اکوسیستم های طبیعی ایران
سال:1392 | دوره:4 | شماره:2 |تعداد مقالات:9

به منظور بررسی اثر دارواش موخور بر میزان عناصر غذایی ماکرو (ازت، فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم) و میکرو (آهن، روی و منگنز) و نیز سطح و وزن برگ درختان بلوط ایرانی (Quercus brantii var.persica) بخشی از جنگل های بلوط زاگرس میانی واقع در شمال استان ایلام انتخاب گردید. برای انجام تحقیق پنج درخت بلوط مبتلا به موخور و در مجاورت هرکدام درختی سالم با وضعیت ظاهری تقریبا مشابه به عنوان شاهد مشخص گردید. نمونه گیری برگ از شاخه های آلوده و سالم درختان آلوده و نیز از شاخه های درختان سالم با رعایت جهت نمونه گیری یکسان انجام شد. سپس اقدام به خشک کردن، آسیاب کردن و هضم برگها و آنالیز عناصر گردید. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار spss و آزمون های آماری تجزیه واریانس یک طرفه و مقایسه میانگین ها استفاده گردید. نتایج نشان داد که میزان عنصر پتاسیم در شاخه های آلوده درخت بلوط بیشتر از شاخه های سالم می باشد، اما میزان عناصر ازت، فسفر، کلسیم، منیزیم، آهن، روی و منگنز در شاخه های سالم و آلوده اختلاف معنی داری از خود نشان ندادند. همچنین وزن برگ شاخه های آلوده در مقایسه با شاخه های سالم کاهش یافته بود، اما سطح برگ شاخه های آلوده و سالم از نظر آماری با هم اختلاف معنی دار نداشتند.

به منظور بررسی اثر فرسودگی بذر (پیری زودرس) بر برخی خصوصیات فیزیولوژیکی نهال های ون، آزمایش به صورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار و در شرایط گلخانه اجرا شد. تیمارها شامل دوره های فرسودگی بذر در 4 سطح (48، 72، 96 و 144 ساعت) و دما در سه سطح (41, 43و 45 درجه سانتی گراد) و با رطوبت نسبی صد در صد بر بذرها اعمال شد. صفات مورد بررسی شامل درصد جوانه زنی، وزن تر و خشک نهال ها، سطح برگ و میزان کلرفیل بودند. نتایج نشان داد که فرسودگی بذر بر درصد جوانه زنی، وزن تر و خشک نهال ها، سطح برگ و میزان کلرفیل اثر معنی داری دارد و با افزایش مدت فرسودگی و افزایش دما صفات مورد بررسی کاهش معنی داری را نشان داد.

دستیابی به توسعه پایدار مستلزم شناخت اجزاء اصلی اکوسیستم است و آگاهی در زمینه پوشش گیاهی یکی از ابزارهای مهم جهت مدیریت صحیح مناطق و رسیدن به توسعه پایدار است. به همین منظور اکوسیستم مرتعی ساروخان واقع در شهرستان جوانرود (استان کرمانشاه) به منظور مطالعه فلور گونه ای گیاهان انتخاب گردید. به منظور شناسایی گونه های گیاهی و تهیه لیست فلورستیک با استفاده از پیمایش صحرایی، گیاهان موجود ثبت گردیدند. در این تحقیق 57 گونه متعلق به 10 تیره گیاهی در منطقه جمع آوری و شناسایی شد. تیره Fabaceae با 24 گونه بیشترین فراوانی را در منطقه داشت. از نظر فرم رویشی اکثر گونه ها فورب و در رابطه با کلاس خوشخوراکی اکثریت گونه ها کلاس I بودند. از دیدگاه کاربردی 80 درصد گونه ها مرتعی، 30 درصد گونه ها حفاظتی و 37 درصد گونه ها دارای ارزش دارویی بودند. 42 درصد گونه ها همی کریپتوفیت، 28 درصد تروفیت و اشکال کامفیت، ژئوفیت و فانروفیت به ترتیب 12، 8 و 8 درصد گونه ها را به خود اختصاص دادند.

ترسیب کربن به علت نقش آن در ذخیره بلند مدت، هزینه کم و اهمیت اکولوژیک ابزار مفیدی برای مبارزه با تغییر اقلیم مورد توجه می باشد. جنگل کاری موثرترین راهکار برای جذب دی اکسیدکربن و افزایش ذخیره کربن در بوم سازگان خشکی و کاهش گرمایش زمین می باشد. این تحقیق با هدف مقایسه میزان ترسیب کربن خاک در سه توده جنگل کاری (سوزنی برگ و پهن برگ) منطقه ریمله- استان لرستان و تعیین همبستگی آن با برخی ویژگی های خاک انجام گردید. در هر یک از توده های 20 ساله کاج بروسیا (Pinius brutia)، سرو نقره ای(Cupressus arizonica)  و بادام کوهی (Amyggalus scoparia)، تعداد 10 پلات 10×10 متر به صورت تصادفی انتخاب و در مرکز و چهار گوشه آن میکروپلات های 2.5´2.5 متر مستقر شدند. نمونه برداری خاک به صورت ترکیبی از عمق 30-0 سانتیمتر انجام و مشخصه های خاکشناسی (درصد کربن آلی، ازت کل، فسفر، پتاسیم، وزن مخصوص ظاهری و هدایت الکتریکی) اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که میزان کربن آلی خاک در توده بادام بیشتر از توده کاج بروسیا و سرو نقره ای است (p<0.01). ضرایب هبستگی پیرسون نشان داد که برای توده های کاج و سرو نقره ای بین میزان ترسیب کربن خاک و درصد کربن آلی خاک، ازت کل (درصد) و پتاسیم همبستگی مثبت معنی دار وجود داشت، در صورتی که برای توده بادام همبستگی مثبت معنی دار فقط بین میزان ترسیب کربن خاک و درصدکربن آلی خاک مشاهده گردید. به طور کلی می توان نتیجه گیری نمود که گونه بادام کوهی می تواند کربن آلی بیشتری را در خاک ترسیب نماید.

به منظور بررسی تحمل به شوری، دو گونه Agropyron intermedium و Agropyron trichophorum در چهار تیمار شوری شامل غلظت های: 0، 100، 200 و 300 میلی مولار کلرید سدیم و کلریدکلسیم در قالب آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی در 4 تکرار در شرایط آزمایشگاه و گلخانه مورد مطالعه قرار گرفتند. صفات مورد مطالعه در این تحقیق شامل خصوصیات جوانه زنی، طول گیاهچه، نسبت طول ریشه به ساقه، نسبت وزن خشک ریشه به ساقه، نسبت وزن خشک گیاهچه به وزن تر گیاهچه، وزن ماده خشک، میزان کلروفیل a، b و کلروفیل کل بود. نتایج حاصل از سنجش میزان کلروفیل و دیگر صفات مربوط به رویش فیزیولوژیک گیاهان در گلدانها نشان داد که بین کلیه اکوتیپ ها و سطوح شوری از لحاظ محتوای کلروفیل a، b و کلروفیل کل، طول گیاهچه، وزن ماده خشک و نسبت وزن خشک به وزن تر گیاهچه تفاوت معنی داری در سطح 1% به دست آمد و اثر متقابل ژنوتیپ*شوری نیز برای صفات کلروفیل کل و کلروفیل a در سطح 5% معنی دار گردید و نکته قابل توجه، افزایش نسبی غلظت های کلروفیلی در مقابل افزایش سطوح شوری در گونه ها بوده است. در نهایت اینکه A.trichophorum با اکوتیپ 3412 در شرایط تنش، داری محتوای کلروفیلی بیشتری نسبت به دیگر اکسشن ها بوده است و A.intermedium با اکوتیپ 3424 بالاترین میزان درصد ماده خشک را بین اکوتیپ ها برخوردار بوده است.

جنگل های زاگرس در طی سال های اخیر به دلیل بهره برداری بیش از حد، چرای بی رویه، تغییر کاربری، تصرفات غیر مجاز، آتش سوزی ها، استفاده از تنه و شاخه های درختان برای تامین سوخت و مصالح ساختمانی و تصرف اراضی جنگلی برای کشاورزی دچار تخریب شدید قرار گرفته اند. اگرچه عامل های موثر بر تخریب منابع طبیعی کم و بیش شناسایی شده اند، اما این عوامل از دیدگاه اجتماعی- اقتصادی، کمتر مورد پژوهش و بررسی قرار گرفته اند. هدف پژوهش حاضر، بررسی وضعیت اجتماعی-اقتصادی جنگل نشینان جنگل های زاگرس با توجه به هدف های توسعه پایدار است. این بررسی از نوع توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری مورد بررسی، تمامی خانوارهای جنگل نشین سامان عرفی کلگچی شامل روستایی 65 خانواری بود. جنگل زدائی به منظور کشاورزی، تغییر کاربری اراضی جنگل و چرای دام از موردهایی هستند که سبب تخریب هرچه بیشتر اراضی جنگل شده اند. دلیل این تجاوز به جنگل را می توان مشکل های اجتماعی- اقتصادی مانند پایین بودن سطح درآمد مردم محلی، پایین بودن سطح امکانات زندگی، پایین بودن سطح تحصیلات و پایین بودن سطح فرهنگ زیست-محیطی بیان کرد. نتایج پژوهش نشان داد که 74.58 درصد از مردم محلی معیشت خود را وابسته به جنگل می دانند. همچنین از نظر جنگل نشینان، پایین بودن درآمد مردم محلی و وابستگی آنها به شغل اصلی یعنی کشاورزی، اصلی ترین مشکل اجتماعی-اقتصادی و عامل اصلی تخریب اراضی جنگلی است.

اکثر شهرهای ایران در کنار زمین های حاصلخیز و مساعد برای باغ و فعالیت های کشاورزی مستقر هستند؛ بنابراین در درون و حاشیه شهرها، باغ ها و اراضی کشاورزی فراوانی وجود دارد. اما این اراضی در روند گسترش کالبدی شهرها همواره در معرض ساخت و ساز و نابودی قرار دارند. با توجه به کارکرد این فضاها (باغات) از لحاظ عملکرد اکولوژیک، ضروری است تا ارتباط و پیوستگی آنها با محیط شهری مورد بررسی؛ و هر گونه مداخله ای در آنها، در چهارچوب اکولوژی سیمای سرزمین قرار گیرد. بنابراین در این پژوهش با استفاده از دیدگاه اکولوژی سیمای سرزمین، عناصر ساختاری محدوده باغات سراب قنبر کرمانشاه که شامل لکه ها و کریدورهای طبیعی و اختلالی، مکان و نحوه قرارگیری آنها بر روی بستر سرزمین و تغییر و تحولات این محدوده در بعد زمانی (از طریق عکس های هوایی منطقه در طول دوره های مختلف زمانی) مورد مطالعه قرار گرفته است. نتیجه حاصل از تحلیل ساختار سرزمین نشان داد که دانه بندی سرزمین باید به صورت پایدار در منطقه باقی بماند و در فرآیند گسترش کالبدی شهر، باغات تخریب نشوند.

با توجه به تغییر قابل ملاحظه بارندگی در مکان از یک سو و کم بودن ایستگاه های باران سنجی برای ثبت میزان بارندگی از سوی دیگر، ضرورت همبستگی مدل های تخمین بارندگی در مکان اجتناب ناپذیر است. هدف از انجام این تحقیق مقایسه روش های زمین آماری کریجینگ (Kriging)، کوکریجینگ (Cokriging) و معکوس وزنی فاصله (IDW) در تهیه نقشه هم بارش می باشد. منطقه مورد مطالعه در این تحقیق استان ایلام در غرب کشور است. برای تهیه نقشه های هم بارش در منطقه مذکور از آمار مربوط به 97 ایستگاه در سطح استان استفاده شد. از میان متغیرهای کمکی برای روش کوکریجینگ از داده های ارتفاعی ایستگاه ها که دارای بیشترین همبستگی با میزان بارش بود، استفاده شد. پس از تعیین ساختار مکانی داده ها، به کمک نرم افزار ArcGIS نقشه هم بارش با روش های مذکور تهیه گردید. دراین تحقیق برای ارزیابی روش های مذکور از معیارهای خطای استاندارد (SE)، ریشه میانگین مربعات خطا (RMSE) و ضریب تبیین (R2) استفاده گردید. بر اساس نتایج حاصل از معیارهای ارزیابی، روش کریجینگ با کمترین ریشه میانگین مربعات خطا و بالاترین ضریب تبیین، به ترتیب 93.9 و 0.414 دقیق ترین روش می باشد.

اکوسیستم های شبه آلپی تحت تاثیر عوامل زیستی و محیطی از شکنندگی بالایی برخوردارند. زمین لغزش ها، یکی از تبعات منفی در این اکوسیستم هاست. از مناطق مستعد در بروز این عامل طبیعی، حوزه آبخیز ماسوله در شمال کشور می باشد. به منظور پهنه بندی خطر زمین-لغزش از روش شاخص لغزش و تحلیل سلسله مراتبی بر اساس 14 عامل موثر که شامل: زمین شناسی، شیب، جهت شیب، ارتفاع، فاصله از گسل، فاصله از جاده، فاصله از رودخانه، فاصله از اطراقگاههای دام، شاخص قدرت رودخانه، شاخص ترکیب توپوگرافی، وضعیت مرتع، بافت خاک، بارندگی و کاربری اراضی استفاده شد. همچنین به منظور ارزیابی مدل از روش جمع کیفی استفاده گردید. نتایج مدل ها نشان داد دو عامل زمین شناسی و وضعیت مرتع نقش مهمی در ایجاد خطر زمین لغزش منطقه داشته است. بطوریکه سازند حساس شمشک بخاطر ریزدانه بودن از دسته عوامل فیزیکی و نیز عامل چرای بیش از حد، خارج از فصل، زودتر از موعد، خروج دیرهنگام دام و نیز دام مازاد از عوامل زنده مستقیم تاثیرگذار بر وضعیت پوشش گیاهی، نقش توامان ایجاد خطر زمین لغزش را داشته اند. یافته ها همچنین نشان می دهند وضعیت های بحرانی مرتع و نیز مراتع حریم اطراقگاهها بیشترین میزان زمین لغزش را دارا بودند. نتایج حاصل از ارزیابی ها نشان داد مدل شاخص لغزش با مقدار جمع کیفی 0.744 کارایی بهتری نسبت به مدل تحلیل سلسله مراتبی با مقدار 0.489 داشته است. مدیران و حافظان این منطقه می توانند با کنترل چرای دام و استفاده از ابزارهای مکانیکی در مناطق لغزشی در جلوگیری و کنترل زمین لغزش ها مبادرت ورزند.