کاوش نامه ادبیات تطبیقی
سال:1399 | دوره:10 | شماره:4 (پیاپی 40) |تعداد مقالات:7

چکیده فارسی: خطبه های کوفه و شام حضرت زینب (س) سرشار از جلوه های پایداری دربرابر حکومت بنی امیه است و بر شاهدنامه الهامی کرمانشاهی تاثیر شگرفی داشته است، چنان که وی جلوه های پایداری را با تکیه بر خطبه های حضرت زینب (س) در شعرش آورده و آن ها را با زبانی بلاغی در گستره تشبیه به خوبی پرورده و در نقل سخنان حضرت (س) و نیز توصیف صحنه های عاشورایی از کربلا تا شام به منابع معتبر تاریخی پابند بوده است. پژوهش پیش رو، بن مایه های پایداری در خطبه های حضرت زینب (س) و کارکرد آن ها را در منظومه شاهدنامه الهامی کرمانشاهی براساس نظریه ادبیات تطبیقی اسلامی مبتنی بر مشترکات فرهنگی و دینی مسلمانان و رابطه تاثیر و تاثر تاریخی با رویکردی توصیفی-تحلیلی کاویده است. بر این اساس، دستاورد پژوهش نشان می دهد که آگاهی بخشی چنان اصلی ترین عنصر پایداری، نوید پیروزی حق بر باطل و امید به انتقام، ستم ستیزی و اعتراض، نکوهش و سرزنش مردم کوفه و حاکمان، رویارویی با ستمکاران، فرهنگ شهادت و پایداری و سرانجام پیروزی حق بر باطل از جلوه های پایداری در خطبه های حضرت زینب (س) است که الهامی کرمانشاهی بدان ها توجه داشته و بن مایه موضوعی شعر خویش کرده است. چکیده عربی: الخطب الّتی ألقتها العقیلة زینب فی الشّام والکوفة أمام الحاکم الأموی حافلة بمعانی المقاومة والّتی ترکت تأثیراً هامّاً على دیوان شاهد نامة لإلهامی کرمانشاهی. والملفت فی شعر إلهامی أنّه استخدم فیه معانی الصّمود والمقاومة المستمدة من خطب السّیدة زینب المقاومة مستخدما فیها الأسالیب البلاغیّة المتمرکزة على فنون التّشبیه. ثمّ أنّه اعتمد المصادر الموثوق فیها عند نقله کلمات السّیّدة زینب (س) ووصفه مشاهد عاشورائیة مؤلمة من کربلاء الى الشّام. یرمی بحثنا الحاضر الى دراسة مضامین المقاومة الواردة فی الخطب الزّینبیّة و أثرها على شاهد نامة لإلهامی بناء على نظریّة الأدب المقارن الاسلامی ومشترکاتها الثّقافیّة والدّینیّة للمسلمین والقائم على التّأثیر التّاریخی المتبادل واعتماداً على النّهج الوصفی-التّحلیلی. ومن أهمّ النّتائج الّتی توصّلنا إلیه فی هذا المقال هی أنّ أبرز معانی المقاومة المتواجدة فی کلمات العقیلة زینب (س) هی الصّمود والوعد بانتصار الحق على الباطل والأمل فی الثّأر من قتلة کربلاء ومواجهة الضّیم والاحتجاج على الظّالمین وتوجیه اللّوم إلى أهل الکوفة ومناضلة الحکام الجائرین وثقافة الاستشهاد والصّمود أمام الظّالمین وغیر ذلک من المعانی الّتی نوّه إلیها إلهامی الکرمنشاهی فی شعره وتأثّر بها أیّما تأثیر.

چکیده فارسی: محمود درویش و قیصر امین پور هر دو از شاعرانی هستند که در آثارشان هویت-چه اجتماعی و چه فردی-رشد، بلوغ و تبلور ویژه ای یافته است؛ تعهد اجتماعی و معنابخشیدن به آرمان های فرمی و ساختاری یک شعر، از اجزاء جدانشدنی شعر متعهد بوده است؛ به طوری که بسیاری از منتقدان هدف نهایی شعر را تحقق همین تعهد دانسته اند. وجود هویت های فردی و جمعی در شعر، زمینه ساز بروز آرمان های شخصی و اجتماعی می شود که شاعر به وسیله آن ها همزادپنداری خود با جامعه و مخاطب خاص را به نمایش می گذارد. محمود درویش و قیصر امین پور هردو از هویت های جمعی خود، برای حفظ ارزش های جامعه و روحیه انقلابی، نهایت استفاده را برده اند تا جایی که بسیاری از شاخصه های محتوایی آثارشان از زاویه دید این گرایش، قابل تحلیل و تطبیق است. عشق به وطن، مقاومت و مبارزه، نوستالژی جمعی، تاریخ یک ملت و. . . از ارکان قابل لمس این نگاه است. درکنار این واکنش متعهدانه، هویت شخصی نیز توانسته خود را-نه در حد هویت های جمعی-پررنگ سازد؛ اما بستر رشد و نمو آن هرگز نتوانسته به طورکامل، خود را به شخص و روحیه فردی محدود سازد و شاعر همیشه در مسیر میل به اجتماع و خروج از هویت شخصی گام برداشته است. چکیده عربی: محمود درویش و قیصر امین­ بور هما شاعران تطوّرت الهّویه-سواء اجتماعیا او فردیا-فی اعمالهما الادبیه و نضجت و تبلورت بشکل خاص. انَّ الالتزام الجتماعی و توجیه المبادیء الاساسیة للشعر من اهمّ عناصر الشعر الملتزم کما اعتبر اکثر النقّاد هذا الالتزام غایة الشعر و ذریعته. وجود ثنائیّ الأنا الاجتماعیة و الفردیة یُمهّد الشعر لتمثیل الآمال الفردیة و الاجتماعیة و الذی یحرّض الشاعر للتواءوم مع المجتمع البشری و المخاطبین المعنیة. قد افاد محمود درویش و قیصر امین بور مِن الهویهة الجماعیةلحفظ قیم المجتمع و المعنویات الثوریة بصورة کبیرة الی مدی یمکن تطبیق مؤشرات مضامین آثارهم من هذه الناحیة، منها: حبّ الوطن، المقاومة و النِّضال، الحنین الجتماعی، توثیق تاریخ البلاد و. . . مِن ناحیة اخری نری الهویة الشخصیة قد سَلَّطت الاَضواء فی اشعارهم الی حدِّ ما ولکنّها لم تقف فی الذاتیة الفردیة و طَمَح الخروج الی المجتمع البشری وخرق ثغور الهویة الشخصیة.

چکیده فارسی: واژه ظلم، مفاهیمی همچون منجی، قهرمان و ستم ستیزی را تداعی می کند؛ در همین راستا و حدود شصت سال پیش، ظلم استعمارگران بلژیکی و آمریکایی با حمایت عناصر خودفروخته داخلی در کشور کنگو، ذهن مردم این سرزمین را به جستجوی راهی برای رهایی سوق می داد تا آنکه «پاتریس لومومبا» این انتظار را به پایان رساند. پژوهش حاضر، به روش توصیفی-تحلیلی صورت گرفته و بر آن بوده است تا برپایه مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی و با بررسی تاثیرات متقابل دو فرهنگ پارسی و عربی و نیز نگاه ادیبانه شاعران این دو زبان به حماسه این قهرمان، رخدادهای سیاسی زندگی لومومبا و سرنوشت مردم کنگو را بکاود. از رهگذر این مقایسه، نتایج زیر به دست آمد: الف: در شعر شاعران پارسی با محوریت پاتریس لومومبا، بعد عقلی بر بعد احساسی غلبه دارد درحالی که در شعر عربی، عکس این حالت صادق است. ب: واکنش به انقلاب لومومبا در شعر پارسی و عربی دو شکل مختلف دارد؛ به این قرار که بیشتر شاعران عرب به انقلاب هایی همچون انقلاب لومومبا امیدوار بوده و معتقدند فردایی روشن در انتظار انقلابیون است؛ حال آنکه در شعر پارسی، شاعران به فرجام انقلاب هایی همانند انقلاب لومومبا چندان خوش بین نیستند و از سرکوب انقلابیون و بدترشدن اوضاع بیم دارند. ج: شاعران برای توصیف لومومبا از نمادهایی همچون شمشیر، عقاب و ستاره راهنما بهره برده اند. چکیده عربی: کلمة الظّلم توحى بمفاهیم کالمنجی، البطل ومکافحة الإستبداد وفی هذا المجال، قبل حوالی ستین عاماً، کان یسوق ظلم المستعمرین البلجیکیین والأمریکیین بدعم العمّالة الدّاخلیّة فی بلد الکونغو، عقول أهل الکونغو إلى البحث عن طریقٍ للخلاص حتّى إنتهى الاِنتظار بید «بتریس لومومبا». تمّت هذه الدّراسة بأسلوب توصیفی-تحلیلی وتهدف إلى دراسة الثّقافتین الفارسیّة والعربیّة والمنظور الأدبی لشعراء الفارسیّة والعربیّة حول الوقائع السّیاسیّة لحیاة لومومبا وأیضاً مصیر شعب الکونغو وفقاً على المدرسة الأمریکیة للأدب المقارن. من هذه المقارنة تمّ الحصول على النّتائج التّالیة: الف: یغلب البعد العقلی على البعد العاطفی فی أشعار الشّعراء الفارسیّین مرکزة على بتریس لومومبا وفى الشّعر العربی، فالعکس صحیح. ب: هناک صورتان مختلفتان کردّ الفعل على ثورة لومومبا فى الشّعرین الفارسی والعربی وهما: یرجو أغلب شعراء العرب بثورات کثورة لومومبا معتقدین بأنّ الغد المضئ هو فى اِنتظار الثّائرین وفى الشّعر الفارسی، لیس الشّعراء الفرس متفائلین بنهایة ثورات کثورة لومومبا کاملاً ویخافون من قمع الثّائرین وتحویل الظّروف إلى أسوأ من قبلها. ج: قد یتمتع الشّعراء فی وصف لومومبا برموز کالسّیف، النّسر والنّجمة القطبیة.

چکیده فارسی: سبک هندی، بستری مناسب برای رونق غزل به شمار می آید. عبدالقادر بیدل دهلوی با سرودن 2859 غزل، یکی از معروف ترین شاعران سبک هندی و پیشرو در غزل سرایی است که به تغزل، توسعه صوری و معنایی بخشید. تفاوت عمده غزل سرایی وی با دیگر غزل گویان بزرگ سبک هندی، جنبه توحیدی و عرفانی آثار اوست. او در غزلیاتش به سیره و سیمای امامان و پیامبران اشاره کرده دربین آنان، تلمیح بیشتری به حضرت موسی (ع) دارد (چنان که در قرآن نسبت به سایر پیامبران، بیشترین اشاره به موسی (ع) شده است). پژوهش تحلیلی-توصیفی حاضر نشان می دهد که بیدل در غزلیاتش گاهی به نیروی صنعت اقتباس به گفت وگوی حضرت موسی (ع) با خداوند: ﴿ لن ترانی﴾ ، ﴿ ارنی﴾ ، ﴿ إنی انا الله﴾ و. . . پرداخته است؛ گاه به معجزات عصا، شکافتن دریا، آوردن مایده سیر، عدس، من و سلوی و. . . اشاره می کند. بیدل، شعر خویش را با اعلام قرآنی عصر موسی (ع) همچون خضر، قارون، سامری و. . . عجین ساخته است و به طور مستوفایی به کوه طور، آتش طور، درخت منادی آن (شجر ایمن)، وادی ایمن پرداخته، با نگاهی نمادین، طور را سرزمین عاشقان، مظهر هردو جهان، دبستان محبت و دانش، رمز ادب، مظهر دل، نماد خلوت و. . . دانسته است. چکیده عربی: یعتبر الأسلوب الهندی کحقل مناسب لإزدهار الغزل. عبدالقادر بیدل مع أنّ لدیه 2859 غزلاً، هو من أشهر شعراء الأسلوب الهندی وهو رائد فی إنشاد الغزل، والّذی أعطى الغزل تطوّراً صوریاًّ ومعنویاًّ. والفرق الأساسی بینه وبین شعراء الغزل الکبار الآخرین فی الأسلوب الهندی هو من النّاحیة التّوحیدیة والعرفانیّة لأعماله. وهو فی غزلیاته یشیر إلى سیرة الأئمّة والأنبیاء ومن بینهم لدیه أکثر تلمیحاً له هو النّبی موسی (ع)، کما هناک فی القرآن أشیر إلى موسى (ع) أکثر إشارة من غیره. هذا البحث التحلیلی-الوصفی یدلّ على أنّ بیدل تارة قد تناول فی غزلیاته قوّة صناعة الاِقتباس إلى مشافهة موسى النّبی (ع) مع الله: ﴿ لَن تَرَانِی﴾ ، ﴿ أرِنی﴾ ، ﴿ إنِّی أنَا اللّهُ﴾ وغیر ذلک. وتارة یشیر إلى المعجزات: العصا، وشقّ البحر، والإتیان بمائدة الثّوم والعدس ومنّ و سَلوى وغیرها. وقد مزج بیدل أشعاره مع الشّخصیّات القرآنیّة فی عصر موسى (ع) نحو: خضر وقارون والسّامری وغیر ذلک، وقد تطّرق إلى جبل الطّور ونار الطّور والشّجرة المنادیة له (شجر أیمن) ووادی أیمن، وهو قد اعتبر الطّور أرض العشّاق، ومظهر العالمین کلیهما، ومدرسة المحبّة والمعرفة، ورمز الأدب، ومظهر القلب ورمز الخلوة وغیر ذلک.

چکیده فارسی: دو داستان العالم ناقصا واحد اثر میسلون هادی و غنیمت نوشته صادق کرمیار، ازجمله داستان های معاصر عراق و ایران درزمینه ادبیات جنگ هستند که نویسندگان آن ها به شیوه ای هنرمندانه برای انتقال هدف ومضامین مورد نظر خود به مخاطب، از ابزار توصیف بهره گرفته ومضامین فلسفی وانسانی درخصوص مرگ وزندگی و جنگ را بیان کرده اند. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و براساس مکتب ادبیات تطبیقی آمریکایی که به بعد زیبایی شناسی اثر می پردازد و با هدف کشف کارکردهای وصف در ترسیم چارچوب داستان های پیش گفته، کارکرد این الگوی روایی در ساختار داستان های یادشده (شخصیت، زمان و مکان) را بررسی تطبیقی می کند. یافته های پژوهش نشان می دهد که ازآنجاکه داستان العالم ناقصا واحد، تنها بر محور حادثه مشخصی می چرخد، بنابراین وجه وصفی آن بر جنبه روایی اش غلبه دارد و درمقابل پرداختن به رویدادها و حوادث متعدد و مختلف در داستان غنیمت، باعث شده است که وجه روایی آن بر وجه وصفی اش غالب باشد. توصیف در داستان میسلون هادی، با کارکردهای شناختی، توضیحی و تفسیری، واقع نمایی، زیبایی شناختی و نمادین حوادث داستان را پیش می برد؛ اما در داستان غنیمت، بیشتر توصیفات موجود در داستان، کارکردی واقع نمایی و شناختی دارند. صادق کرمیار، برخلاف میسلون هادی، در توصیف شخصیت ها، از فن لحظه پردازی استفاده کرده و آنچه خود انجام داده یا گفته است را در توصیفاتش بیان می کند. چکیده عربی: إنّ روایتَی العالم ناقصاً واحد لکاتبتها میسلون هادی وغنیمت لمؤلّفه صادق کرمیار هما من الرّوایات المعاصرة للعراق وإیران فی مجال أدب الحرب. استخدم کاتباهما عنصر الوصف کأداة فنّیة للتّعبیر عن الأغراض والموضوعات المقصودة لمتلقّیهما وبهذه الطّریقة قد عبّرا عن الموضوعات الفلسفیّة والإنسانیّة حول الموت والحیاة والحرب فی روایتیهما المذکورة أعلاها. هذا المقال بمنهجه الوصفی – التّحلیلی واعتماداً علی المدرسة الأمریکیة للأدب المقارن الّتی تتطرّق إلی دراسة البُعد الجمالی للآثار الأدبیة، یعالج موضوع وظائف الوصف فی بنیة الرّوایتین (الشّخصیّة، الزّمن والمکان) هادفا اکتشاف وظائف الوصف فی رسم زخرفة هاتین القصّتین. من أهمّ النّتائج الّتی توصّلت إلیها دراستنا هذه هی أنّه بما أنّ روایة العالم ناقصاً واحد تدور حول حدث واحد محدّد فقط، فإنّ جانبها الوصفی یتغلّب على جانبه السّردی لکن وجود الأحداث والحوادث المتعدّدة والکثیرة فی حکایة غنیمت، جعلتها جانبها السّردی یغلب على جانبها الوصفی. یؤدّی الوصف فی روایة میسلون هادی، وظائف معرفیّة وتفسیریّة والواقعیّة والجمالیّة والرّمزیّة لأحداث القصّة، ولکن فی روایة غنیمت: غالبًا ما یکون للأوصاف فی القصّة وظیفة واقعیّة ومعرفیّة. خلافاً لوصف الشّخصیّات فی روایة میسلون هادی، إنّ کرمیار فی روایته، یجسّم ویصوّر أقوال وأفعاله الشّخصیّة فی أوصاف الرّوایة.

چکیده فارسی: امروزه انسان گرایی یکی از مهم ترین درون مایه های شعر جهان است. اومانیسم یا مکتب انسان گرایی، نگرش یا فلسفه ای است که اصالت را به رشد و شکوفایی انسان می دهد و انسان را حقیقت وجودی همه چیز می داند. طراح «ابرانسان»، فردریش نیچه مدعی گذر از اومانیسم و پشت سرگذاشتن انسان به عنوان غایت هستی و دستیابی به مرحله ای بالاتر است. جستار حاضر، انسان گرایی و ابرانسان مبتنی بر اندیشه های نیچه را در شعر دو شاعر معاصر ایرانی و مصری، احمد شاملو و رفعت سلام، به شیوه تحلیلی-توصیفی بررسی کرده است تا در حوزه ادبیات تطبیقی، به نسبت میان اندیشه های این دو شاعر با یکدیگر و با طراح نظریه بپردازد. ازمیان مجموعه های شعری این دو شاعر، دو مجموعه مدایح بی صله و هکذا تکلم الکرکدن دست مایه پژوهش پیش رو قرار گرفته اند. نتایج نشان می دهد که انسان شاملو در این مجموعه، از مرحله انسان مبارز فراتر رفته و انسان فرزانه جانشین او شده است، انسانی که دل از آسمان و تقدیر برکنده و اکنون با تکیه بر نیروهای زمینی خود و امید به آینده پیش می رود. در شعر رفعت سلام دو مولفه «طبیعت گرایی» و «محوریت انسان» پس از تعبیر «مرگ خدا» نمایان تر از دیگر مولفه هاست. چکیده عربی: الإنسانیّة أو مدرسة الإنسانیّة هی المَوقف أو الفلسفة الّتی تعطی الأصالة للتّنمیة البشریّة وازدهارها ویعتبر الإنسان حقیقة وجودیّة لکلّ شیء. الإنسانیّة هی الآن واحدة من أهمّ موضوعات الأدب والفنّ المعاصرین وبخاصّة الشّعر العالمی. یدّعی مصمّم فکرة الإنسان الخارق (العملاق)، فریدریش نیتشه، بأنّ هذا المخلوق یتجاوز الإنسانیّة ویمرّ بالبشر باعتباره نهایة الوجود، إلى مرحلة أعلى . یسعى هذا المقال إلى استکشاف إنسانیّة الفکر النیتشانی وخارقیته من خلال عدسة الأدب المقارن المبنی على مدرسة الوحدة للفکر الإنسانی (وتسمّى المدرسة الأمریکیة)، دراسة شعر الشّاعرین الإیرانی والمصری المعاصرین، أحمد شاملو ورفعت سلّام. مجموعتا القصائد الّتی تمّ البحث فیهما فهما هکذا تکلّم الکرکدن لرفعت سلّام و مدایح بی صله لأحمد شاملو. فالإنسان فی شعر شاملو یتجاوز مرحلة الإنسان المناضل وحلّ الإنسان الحکیم محلّه؛ الّذی یتخلّی عمّا فی السّماء وعمّا یقتضیه القدر ویجتاز طریقه معتمدا علی قدرتها المادّیة آملا للمستقبل، کما یعکس شعر رفعت سلّام المواصفات الحقیقیّة الّتی ینسبها إلی الإنسان الخارق ومن أهمّ هذه المواصفات: النّظرة الطبیعیّة ومرکزیّة الإنسان بعد مقولة (موت الإله).

چکیده فارسی: توجه به انقلاب اسلامی در ادبیات معاصر الجزایر از اهتمام شاعران این سرزمین به موضوعات سرنوشت سازی همچون استقلال، عزت و کرامت انسانی و روحیه شهادت و ایثار حکایت دارد؛ بر این اساس، شباهت های فراونی میان انقلاب اسلامی ایران و انقلاب الجزایر به چشم می خورد. این گفتار، با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی، سیمای انقلاب اسلامی و مولفه های اسلامی و انقلابی آن را در شعر مصطفی محمد غماری-شاعر انقلابی و متعهد الجزایر-بررسی می کند. این شاعر انقلابی که یکی از دیوان های شعری خویش را با عنوان خضراء تشرق من طهران، به انقلاب اسلامی ایران اختصاص داده است؛ مهم ترین شاخصه های انقلاب اسلامی را وجود مرجعیت دینی آن، الهام از اندیشه های اصلاح گرایانه قیام عاشورا، جان فشانی و ازخودگذشتگی شهیدان می داند. جستار پیش رو درنهایت به این نتیجه دست یافت که برخی عوامل، توجه این شاعر متعهد را به انقلاب اسلامی و ستایش شخصیت بی نظیری همچون امام خمینی (ره) در شعر وی به دنبال داشته است که مهم ترین آن ها تربیت دینی شاعر، روحیه انقلابی و شهادت طلبی امام خمینی (ره)، استعمارستیزی و لزوم برپایی حکومت اسلامی و الهی برمبنای تعالیم اسلام و آموزه های قرآنی است. از مهم ترین ویژگی های انقلاب اسلامی در شعر غماری می توان به پیوند ژرف آن با تعالیم الهی، وجود فرهنگ پایداری و استقلال طلبی، حمایت از ملت های مظلوم و ستمدیده و ایجاد وحدت و پکپارچگی میان ملت های اسلامی اشاره کرد. چکیده عربی: حسینعلی محفوظ، اوّلین دانشجوی دکترای خارجی دانشگاه تهران، پایان نامة خود را در رشتة زبان و ادبیّات فارسی به­ راهنمایی بدیع الزّمان فروزانفر باعنوان «سعدی و متنبی»، در سال 1337، به­ منظور نشان دادن تأثیرپذیری سعدی از ادب عربی نوشت (ر. ک: مجلّة دانشکدة ادبیات، 1335: 94-95) و تعدادی از صاحب نظران، به­ علّت بی انصافی او درخصوص سعدی و تعصّب نسبت به ادب عربی، ادّعاهایش را نقد و بررسی کردند (برای نمونه ر. ک: مهدوی دامغانی، 1370: 28؛ محقّق، 1366، ج 3: 177-184؛ انوار، 1366: 347-403) (ر. ک: سبزیان­ پور و رضایی، 1392: 133-161).