اکوسیستم های طبیعی ایران
سال:1394 | دوره:6 | شماره:3 |تعداد مقالات:8

این تحقیق با هدف تشریح علائم و ارزیابی هم رخدادی شدت های مختلف بیماری ذغالی در بلوط بلندمازو، در پارک جنگلی قرق انجام گرفت. در یک دوره شش ماه علائم بیماری ذغالی شامل خشکیدگی تاج، تعداد، ارتفاع، سطح و عمق شانکر در 385 درخت بلندمازو با قطر متوسط 55.5 سانتی متر با دامنه قطری 15 تا 140 سانتی متر در هفت ترانسکت در امتداد شمالی –جنوبی پارک ثبت گردید. بر اساس شدت خسارت بیماری درختان در پنج کلاس: سالم و بدون علائم بیماری (1)، فقط تراوش مایع درون بافتی با سطوح خیلی کوچک (2)، افزایش تراوش مایع درون بافتی، شانکر توسعه یافته و شروع فعالیت سوسک چوبخوار (3)، تراوش مایع درون بافتی و پوسیدگی توسعه یافته، فعالیت سوسک چوب خوار بیشتر با ایجاد شانکرهای عمیق (4) و درختان خشک شده و مرده (5)، گروه بندی شدند. نتایج آنالیز واریانس نشان داد که میانگین ارتفاع، عمق و سطح شانکر در درختان بیمار تفاوت معنی داری باهم دارند و همچنین رابطه ی معنی داری بین شدت خسارت بیماری ذغالی با سطح و عمق شانکر، مشاهده گردید. ارزیابی هم رخدادی شدت های مختلف بیماری با استفاده از روش کوواریانس پلات های جفت شده نشان داد که درختان با شدت بالای بیماری با درختان مرده رابطه مثبت و معنی داری با هم دارند، به طوری که هر چه تفاوت شدت بیماری بین درختان بیشتر گردد، احتمال هم رخدادی آن ها کمتر می شود. نتایج این تحقیق الگوی از چگونگی پراکنش و توسعه بیماری ذغالی بلوط ارائه می دهد که در مدیریت و احیای جنگل های آلوده کاربرد دارد.

به منظور کاهش صدمات وارده به توده سرپا و زادآوری جنگل، برداشت چوب بر اساس پتانسیل تولیدی آن، اهمیت زیادی پیدا می کند. در این تحقیق تلاش شده تا به منظور تولید مستمر چوب و حداقل آسیب به اکوسیستم جنگل، برای بهره برداری از گونه های ممرز، توسکا و بلوط در پارسل 327 جنگل لوه در استان گلستان به مساحت 56 هکتار حدی تعیین شود. برای این منظور از انواع تکنیک های ظرفیت برد استفاده گردید. ظرفیت برد فیزیکی، بر اساس تعداد درخت قابل برداشت، محاسبه گردید. ظرفیت برد اکولوژیک، با اعمال محدودیت هایی بر ظرفیت برد فیزیکی برآورد می گردد. ظرفیت برد مدیریتی بر اساس فراهم بودن زمینه بهره برداری مانند ماشین آلات و نیروی انسانی مورد نیاز، بر حسب درصدی از ظرفیت برد اکولوژیک قابل محاسبه است. نتایج نشان می دهد که ظرفیت برد فیزیکی برای گونه های ممرز، توسکا و بلوط بر حسب تعداد به ترتیب 2700، 1184 و 246 پایه و بر حسب میزان چوب تولیدی آنها به ترتیب 15822، 7341 و 1740 مترمکعب می باشد. ظرفیت برد اکولوژیکی این سه گونه به ترتیب برابر با 1835، 829 و 174 پایه و بر حسب میزان چوب تولیدی 10753، 5140 و 1230 مترمکعب در هر دوره بهره برداری می باشد. همچنین با توجه به توان مدیریتی موجود بر حسب تجهیزات و نیروی انسانی، در حال حاضر امکان عملی نمودن 60 درصد ظرفیت برد اکولوژیک به ترتیب 6452، 3081 و 735 متر مکعب تحت عنوان ظرفیت برد مدیریتی برای این سه گونه وجود دارد.

اکوسیستم مرتعی از قطعات متنوعی تشکیل شده است که میزان عملکرد هر یک از آنها به یکدیگر تفاوت می کند. شناخت کارکرد یک اکوسیستم طبیعی نیاز به آگاهی از مشخصه ها و معرف های خاکی و گیاهی دارد که بتوان به توانمندی و پتانسیل آن اکوسیستم پی برد. بررسی روابط بین پوشش گیاهی و خاک کمک شایانی به شناخت پتانسیل ها و عملکرد مراتع خواهد داشت. این بررسی، با استفاده از روش تجزیه و تحلیل کارکرد اکوسیستم طبیعی (LFA) پتانسیل و توانمندی بالقوه اراضی مرتعی چشم اندازهای شمالی و جنوبی که معرف مراتع ییلاقی آذربایجان غربی میباشد را مورد مطالعه قرار داد. در این راستا طول و عرض قطعات اکولوژیک شامل فرم های رویشی بوته، بوته-گراس، بوته-فورب و درختچه، تعداد آن و پارامترهای 11 گانه سطح خاک بر روی سه ترانسکت 50 متری در امتداد شیب دو دامنه شمالی و جنوبی ثبت شد. تجزیه تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار Spss و آزمون t مستقل انجام می شود. نتایج آزمون t مستقل نشان داد، دامنه شمالی از لحاظ پارامترهای مورد مطالعه به طور معنی داری از دامنه جنوبی بیشتر بود. فرم رویشی بوته به عنوان معرف اکولوژیک هر دو دامنه در منطقه قلمداد می شود. این فرم رویشی در ترکیب با فورب و گندمی ها گونه هایی مناسب در جهت عملیات اصلاحی در این مراتع می باشند. از سوی دیگر لزوم گسترش درختچه scoparia Amigdalus به دلیل تاثیر غیر قابل انکاری که علارغم تراکم پایین در منطقه، بر روی فاکتورهای نفوذ پذیری، پایداری خاک و چرخه مواد غذایی داشته است، از لحاظ مدیریتی توصیه می شود. شاخص نظام یافتگی چشم انداز در دامنه شمالی بیشتر از دامنه جنوبی میباشد.

گونه Gymnocarpus decander یکی از گونه های مهم در مراتع استان هرمزگان می باشد، که در سطح وسیعی از رویشگاههای طبیعی به عنوان یکی از عناصر تیپ ساز ظاهر می گردد و از نظر حفاظت خاک و تولید علوفه دامی نقش بسزایی در مراتع استان هرمزگان دارد .عدم ریزش های جوی مناسب، خشکسالی و چرای بی رویه و سنگین فشار مضاعفی را بر این گونه گیاهی وارد نموده بطوریکه آثار تخریب و نابودی این گونه گیاهی را می توان در مناطق مختلف استان بخوبی مشاهده نمود. به منظور بررسی وضعیت پراکنش گونه گروج، عناصر اقلیمی شامل دما، بارش، رطوبت، تبخیر، پدیده باد، ساعت آفتابی و همچنین عناصر گیاهی از قبیل میزان تراکم بوته و تاج پوشش با استفاده از نرم افزار آماری SPSS مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد به لحاظ آماری میان عناصر تحقیق ارتباط معنی داری وجود دارد بنابراین با استفاده از رگرسیون چندگانه عمل کاهش متغیرهای مستقل اقلیمی به متغیرهایی که به نوعی تاثیر بیشتری بر روی متغیرهای وابسته گیاهی دارند صورت پذیرفت. بطور کلی عنصر اقلیمی میانگین حداکثر دمای سالانه با اختصاص 34.5 درصد از کل تغییرات متغیر وابسته دارای بیشترین تاثیر در پراکنش گونه مورد نظراست.

استفاده از روش هایی عقلانی و نظام مند در مدیریت منابع و استفاده بهینه از آنها بسیار مهم است. این روش ها باید به نحوی باشد که توان و پتانسیل سرزمین را در نظر بگیرد در غیر این صورت خسارات جبران ناپذیری به منابع و سرزمین وارد می شود. ضرورت ارزیابی توان اکولوژیک کاربری توسعه شهری، روستایی و صنعتی به این معنی است که توان سرزمین مورد نظر چقدر است. با توجه به بحران های زیست محیطی حاصله در شهرستان داراب، هدف این تحقیق بر ارزیابی توان اکولوژیک شهرستان داراب برای توسعه شهری، روستایی و صنعتی و ارائه راهکارهایی است که در این زمینه جهت نیل به اهداف توسعه پایدار قرار خواهد گرفت. در همین رابطه توان اکولوژیک توسعه شهرستان داراب با استفاده از رویهم گذاری لایه های اطلاعاتی و جمع بندی آنها با بهره گیری از فن آوری GIS ارزیابی گردید. نتایج ارزیابی در دو کلاس نسبتا مناسب (2) و نامناسب (3) ارائه شد. در ضمن در این پژوهش درصد طبقات توان در برآورد استقرار فعلی کاربری های شهری، روستایی و صنعتی با رویهم گذاری لایه های پلی گونی شهری، نقطه ای روستاها و مناطق صنعتی شهرستان بر روی نقشه توان اکولوژیک انجام و وضعیت این مناطق مشخص گردید. با توجه به نتایج بدست آمده اکثر مناطق شهری، روستایی و صنعتی در طبقه سه یا نامناسب قرار دارند.

جهت جلب مشارکت ساکنان یک حوزه آبخیز برای شرکت در برنامه های آبخیزداری، عوامل تاثیر گذار باید مورد توجه قرار گیرد. در این تحقیق ویژگیهای فردی- حرفه ای و آموزشی- ترویجی روستائیان عضو تعاونی آبخیزداری حوزه آبخیز سقزچی چای (استان اردبیل) و تاثیر این عوامل بر مشارکت آن ها در تعاونی های آبخیزداری بررسی شده است. این تحقیق به روش پیمایشی انجام و پرسشنامه ای جهت گردآوری داده ها تهیه شد. جامعه آماری شامل بهره برداران عضو تعاونی آبخیزداری روستاهای سوها، سقزچی، حور، تفیه و رز به تعداد 115 نفر بوده اند که در داخل حوزه آبخیز سقزچی چای ساکن هستند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS استفاده شد. نتایج بدست آمده از توصیف ویژگی های فردی و حرفه ای بهره برداران حوزه آبخیز سقزچی چای عضو تعاونی های آبخیزداری شامل: سن، شغل اصلی، میزان تحصیلات، نوع حرفه در روستا، میزان مهارت و ... نشان داد، اولا تنها افراد سالخورده و با سواد کم، کشاورز و دامدار و با مهارت متوسط هستند که بیشترین تمایل را برای مشارکت در تعاونی آبخیزداری نشان داده اند. جوانان تحصیل کرده باور مناسبی نسبت به موفقیت تعاونی های آبخیزداری ندارند و بیشتر تمایل به مهاجرت و کمتر دلبستگی به ماندن در روستا و انجام فعالیت های مختلف در قالب تعاونی ها را از خود نشان داده اند. دیدگاه بهره برداران نسبت به مشارکت در کلاس های آموزشی برای افزایش مشارکت قابل توجه بوده و درخواست برگزاری کلاس های آموزشی دارند. همچنین با توجه به معنی داری ضریب مقایسه من- ویتنی در سطح a=0.01، اعضاء آشنا با مفهوم قرق و آشنا با شرکت های تعاونی روستایی، بیشترین مشارکت را در تعاونی آبخیزداری داشته اند.

دشت کاشان از جمله مناطقی است که به جهت واقع شدن در حوزه آبخیز مرکزی و شرایط اقلیمی نامناسب، از پتانسیل تولیدی بسیار پائین برخوردار است. بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی بخصوص در سال های اخیر باعث افزایش تخریب خاک و گسترش بیابان شده است. در این تحقیق عوامل موثر بر گسترش این فرایند نامطلوب که در آن منابع آب و خاکی از جایگاه ویژه ای برخوردارند، مورد مطالعه قرار گرفت. تغییرات شوری خاک در گستره دشت کاشان با حفر 8 نیمرخ با عمق متوسط 1.5 متر طی 5 سال (1386-1382) بررسی گردید. این عرصه ها با در نظر گرفتن پراکنش و نوع کشت و آبیاری انتخاب گردیدند بطوری که خصوصیات اصلی آب و خاک کل دشت کاشان را عرضه نمایند. نمونه های آب و خاک از هر افق خاک در پایان سال زراعی در اواخر شهریور ماه برداشت و در آزمایشگاه مورد تجزیه قرار گرفت. نتایج نشان داد که روند تغییرات شوری در 3 عرصه افزایشی، 2 عرصه ثابت و 3 عرصه دیگر کاهشی است. اگر به طور متوسط هر عرصه مبین خصوصیات 12.5 درصد کل دشت باشد، افزایش شوری و تخریب خاک در 37.5 درصد مساحت دشت کاشان در حال رخ دادن است. بیشترین هدایت الکتریکی خاک و آب به ترتیب معادل 30.1 و 17.73 دسی زیمنس بر متر در عرصه صالح آباد و کمترین آن معادل 2.7 و 2.98 دسی زیمنس بر متر در عرصه محمدیه مشاهده شد.

اکثر گونه های زراعی و باغی به آب لب شور دریای خزر حساس هستند ولی در تحقیق حاضر نهال های برخی گونه های جنگلی از قبیل داغداغان، زبان گنجشک، کاج سیاه، گلابی وحشی، زیتون، بلوط و اکالیپتوس به مدت 2 ماه با آب دریای خزر در اواسط تابستان مورد آبیاری قرار گرفت تا پتانسیل آب دریای خزر به منظور استفاده در نهالستان های جنگلی مورد ارزیابی قرار گیرد. تخصیص بیوماس بعنوان معیار مورد توجه قرار گرفت. نتایج نشان داد که بیوماس کل در گونه داغداغان پس از دوره آبیاری حدود 12% کاهش یافت در حالی که تغییر قابل ملاحظه و معنی داری در سایر گونه ها مشاهده نشد. در نهایت می توان اذعان داشت که در مواقع ضروری و بحران کم آبی استفاده از آب دریای خزر در نهالستان های شمال کشور و حداقل در مورد گونه های آزمون شده قابل استفاده است.