آینه معرفت
سال:1399 | دوره:20 | شماره:64 |تعداد مقالات:7

مقاله حاضر پژوهش تطبیقی آراء ابن عربی و موسی د لیون نویسنده کتاب معروف زوهر در موضوع ذات و تجلی غیبی خداوند است. در رویکرد هستی شناسانه این دو اندیشمند، در موضوع تبیین ذات خداوند و ظهور او در مراتب غیب، قرابت قابل تاملی ملاحظه می گردد. ذات از منظر وجودشناختی این دو اندیشمند، در مرتبه ای فراتر از وجود، در ظلمت عدم است. از ظلمت، نور وجود ساطع می گردد و مراتب هستی یکی پس از دیگری نمود می یابند. از منظر ابن عربی و د لیون در مراتب غیب به لحاظ ارتباط خداوند با خلقت، دو قلمرو تجلی غیب مطلق و غیب نسبی از یکدیگر قابل تشخیص است. این دو قلمرو نزد دو متفکر با تعابیر خاصی خوانده می شوند که ناظر بر خصوصیات مرتبه ای خود هستند. درقلمرو غیب مطلق خداوند هیچ نسبتی با خلق ندارد و مرتبه غیب نسبی محل ارتباط خداوند با خلقت است.

بحث اوصاف الهی و چگونگی تعریف، توصیف و تبیین آن ها از مسایل بسیار مهم و اساسی کلام و فلسفه در طی تاریخ اندیشه بشری بوده است. از جمله صفات الهی که در معرض مناقشات فراوان علمی قرار داشته، صفت علم و اراده و رابطه بین آن ها است. آیا علم از اراده بر می خیزد؟ و یا اینکه اراده مسبوق به علم و تابع آن است؟ به عبارت دیگر آیا فعل فاعل مختار بلافاصله پس از تعقل صرف به وجود می آید و تنها معلول آن است یا این که برای تحقق یک فعل تعلق اراده بر آن کافی بوده و هیچ ضرورتی برای دخالت عقل وجود ندارد. در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی عقل و اراده و نسبت بین آن دو از منظر شیخ الرییس ابوعلی سینا و رنه دکارت بررسی شده است. مطابق نظر ابن سینا عقل مقدم بر اراده بوده و اصل ضرورت علی و معلولی بر همه اتفاقات حاکم است و از نظر او نظام خلقت احسن و اتقن است. ولی دکارت برخلاف ابن سینا اراده را بر عقل-هم در انسان و هم در خداوند-مقدم می دارد. از نظر دکارت خداوند هم خالق وجودات است و هم جاعل ماهیات. لذا از نظر وی حتی حقایق ازلی نیز به اراده خداوند متکی هستند.

هدف اصلی این مقاله بررسی دیدگاه های آگوستین درباره آموزش و ارتباط آن با زبان در دیالوگ آموزگار با طرح سه مدل آموزش بر مبنای یادآوری، اشاره و اشراق است. در این مقاله با روش توصیفی استنتاجی ابتدا به شرح دیدگاه آگوستین درباره نقش زبان و کلمه در آموزش پرداخته و سپس نتایج حاصل از آن در نحوه آموزش مورد بحث قرار گرفته است. به عقیده آگوستین آموزش به معنای معمول آن با محوریت کاربرد کلمات به عنوان نشانه های واقعیت آغاز می شود اما در ادامه باید از نشانه های کلامی به سوی واقعیت نهفته در پشت آن ها به عنوان هدف اصلی آموزش حرکت کرد. در نتیجه پژوهش نشان داده شده است که بر اساس نگرش آگوستین در مدل اشراق آموزش و یادگیری واقعی نه از راه زبان بلکه با درک درونی و به مدد نوعی قوه بینش و اشراق صورت می گیرد. در واقع از نگاه آگوستین آموزش به معنای دقیق کلمه تنها بر عهده خداوند است و آموزگار انسانی نمی تواند به کسی چیزی بیش از آنچه که با آن آشنا بوده اند، بیاموزد. در ادامه دو نقد مهم بر این نگرش از سوی ویتگنشتاین و شفلر مورد بررسی قرار گرفته و نشان داده شده است که با فهم دقیق تر نظریه آگوستین می توان نقدهای مطرح شده را پاسخ گفت.

قرآن کریم به عنوان شریعت جهانی در محیطی بر قلب پیامبر اعظم محمد مصطفی(ص) نازل شد که ادیان بسیاری اعم از یهودیت، مسیحیت، مجوسیت و صابعیت پیش از نزول قرآن مطرح بوده و پیروان بسیاری داشتند. از این رو پیامبر اکرم(ص) گذشته از تخاطب با مشرکان و در اصلاح اندیشه های رایج در میان پیروان این ادیان کوشش بسیاری داشته و آیات بسیاری از قرآن کریم نیز با همین هدف نازل شده است. به دنبال این معنا باب گفتگو در میان پیروان قرآن و دیگر ادیان توحیدی بازگردید و همواره این معنا در تاریخ اسلام جریان داشته و دارد. برخی از هواداران این ادیان نیز پس از مبارزات کلامی، به اسلام و قرآن ایمان آوردند و مسلمان شدند و بسیاری نیز به عناد خود ادامه و بر ضد اسلام اقدامات خصمانه ای انجام دادند، از جمله این مواضع خصمانه این اتهام است که پیامبر اکرم(ص) از یهودیت و مسیحیت خبری نداشته جز آنچه از خود آنها در مکه و مدینه شنیده است و متاسفانه مشرکان متعددی به این فضا دامن زده اند و حال آنکه قرآن کریم خود را مهیمن بر تورات و انجیل می داند و متعرض خطاهایی است که مسیحیت و یهودیت از آن خبر نداشته اند از این رو دانشمندان اسلامی همگی بر این اعتقادند که اگرچه اشتراکاتی در بین ادیان ابراهیمی و کتب مقدس آنان وجود دارد اما قرآن کریم صراحتا خود را «مهیمن» بر آنان معرفی نموده و نه تنها قرآن و پیامبر(ص) متاثر از اهل کتاب و آموزه های آنان نبوده بلکه بسیاری از اعتقادات آنان توسط قرآن و پیامبر(ص) باطل شمرده شده و کتب مقدس نزد آنان نیز محرف نامیده شده است. آنچه ضرورت این مقاله را آشکار می نماید این است که این گونه نظریه پردازی ها خصوصا با رنگ و لعاب قرآنی، می تواند مبنا و بستری برای پژوهش های دیگر پژوهشگران، مردم عادی علاقه مند به شناخت از اسلام در زمان کنونی و حتی در نسل های آینده قرار گیرد لذا عدم واکنش یا عدم توجه دانشمندان نسبت به بررسی و نقد این آثار علمی، به ویژه از دیدگاه اسلام ناب شیعی در موضوع شبهه اقتباس قرآن از اهل کتاب، می تواند در این میدان فراخ بلامنازع آثار مخرب و زیان باری را متوجه اسلام و آموزه های قرآنی نماید. در این مقاله سعی بر آن است که پس از استحصال آرای مستشرقان و مشخص نمودن مرزبندی موضوع مذکور ضمن بررسی و نقد آن آراء از منظر مکتب تشیع به تاثیرپذیری برخی از این آراء از منابع غیرمعتبر اسلامی و برداشت های ناتمام و ناصحیح آنها به ویژه از قرآن با تاکید بر اقتباس از مصادر کتبی و شفاهی اهل کتاب اشاره نماییم.

لوتر در نگرش الهیاتی و فلسفی بسیار شبیه آگوستین و توماس آکویناس آموزش دیده بود، اما نظام الهیاتی آنها را در ارایه پاسخی درباره چگونگی حصول آمرزیدگی ناکارآمد می دید، لذا با مراجعه به رسایل پولس بیان می کند که موفق به کشف تلقی جدیدی از آموزه ایمان و ارتباط آن با آمرزیدگی براساس کتاب مقدس شده است. او راه آمرزیدگی را ایمان معرفی می کند و ایمان را زیستن به گونه ای که خدا می خواهد تفسیر می کند و مصداق این ایمان را مسیح گونه شدن بشر می داند. وی تفسیری عرفانی از رسایل پولس به همراه نگرشی آگوستینی ارایه می دهد که گامی فراتر از دیدگاه پولس است و نیز اختلافاتی اساسی با دیدگاه آکویناس در خصوص ایمان و با پلاگیوس در خصوص فیض دارد. در این مقاله قصد داریم سیر دقیق معنا و مفهوم ایمان و ارتباط آن با آمرزیدگی را در اندیشه لوتر به روش تحلیلی بررسی نماییم.

استفاده از روش تاویل در فهم متن از گذشته بین متفکران اسلامی رایج بوده است. فارغ از گروه خاصی از فریقین که از این روش استفاده نبرده اند و آن را نفی می کنند؛ عمده اندیشمندان اسلامی از آن در حوزه مباحث تفسیری و کلامی استفاده می کنند. البته مواجهه یکسانی با آن در میان موافقان وجود ندارد. دسته ای به پذیرش حداکثری این روش نظر داشته و برخی استفاده حداقلی و برخی از بهره اعتدالی آن سخن می گویند. متکلمان اشعری به خصوص در طبقه متقدمان اگرچه منکر کلی تاویل نیستند؛ اما عملا از آن اجتناب ورزیدند و لوازم و نتایج دیدگاهشان تفاوتی با اهل حدیث ندارد. استاد سبحانی در مقام یک مفسر کلامی، در تفسیر آیات قرآن و روایات، استفاده از روش تاویل را منوط به رعایت ضوابط و شرایطی مجاز دانسته و به نقد رویکردهای افراطی و تفرطی در این عرصه میان متفکران اسلامی می پردازد. براساس یافته های این پژوهش وی استفاده اشاعره از این روش را در تفسیر آیات قرآن نقد و ارزیابی کرده است و رویکردشان را خلاف عقل و نقل می داند. در این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی، ضمن اشاره به ضرورت و جایگاه تاویل نزد ایشان، ارزیابی انتقادیشان را به اشاعره در بهره گیری از آن دنبال خواهیم کرد.

تقریبا همه دانشمندان مسلمان، در اصل جاودانگی و خلود در دوزخ اتفاق نظر دارند، اما این که خلود در دوزخ مستلزم عذاب دایم و ابدی است یا ممکن است همراه با انقطاع عذاب باشد. مسیله ای است که محل اختلاف آراء واقع شده است. از نظر فیض کاشانی هیچ ملازمه ای بین خلود در دوزخ و عذاب دایم وجود ندارد. بنابراین با توجه به مسیله شمول رحمت واسعه الهی عذاب مخلدین در دوزخ، منحصر به مدت معینی است که پس از سپری شدن این مدت دوزخیان از نعیمی که متفاوت با نعیم بهشتیان است بهره مند می شوند. از نظر علامه طباطبایی، قرآن کریم صراحتا به خلود عذاب اشاره دارد و منقولات و روایات متعدد، نیز موکد این مطلب می باشد. بررسی دیدگاه های مختلف در این زمینه ما را به این نکات رهنمون می سازد: الف) خلود از جمله مسایلی است که به علت صفت فناپذیری در دنیا مطرح نیست. در نتیجه این مسیله مختص به روز قیامت بوده که پس از برپایی آن در مورد نعمت و نقمت مطرح خواهد شد؛ ب) خلود در دوزخ از مباحث مورد تایید آیات و روایات است که در گروه ها و قشرهای مختلف متفاوت است؛ ج) برخی به تاویل آیات و روایات مبادرت ورزیده اند و به تفکیک مباحث خلود در دوزخ بدون خلود در عذاب قایل شده اند. این مقاله درصدد است، با روشی تحلیلی و توصیفی به بررسی نظریات فیض کاشانی و علامه طبا طبایی در این مهم بپردازد.