آموزه های حدیثی
سال:1400 | دوره:5 | شماره:10 |تعداد مقالات:7

در طول تاریخِ نقل و انتقال حدیث، سندهای بسیاری مشاهده می شوند که نام و نشان راویان در آنها به گونه ای ذکر شده است که زمینه ساز اشتباه گرفتنِ ایشان با راویان دیگر و یا مجهول انگاشتنِ ایشان بوده است. این مسئله به اندازه ای دامنه دار بوده که یکی از مهم ترین محورها را در علم رجال، یعنی «تمییز مشترکات و توحید مختلفات» شکل داده است. در منابع فریقین توجه بسیاری به این مهم شده است، اما یکی از مهم ترین مسئله ها در این زمینه، شناختِ کامل معیارهایی است که باید در فرآیند تمییز مشترکات به کار رود. این مقاله، به طور مصداقی، بر روی نام های به کار رفته برای محمد بن عُمَر جِعابی از محدثانِ بزرگ فریقین، تمرکز کرده و از این رهگذر، به بیان معیارهایی پرداخته است که توجه به آنها می تواند این فرآیند را روشمند سازد. مهم ترینِ این معیارها عبارتند از: تاریخ ولادت و وفاتِ راوی، استاد و شاگردِ وی در سند، سنّتِ اختصارگویی در ذکر نَسَبِ اشخاص، تصحیف و تحریف در نام های راویان، تمایل برخی محدثان به تفنّن در تعبیر و خودداری از یادکرد از استادانِ خویش به طور یکنواخت، تدلیس و توجه به انتساب راویان به مکان های مختلف.

رجالیان در باره وثاقت یا عدم وثاقت برخی راویان اتفاق نظر و درباره برخی دیگر اختلاف نظر دارند. روشن شدن وضعیت راویان مورد اختلاف، نیاز به بررسی قرائن و مطالعه دیدگاههای فقیهان و رجالیان دارد. یکی از راویانی که رجالیان و فقیهان در باره او اختلاف نظر دارند و نام او در سند دسته قابل توجهی از روایات آمده، یحیی ازرق است. در این مقاله که با استفاده از منابع کتابخانه ای و به شیوه توصیفی تحلیلی سامان یافته است، وثاقت یا مجهول بودن یحیی ازرق مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های این پژوهش نشان از آن دارد که وی ثقه است و این شخص همان یحیی بن عبدالرحمن است که رجالیان در باره وثاقت وی اتفاق نظر دارند.

کتاب «القرائات»احمدبنمحمدبنسیار از جمله کتابهای متقدّم در نقل روایات تحریف و از مهمترین منابع مورد استناد محدّث نوری در اثبات تحریف قرآن کریم است. اکثر حجم کتاب «القرائات» به روایات تحریف اختصاص یافته، بررسی صحت یا عدم صحت این احادیث ضرورتی ویژه میطلبد. این پژوهش درصدد است با اتخاذ روش توصیفی-تحلیلی به بررسی و نقد سندی و محتوایی روایات کتاب «القرائات» ذیل آیات سوره «یس» بپردازد. یافتهها نشان میدهد از چهارده روایت سیاری ذیل آیات سوره «یس»، هفت روایت تحریفنماست. روایات قرائت «سَنَکتُبُ» بهجای «وَ نَکتُبُ» آیه دوازدهم و قرائت «لامستقرَّ» بهجای «لِمستقرٍّ» ذیل آیه 38 سوره «یس»، از نظر سندی ضعیفاند و از نظر محتوایی این قرائات بهدلیل نارسایی در افاده معنا نمیتوانند قرائت اصیل تلقّی شوند. در چهار روایت با سند یکسان اضافات تفسیری نقل شده که بهدلیل وجود «ابنحمزه بطائنی» در سلسله سند، ضعیفاند؛ از نظر دلالی نیز با توجّه به عدم سازگاری با سیاق و تناسب آیات نمیتوان این اضافات تفسیری را جزو متن قرآنی محسوب نمود. تبدیل «ممّا لا یعلَمون» به «ممّا یأکلون» در آیه 36 سوره «یس»، تناسب آیه را از بین برده و معنای آیه را ناقص جلوه میدهد. روایات مربوط به جری و تطبیق و تفسیر آیه بیارتباط با موضوع تحریف قرآن است.

تعلیم و تربیت انسان تدریجی و مراحل آن و متناسب با رشد قوای مادی و معنوی است. از این رو تعلیم و تربیت بویژه دوران کودکی در اسلام جایگاه ویژه ای داشته. چه رشد و جهت گیری استعداد های انسانی از دوره کودکی شروع می شود. این نوشتار به روش تحلیلی-توصیفی و کتابخانه ای با هدف تحلیل سندی و محتوایی حدیث «العلم فی الصغر»، به بیان ساختار کلی تعلیم و تربیت اسلامی پرداخته و حدیث را با آن مقایسه وبه رفع تعارض ظاهری با دیگر روایات تعلیم و تربیت کودکان پرداخته است. و ضمن جبران ضعف سندی این حدیث بیان می دارد مهم ترین مرحله ی تعلیم و تربیت دوران کودکی است. زیرا شخصیت و هنجارهای اخلاقی، قضاوت ها و انگیزهای عمل بوسیله الگوهای محیطی اطراف و. . شکل می گیرد و به دلیل آنکه کودک با عهد فطری خویش فاصله نگرفته است می توان شخصیت کودک را بر اساس توحید سامان داد و علاوه بر ثبات شخصیت کودک موجب شکوفا شدن استعداد های مادی و معنوی در جهت اهداف توحیدی شد. این شخصیت همانند نقش بر روی حجر با گذر زمان ثبات می یابد. در نتیجه محتوای حدیث «العلم فی الصغر» همراستا با مجموعه ی احادیث تعلیم و تربیت کودکان است.

یکی از اساسی ترین نیازهای انسان در حیات مادی و معنوی دستیابی به فوز و خوشبختی در دنیا و آخرت است و انسان هماره برای به دست آوردن این مهم در تلاش است اما گاهی مسیر صحیح را پیش نمی گیرد. با توجه به تبیین جامع جایگاه فوز و سعادت در آموزه های قرآنی و روایی نظیر حدیث کساء، پژوهش پیش رو با روش توصیفی-تحلیلی تلاش دارد تا شرایط فائزان، نحوه تجلی فوز در فائزان، مصداق فائزان را در نگاه حدیث کساء و آیات قرآن بررسد. برآیند پژوهش نشان می دهد از جمله شرایط فائزان، برگزاری مجالس اهل بیت (ع) با حضور شیعیان و شیفتگان است که با نزول رحمت الهی، استغفار ملائکه، گشایش هم و غم ها، و دستیابی به حاجات در دنیا و آخرت، فوز و سعادت در فائزِ سعید، متجلی می شود.

ضلالت نقیض هدایت است و به معنی گمراهی و انحراف از مسیر مستقیم بیان شده است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی-توصیفی، عوامل ضلالت انسان را از منظر نهج البلاغه بررسی نموده است. در نهج البلاغه، عوامل ضلالت انسان قابل تقسیم به بیرونی و درونی است. عامل درونی نیز به دو نوع گرایشی یا همان خواهش های نفسانی بشر یعنی گناه، آرزومداری و دنیاطلبی و بینشی یعنی جهل تنویع می یابد. نتیجه پیمودن مسیر هر یک از دو نوع عامل مذکور به گناه می رسد که خود عاملی مستقل در اضلال یا ازدیاد اضلال است. عامل بیرونی نیز شیطان و پیروان او معرفی گشته است که در نهج البلاغه به عنوان نمونه های مهم اضلال بشر معرفی گردیده اند.

میزان کاربرد روایات اسباب نزول در تفسیر، در تفاسیر متفاوت است؛ برخلاف تفاسیر معاصر در تفاسیر پیشین نقش روایات پررنگ و محسوس تر از زمان حاضر است. در این پژوهش کارکرد و موازین نقد روایات اسباب نزول در تفسیر التبیان فی تفسیر القرآن شیخ طوسی به عنوان یکی از مهم ترین تفاسیر متقدم اجتهادی شیعه کشف و بررسی نمودیم. با مطالعه تفسیر التبیان به دست آمد که شیخ از روایات اسباب نزول در جهت تعیین مکی و مدنی بودن، اعتبار عموم نص در روایات سبب نزول، بیان حوادث تاریخی، نقد آراء تفسیری، تکیه بر روایات سبب نزول در تفسیر آیات بهره برده است. در نقد روایات، به ذکر سند و حجیت و اعتبار آن دقت و توجه چندانی نداشته و آنها را میان نکات تفسیری و در برخی موارد جهت تأیید دیدگاه تفسیری خود به صورت اجمال و گزارشی تاریخی بیان نموده و به نقل متنی آنها اکتفا کرده است. درباره بیشتر روایات سبب نزول موضع سکوت را اتخاذ کرده اند. اما در موارد محدودی که به نقد اخبار مبادرت ورزیده است این روایات را با موازینی چون نقد سندی، مخالفت با ظاهر و سیاق آیه، معیارهای فقهی و گزاره های تاریخی و مخالفت نداشتن با اصل عصمت پیامبر نقد و ارزیابی نموده است.