مجله علمی کشاورزی
سال:1385 | دوره:29 | شماره:4 |تعداد مقالات:15

در اکثر مسایل هیدرولوژیکی و مطالعات منابع آب، در دسترس بودن آمار و اطلاعات بارندگی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. روش های آماری درون یابی متنوعی همانند نزدیکترین همسایگی وزنی، فاصله معکوس و انحنای کمینه و وجود دارند که به کمک آنها می توان خطوط همباران را استخراج نمود. اما به دلیل عدم کفایت آمار و اطلاعات موجود و دقت پایین اندازه گیری ها، تخمین حاصله چندان رضایت بخش نیست. طی چند دهه اخیر مبانی علم زمین آمار به خوبی گسترش یافته است و توانایی های این شاخه از آمار در بررسی و پیش بینی متغیرهای مکانی مشخص شده است. در این تحقیق با استفاده از روش های آمار کلاسیک و زمین آمار، اطلاعات بارندگی در حوزه آبریز مارون درون یابی شده و با بهره گیری از سامانه اطلاعات جغرافیایی، پهنه بندی باران صورت گرفته است تا بتوان خطوط همباران را استخراج نمود. در ادامه از شبکه های عصبی مصنوعی به عنوان یک درونیاب مستقل استفاده شده است و نتایج حاصل از الگوریتم و مدل های مذکور با هم مقایسه شدند. نتایج نشان دهنده برتری روش های زمین آماری و تخمین گرهای کریگینگ و کوکریگینگ بود.

به منظور بررسی تاثیر غلظت های مختلف جنستین بر روی رشد، نمو و مورفولوژی ارقام یونجه یکساله، در دمای 5 درجه سانتی گراد منطقه ریشه، آزمایشی در شرایط کنترل شده در اتاقک رشد با دمای 20.25 درجه سانتی گراد روز/ شب انجام گرفت. در این آزمایش از سه گونه یونجه یکساله Medicago polymorpha, M. radiata, M. rigidula که با مناطق سرد و معتدله سازگاری دارند استفاده شد. جنستین در پنج سطح 0، 10، 20، 30 و 40 میکرو مول در لیتر در نظر گرفته شد. آزمایش در قالب طرح فاکتوریل بر پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. نتایج حاکی از این بود که ارقام از لحاظ تولید ماده خشک و اجزای عملکرد تفاوت معنی داری داشته و گونه M.rigidula نسبت به سایر گونه های از نظر میزان ماده خشک برگ، ساقه و ریشه، ارتفاع بوته، طول ریشه، نسبت برگ و ساقه به ریشه، نسبت برگ به ساقه و سطح برگ برتر بوده و عملکرد بیشتری داشت. بررسی نتایج حاصله از غلظت های مختلف جنستین نشان داد که این ماده در دمای 5 درجه سانتی گراد اثر شدیدا فزاینده ای روی عملکرد و اجزای عملکرد گونه های یونجه یکساله مورد مطالعه داشته است. افزایش غلظت جنستین موجب افزایش ارتفاع بوته، طول ریشه، میزان ماده خشک ریشه، ساقه و برگ، اختصاص مواد خشک بیشتر به بخش های هوایی، افزایش تعداد شاخه، گره ساقه و برگ و گسترش سطح برگ در ارقام یونجه یکساله شده، بررسی اثر متقابل ارقام و جنستین نشان داد گونه M.rigidula در غلظت 20 میکرومول در لیتر جنستین از لحاظ طول ریشه، میزان ماده خشک ریشه، ساقه و برگ، نسبت برگ و ساقه به ریشه، نسبت برگ به ساقه، تعداد برگ، سطح برگ و تعداد گره نسبت به سایر تیمارها برتر بود. نتایج حاصله حاکی از این بود که گونه M.rigidula در دمای پایین منطقه ریشه رشد و نمو بهتری در غلظت 20 میکرومول در لیتر جنستین از سایر گونه ها داشت. لذا استفاده از سیستم های تناوبی غله مرتع در مناطقی که در هنگام سبز شدن دمای خاک به 5 درجه سانتیگراد و یا کمتر می رسد در صورت استفاده از جنستین موفقیت آمیز می باشد و محصول مناسبی در صورت مساعد بودن سایر شرایط خواهد بود. در این مناطق سیستم تناوبی غله- بقولات می تواند جایگزین مناسبی برای سیستم های تناوبی رایج غله- آیش باشد.

با بزرگ شدن سازه های آبی و تبعات مرتبط با خطرات ناشی از شکست آنها، طراحی ها بر اساس شرایط بحرانی تری به انجام می رسد که حداکثر سیل محتمل یا (Probable Maximum Flood) PMF از جمله معیارهای پذیرفته شده در این خصوص می باشد. محاسبه PMF بر اساس شرایط حدی و استثنایی عواملی همچون عمق بارندگی، مدت بارندگی، توزیع زمانی بارندگی و همچنین نفوذ انجام می گیرد که داده ها و اطلاعات زیادی را طلب می کند. هدف این تحقیق، محاسبه PMF در شرایط مواجه با کمبود آمار و اطلاعات می باشد که با استفاده از مجموعه ای از عوامل تاثیرگذار بر آن بخصوص توزیع زمانی بارندگی و مدل های بارش- رواناب، مطالعه و بررسی شده است. بدین منظور طیف متنوعی از توزیع های زمانی بارندگی همراه با ورود سیستم های باران زا و شرایط پیشین رطوبتی بر مقادیر PMF در رودخانه های شرق استان هرمزگان که همواره شاهد سیلاب های مخربی بوده است، مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که تلفیق میانگین مشاهده ای و روش بلوک های متوالی (Random Block) توزیع مناسب بارندگی منطقه برای محاسبه PMF می باشد. همچنین شرایط پیشین رطوبتی نقش تعیین کننده ای در برآورد PMF داشته در حالیکه جهت سیستم ها چندان تاثیری بر نتایج از خود نشان نمی دهد.

تحقیقات انجام شده در خصوص آستانه حرکت رسوبات در مجاری روباز، محدود به مواد رسوبی اصطلاحا درشت دانه (ماسه و ذرات درشت تر از آن) بوده و در برگیرنده مواد رسوبی دانه ریز مثل رس و سیلت نمی باشد. هدف از مطالعه حاضر، بررسی پدیده فرسایش و تعیین تنش برشی بحرانی فرسایش رسوبات چسبنده چند کانال در استان خوزستان است. آزمایش های مورد نظر در دو فاز فیزیکی- شیمیایی و هیدرولیکی روی رسوبات ریز دانه جمع آوری شده از مواد بستر کانال های آبیاری شش منطقه خوزستان شامل دشت اوان، هندیجان، ویس، شادگان، خلف آباد و وصیله که دارای رسوبات چسبنده بودند صورت گرفت. نتایج آزمایشگاهی نشان داد فرسایش رسوبات چسبنده بصورت تصادفی و مطابق با تئوری فرسایش اینیشتن و هون لی، هنگام شکستن تصادفی زیر لایه آرام و غلبه نیروهای هیدرولیکی محرک بر نیروهای مقاوم اتفاق می افتد. مقادیر تنش برشی بحرانی فرسایش رسوبات این کانال ها بین 0.96 برای منطقه شادگان با 2.30 نیوتن بر مترمربع برای منطقه هندیجان متغیر است. از نتایج بدست آمده می توان جهت طراحی کانال های انتقال آب و بررسی پدیده فرسایش و انتقال رسوبات رودخانه ها و کانال ها در این مناطق و مناطق مشابه که دارای رسوبات چسبنده می باشند، استفاده کرد.

آهن یکی از عناصر ضروری برای رشد گیاه محسوب می گردد. از تجزیه برگی برای تعیین غلظت آهن کل و تشخیص کلروز ناشی از کمبود آهن به کرات استفاده می گردد. اما غلظت آهن کل موجود در گیاه ارتباط خوبی با ظهور کلروز ندارد، به گونه ای که برگ های کلروزه معمولا دارای میزان آهن برابر یا بیشتری نسبت به برگ های سبز می باشند. هدف از این تحقیق ارایه روش مناسب جهت اندازه گیری Fe2+ (فرم فعال آهن موثر در پروسه کلروفیل سازی) و تعیین همبستگی بین کلروفیل و Fe2+ در برگ مرکبات می باشد. انتخاب ارتوفنان ترولین بر مبنای ضریب ثابت پایداری بالای این معرف با Fe2+ در مقایسه با Fe3+ می باشد. در این تحقیق بس از نمونه برداری و آماده سازی نمونه ها جهت برازش غلظت، pH و نسبت نمونه گیاهی به محلول فنان ترولین چهار غلظت 2, 1.5, 1) و 2.5 درصد) محلول فنان ترولین در چهار 4, 3, 2) pH و (5 همراه با نسبت های 1:15, 1:10, 1:5 و 1:20 نمونه برگ به محلول فنان ترولین در قالب طرح آماری کاملا تصادفی (با سه تکرار) مورد آزمایش قرار گرفتند. از نتایج بدست آمده محلول دو درصد ارتوفنان ترولین با pH=3 و نسبت نمونه گیاهی به محلول عصاره گیر 1:10، مدت زمان عصاره گیری 12 ساعت و طول موج 510 نانومتر برای اندازه گیری Fe2+ پیشنهاد گردید. در ضمن بین میزان Fe2+ با کلروفیل موجود در برگ های سبز و کلروزه همبستگی مستقیم و معنی داری وجود داشت.

تحقیق حاضر به منظور بررسی ارتباط بین پارامترهای بارندگی و عامل فرسایندگی معرفی شده توسط ویشمایر و اسمیت انجام شده است. در این روش ابتدا انرژی جنبشی هر رگبار محاسبه شده و سپس میزان فرسایندگی آن با دخالت عامل حداکثر شدت 30 دقیقه ای باران بدست آمد. جهت این امر ابتدا با انتخاب 3 ایستگاه هواشناسی در استان خوزستان و یک ایستگاه در هر یک از استان های بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد در یک دوره مشترک آماری 13 ساله، در مقاطع زمانی ماهانه، فصلی و سالانه مقادیر ضریب فرسایندگی محاسبه و پارامترهای بارندگی از گرافهای باران نگار استخراج گردید. در ادامه ضمن بررسی تغییرات زمانی و مکانی فرسایندگی، رابطه بین خصوصیات مختلف بارندگی و فرسایندگی باران در مقاطع زمانی یادشده به کمک آنالیز رگرسیونی بررسی شد. نتایج بدست آمده نشان دادند که از بین فصول سال، فصل زمستان و نیز ماه های بهمن، آذر، اسفند و دی در اولویت اول از نظر خطر فرسایندگی قرار دارند. بررسی تغییرات مکانی فرسایندگی در عرصه مورد مطالعه نشان داد که ایستگاه دزفول دارای حداکثر میزان خطر فرسایندگی می باشد. فرسایندگی متوسط سالانه برای استان خوزستان 36.80 تن متر بر هکتار ساعت محاسبه گردید. نتایج آنالیز رگرسیونی همچنین موید ارتباط بالای فرسایندگی با مقدار و حداکثر شدت 30 دقیقه ای باران می باشد.

طی دو سال بررسی (80-1379) و با استفاده از روش های مختلف مانند نمونه برداری از برگ و تله زرد چسبنده استوانه ای و موج دار تغییرات جمعیت تخم، پوره، شفیره و حشره کامل سفید بالک پنبه Bemisia tabaci روی خیار چنبر در اهواز مطالعه و میزان پارازیتیسم فصلی شفیره های آفت توسط زنبور پارازیتوئید E. mundus محاسبه گردید. نتایج نشان داد به طور کلی میزان جمعیت سفید بالک پنبه از اواسط اردیبهشت ماه بتدریج افزایش یافته و در ماه های تیر، مرداد و تا اواسط شهریورماه به حداکثر خود رسید. پس از آن بتدریج کاهش و در اواخر آبان و اوایل آذر به حداقل رسید. از لحاظ نحوه پراکنش سفید بالک پنبه روی گیاه، تخم ها و بالغین بیشتر در برگ های ثلث بالایی (انتهایی) و میانی و پوره ها و شفیره ها بیشتر در برگ های ثلث میانی و پایینی قرار داشتند. میانگین کل درصد پارازیتیسم فصلی شفیره های آفت توسط زنبور E. mundus در طول فصل در برگ های انتهایی، میانی و تحتانی به ترتیب 21.39, 0 و 49.83 درصد و در سال 1380 این میزان به ترتیب 13.15, 0 و 27.84 درصد بود.

خصوصیات زیستی و جدول زندگی پارازیتوئیدهای Aphidius rhopalosiphi De S. P. و Praon volucre (Hal.) با استفاده از شته Metopolophium dirhodum (Wlk.) به عنوان میزبان در دماهای 16، 20، 24 و 28 سانتی گراد مورد مطالعه قرار گرفت. در دماهای مذکور دوره رشد تخم تا بالغ A. rhopalosiphi به ترتیب برابر با 14.25, 16.93, 22.86 و 10.39 روز و برای P.volucre به ترتیب برابر با 14.19, 17.44, 21.62 و 10.39 روز محاسبه شد. آستانه رشد (t) و ثابت حرارتی (DD) برای A.rhopalosiphi به ترتیب برابر با 6.03 درجه سانتی گراد و 237.03 روز درجه و برای P.volucre به ترتیب 5.43 و 245.16 درجه سانتی گراد روز درجه بود. در دماهای مذکور میانگین طول عمر حشرات ماده A.rhopalosiphi به ترتیب برابر با 7.20, 8.52, 11.15 و 6.50 روز و در P.volucre به ترتیب برابر با 8.80, 12.32, 13.18 و 7.05 روز بدست آمد. همچنین میانگین تعداد تخم در دماهای فوق به ترتیب 168.52, 270.22, 296.15 و 69.09 برای A. rhopalosiphi و 263.26, 389.82, 334.67 و 123.19 برای P. volucre محاسبه گردید. نرخ رشد ذاتی در دماهای مورد آزمایش برای A.rhopalosiphi به ترتیب برابر با 0.252, 0.249, 0.200 و 0.249 و برای P.volucre به ترتیب برابر با 0.268, 0.245, 0.183 و 0.276 بود.

به منظور تعیین، ارزیابی و مقایسه میزان مصرف سوخت ویژه و انرژی ویژه مالبندی در دو نوع تراکتور با قدرت یکسان (موتور یکسان) و سایر عوامل ساختاری متفاوت یعنی MF285 و ITM750 اندازه گیری عملی و صحرایی به عمل آمد. این اندازه گیری ها به دو صورت استاندارد و مقایسه ای انجام شد. در روش استاندارد تراکتورها تحت شرایط استاندارد (نبراسکا، OECD) آزمایش شدند و جداول مربوط به این داده ها آورده شد. در روش مقایسه ای، دو فاکتور میزان مصرف سوخت ویژه مالبندی و انرژی ویژه مالبندی به صورت طرح کرت های خرد شده بر پایه بلوک های کامل تصادفی مورد ارزیابی قرار گرفت. آزمایش ها در سه محیط کاری (آسفالت، زمین شخم نخورده و زمین شخم خورده) اعمال شدند. نتایج آزمایش ها در سطح اطمینان 1% معنی دار شد و نشان داد که محیط های مختلف کاری بر روی این پارامترها (مصرف سوخت ویژه و انرژی ویژه مالبندی) عکس العمل و کارکرد متفاوتی داشته اند. نتایج ناشی از ارزیابی مصرف سوخت ویژه و انرژی ویژه مالبندی نشان داد که این دو تراکتور مصرف سوخت ویژه و انرژی ویژه مالبندی بهتری در سطح آسفالت و خاک شخم نخورده نسبت به خاک شخم خورده دارند. نتایج ناشی از میزان لغزش نشان داد که میزان لغزش در تراکتور ITM750 کمتر از تراکتور MF285 می باشد. در مجموع تراکتور MF285 دارای مصرف سوخت ویژه مالبندی و انرژی ویژه مالبندی بهتری نسبت به تراکتور ITM750 می باشد.

توجه به مزیت نسبی محصولات تولیدی مختلف یکی از جنبه های مهم برنامه ریزی اقتصادی است. در این پژوهش مزیت نسبی محصولات زراعی اساسی گندم (آبی و دیم)، جو (آبی و دیم)، برنج (دانه بلند پرمحصول و دانه کوتاه) و ذرت دانه ای و محصولات زراعی تجاری چغندرقند، هندوانه، گوجه فرنگی، پیاز، سیب زمینی و خیار در سال زراعی 78-1377 در استان خوزستان تعیین شده است. دو نوع از شاخص های تعیین مزیت استفاده شده است. شاخص های نوع اول منفعت خالص اجتماعی (NSP)، هزینه منابع داخلی (DRC) و نسبت هزینه به منفعت اجتماعی (SCB) را شامل و با دو نوع قیمت بدست آمده با روش های قدرت برابری خرید مطلق و نسبی محاسبه شده اند. شاخص های نوع دوم شاخص کارایی مزیت (EAI)، شاخص مقیاس مزیت (SAI) و شاخص جمعی مزیت (AAI) را شامل می شود. بر اساس شاخص های نوع اول و با قیمت روش قدرت برابری مطلق محصولات گندم آبی، جو آبی، ذرت دانه ای، برنج دانه بلند پرمحصول، برنج دانه کوتاه، چغندرقند، هندوانه، خیار و گوجه فرنگی دارای مزیت نسبی در تولید بوده اند و محصولات گندم و جو دیم، سیب زمینی و پیاز دارای مزیت نسبی در تولید نبوده اند. بر اساس شاخص های نوع اول و با قیمت روش قدرت برابری نسبی سیب زمینی علاوه بر محصولاتی که با قیمت روش قدرت برابری مطلق دارای مزیت نسبی بوده اند، دارای مزیت نسبی است و محصولات گندم و جو دیم و پیاز دارای مزیت نسبی در تولید نبوده اند. بر اساس شاخص های نوع دوم و شاخص EAI، محصولات چغندرقند، هندوانه، خیار، سیب زمینی، پیاز، گوجه فرنگی و گندم دیم از نظر عملکرد دارای کارایی و از مزیت نسبی در تولید برخوردار بوده اند. و محصولات گندم آبی، جو آبی، ذرت دانه ای و برنج دانه بلند و برنج دانه کوتاه در مقایسه با کل کشور دارای مزیت نسبی در تولید نبوده اند. شاخص SAI برای گندم آبی و دیم بزرگتر از یک و نشاندهنده بیشتر بودن درجه تمرکز این محصولات در مقایسه با کل کشور و برای سایر محصولات کمتر از یک و نشان دهنده کمتر بودن درجه تمرکز این محصولات در مقایسه با کل کشوراست. همچنین شاخص AAI برای گندم آبی و دیم بزرگتر از یک و برای سایر محصولات کوچکتر از یک است. بر اساس این معیار استان در تولید گندم آبی و دیم مزیت نسبی بیشتر از متوسط کشور و برای سایر محصولات مزیت نسبی کمتر از متوسط کشور داشته است.

راندمان مصرف نور (RUE) پارامتری است که توانایی گیاهان را در تبدیل انرژی دریافتی از خورشید به ماده خشک نشان می دهد و بسته به محیط و نوع گیاه متفاوت می باشد. راندمان مصرف نور به مقدار تشعشعات فعال فتوسنتزی دریافتی بستگی دارد که این تشعشعات دریافتی نیز به نوبه خود تحت تاثیر آرایش کاشت و یا فواصل بین ردیف های کشت قرار می گیرد. جهت بررسی تاثیر آرایش کاشت بر روی راندمان مصرف نور و در نهایت تجمع ماده خشک در کلزای بهاره آزمایشی در سال زراعی 1382 در اهواز به اجرا درآمد. این آزمایش در قالب کرت های خرد شده بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. آرایش کاشت در چهار سطح (فواصل ردیف 15، 30، 50 سانتی متر و پشته هایی با فاصله 60 سانتی متر که روی هر پشته دو ردیف کاشت قرار داشت) به عنوان کرت های اصلی و سه رقم کلزای بهاره (RGS003, Hyola401, Pf7045.91) به عنوان کرت های فرعی قرار گرفت. تعداد بوته در واحد سطح نیز ثابت (70 بوته در مترمربع) بود. نتایج حاصل نشان داد که آرایش کاشت و رقم، اثر معنی داری بر روی راندمان مصرف نور و نیز جذب تشعشع فعال فتوسنتزی داشتند که دو عامل مهم در تجمع ماده خشک محسوب می شوند. شاخص سطح برگ و نیز کسر تشعشع فعال فتوسنتز ظاهری نیز تحت تاثیر آرایش کاشت و رقم قرار گرفتند. بیشترین میزان تجمع ماده خشک و بالاترین میزان راندمان مصرف نور در آرایش کاشت با فواصل ردیف 15 سانتی متر مشاهده شد. هم چنین در بین ارقام، رقم Hyola401 بالاترین مقدار تجمع ماده خشک و بیشترین میزان راندمان مصرف نور را به خود اختصاص داد.

در طی سالهای 1380 و 1381 با نمونه برداری هفتگی از دو مزرعه سیب زمینی در شهرهای بهبهان (منطقه گرم) و یاسوج (منطقه سرد) به ترتیب واقع در دو استان مجاور خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد تغییرات فصلی جمعیت شته سبز هلو Myzus persicae و زنبور پارازیتوئید آنAphidius matricariae  مورد مطالعه قرار گرفت. برای بررسی مهاجرت این شته تله های زرد محتوی آب در سه شهر دوگنبدان، دیل و دهدشت بین دو منطقه قرار داده شد. در منطقه بهبهان فعالیت شته سبز هلو از اوخر بهمن تا اواخر اردیبهشت با فقط یک نقطه اوج جمعیت (اواسط فروردین ماه) مشاهده شد. در حالی که این شته در منطقه یاسوج از اواخر اردیبهشت تا اوایل مهر با دو اوج جمعیت (اواخر خرداد و اواسط شهریور ماه) مشاهده گردید. متناسب با افزایش جمعیت این شته در دو منطقه، زنبور پارازیتوئید گونه A. matricariae از خانواده Braconidae نیز فعالیت داشت. با توجه به عدم تخم گذاری این شته در منطقه بهبهان و ناپدید شدن آن در ماه های گرم سال و عدم مشاهده آن در پناهگاه ها، بر روی سایر گیاهان میزبان و تله های زرد در ماه های تیر، مرداد و شهریور و مشاهده مجدد آنها در آبان ماه در مسیر راه بهبهان به یاسوج در مورد امکان مهاجرت این شته به منطقه بهبهان از منطقه سردسیر یاسوج بحث گردیده است.