعی شبکه آبراهه و راه های ارتباطی، کاربری اراضی، زمین شناسای، بافر جاده و رودخانه. تعیین خصوصیات مربوط به هر یک از آن شناسایی شدند و سپس نقشه پراکنش زمین لغزش با استفاده از تفسیر عکس های هوایی و تصاویر ماهواره ای و انجام عملیات میدانی با استفاده از GPS تهیه و رقومی گردید در مرحله بعد با بکار گیری روش تحلیل سلسله مراتبی عوامل مورد بررسی در مرحله پیشین به صورت زوج، مقایسه و وزن هر یک از عوامل که مبین میزان تاثیر آنها است محاسبه شده است. با توجه به مقادیر کمی وزن هر یک از عوامل، نقشه وزنی هر عامل تهیه و در نهایت اقدام به تهیه نقشه ضریب وزنی مربوط به هر یک از عوامل گردیده است نتایج حاصل از این بررسی نشانگر این است که روش تحلیل سلسله مراتبی به دلیل استوار بودن بر مبنای مقایسه زوجی موجب سهولت و دقت در انجام محاسبات لازم و ارائه نتایج به دلیل دخالت دادن تعداد زیادی از عوامل در مقایسه با سایر روش های پهنه بندی خطر زمین لغزش است. صحت نقشه پهنه بندی شده با نقشه پراکنش زمین لغزش ها مورد ارزیابی قرار گرفته و نتایج نشان داد که در مدل تحلیل سلسله مراتبی حدود 29.22 در صد از زمین لغزش در پهنه های با خطر بالا قرار می گیرند.

طبیعت گردی به طور گسترده به عنوان موثرترین نوع توسعه پایدار پذیرفته شده است. هدف از این مطالعه شناسایی معیارها و شاخص های مدیریت طبیعت گردی در پارک های جنگلی شمال ایران تحت چهارچوب پایداری می باشد. شاخص ها به عنوان ابزاری برای نظارت بر پایداری عمل می کنند. از این رو شاخص ها باید تمام جنبه های زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و قانونی موثر در پایداری طبیعت گردی را پوشش دهند. این مطالعه از طریق روش دلفی در سه نوبت انجام شد. پرسشنامه ها از طریق ایمیل در میان متخصصان توزیع و از آنها خواسته شد اهمیت معیارها و شاخص ها را با استفاده از مقیاس لیکرت ارزیابی کنند. در پایان مرحله سوم با اتفاق نظر 8 معیار و 32 زیرمعیار معرفی شد که شامل 7 زیرمعیار مرتبط با جنبه های زیست محیطی، 11 زیرمعیار مرتبط با جنبه های اجتماعی، 6 زیرمعیار مرتبط با جنبه های اقتصادی، 4 زیرمعیار مرتبط با جنبه های فرهنگی و 4 زیرمعیار مرتبط با جنبه های قانونی می باشد. معیارها و شاخص های انتخاب شده قابلیت استفاده توسط سازمان های ذیربط نظیر اداره منابع طبیعی، شهرداری، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برای نظارت بر پایداری اکوتوریسم در پارک های جنگلی شمال ایران را دارا می باشد.