نامه معماری و شهرسازی
سال:1397 | دوره:10 | شماره:20 |تعداد مقالات:9

افزایش یافتن و پیچیدهتر شدن ماهیت مشکلهای شهری، به اهمیت پرداختن به چگونگی یافتن و گشودن مشکلها در فرایندهای برنامهریزی شهری اشاره دارد. برنامهریزی و توسعه ی شهرهای جدید در پاسخ به انواع مشکلهای شهرهای بزرگ و با دستور کاری برای فرار از آن مشکلها، همواره قصد تکرار نشدن مشکلهای شهرهای بزرگ در آنها را داشته است، درحالیکه شهرهای جدید کشورهای مختلف، با وجود بهدست آوردن موفقیتها و دستاوردهایی در زمینههایی چند، در مراحل گوناگون توسعه ی خود با مشکلهایی پیچیده و چندبُعدی روبهرو بودهاند. چنین مشکلهایی نیاز به راهحلهایی چندبُعدی یا فضایی دارند، اما رویکردهای رایج توان رویارویی با مشکلهای پیچیده و چندبُعدی در شهرهای جدید را ندارند. با توجه به این موضوع، مقاله حاضر به طراحی چهارچوب و یا الگووارهای مناسب مشکلیابی-مشکلگشایی برای بهکارگیری در شهرهای جدید با تأکید بر شهر جدید هشتگرد پرداخته است. چهارچوب پیشنهادی مشکلگشایی در این مقاله، بر پایه ی مقولهبندی مشکلها در دو دسته ی روندکاری و محتوایی و با استفاده از روشهای خلاقانه ی مشکلگشایی و ترکیب عناصری از دو رهیافت مشکلگشایی خلاق و مشکلگشایی عقلانی، شکل یافت. بر پایه ی الگوواره پیشنهادی مشکلیابی-مشکلگشایی در این مقاله، شیوه ی مشکلیابی و تحلیل مشکل با استفاده از روش تحلیل متن و انجام مصاحبههای عمیق، و شیوه ی مشکلگشایی با استفاده از فرایندی با ماهیت ترکیبی مشکلسو و هدفسو برای رویارویی با مشکلهای موجود در شهر جدید هشتگرد معرفی شد.

برنامهریزی توسعه ی فضایی با دستور کار بهبود وضعیت آتی، از لحاظ نظری با ابعاد مربوط به آینده سروکار دارد. لیکن در عرصههای نظری و عملی، عمدتاً آینده به دلایلی همچون تأثیرپذیری از روشهای اثباتگرا، کمبود داده و ناشناخته بودن رویدادهای مربوط به آینده و بودجههای ناکافی نادیده گرفته میشود. در شیوههای راهبردی نیز به آینده تنها بهعنوان مقصدی هنجارین نگریسته میشود. با هدف تجهیز برنامهریزی برای عمل در محیطهای پیچیده و شرایط عدمقطعیت، انگاشت «آیندهنگاری راهبردی» پیشبینی آیندههای بدیل و تصویرسازی برآیندهای چندگانه ی ممکن را با نیت گسترش ادراک تصمیمگیرندگان از چالشهای آتی در دستور کار خود قرار داده است. بر این اساس در مقاله ی پیشرو، نخست به شیوه ی مطالعات اسنادی نسبت به تشخیص عرصههای متعدد از مفاهیم همپوشِ مرتبط اقدام و سپس با مرور رهیافتهای متعدد آیندهنگاری به پیشنهاد نحوه تلفیق آن در برنامهریزی راهبردی، با استفاده از روش تحلیل اثرات تقاطع و نرمافزار سناریوویزارد در منطقه ی شهری کرج پرداخته شده است. وجود عدمقطعیتهای فراوان خارج از سیستم برنامهریزی توسعه فضایی، ناشی از وابستگی نهادی، عملکردی-کالبدی منطقه به تهران خردمایه ی انتخاب موردپژوهی را تشکیل میدهد. بر اساس نتایج و در راستای خلق گزینههای مختلف تصمیمگیری، سازگارترین سناریو تداوم روندهای فعلی (سناریوی روند) بهدست آمد. الگوی نظام مراکز تکمرکزی، متشکل از نواحی یکپارچه ی بالقوه (PIA)، ساختار فضایی کریدوری به محوریت بزرگراه تهران-قزوین، ایفاگر نقش مکمل قطبکشاورزی منطقه با نظام مدیریتی به رهبری استاندار تهران از ویژگیهای اصلی این سناریو بهشمار میروند.

این مقاله وجوه نظری تفاوتهای ساختاری در مفهوم مسکن اجتماعی بین کشورهای اروپایی و کشورهای در حال توسعه را بررسی میکند. بهعبارت دیگر تمرکز مقاله بر این موضوع است که برای بازتعریف مسکن اجتماعی در کشورهای درحال توسعه از جمله ایران باید به نکات مهمی توجه کرد که ریشه در تمایزات اساسی موجود بین نظامهای مسکن این کشورها و کشورهای اروپایی دارد. مسکن اجتماعی در کشورهای در حال توسعه در مقایسه با تجارب اروپایی نتوانسته بهعنوان یکی از روشهای مؤثر در تأمین مسکن ایفای نقش نماید. در دهههای اخیر اگرچه تفاوتهای بین نظامهای مسکن کشورهای مختلف دنیا از بین رفته، با این وجود مقاله حاضر ادعا میکند که پنج اختلاف اساسی را شناسایی کرده است که در مقایسه و تطبیق تجارب مسکن اجتماعی کشورهای اروپایی با کشوری مثل ایران باید مورد نظر قرار گیرد. این نکات عبارتاند از: 1) تضاد در مفهوم جهانیشدن، 2) وجود دولتهای توسعهطلب، 3) نقش کلیدی مسکن غیررسمی، 4) نقش کلیدی خانواده، 5) نظام نابسامان تأمین اجتماعی و تفاوت اساسی در بازار نیروی کار. در نهایت این مقاله با واسازی مفهوم مسکن اجتماعی چنین نتیجه میگیرد که تطبیق مفهوم مسکن اجتماعی در سازوکار مسکن کشوری چون ایران نیازمند مداقه جدی و توجه به نکات خاصی است و نمیتوان مفاهیم شکل گرفته در کشورهای اروپایی را مستقیماً در نظام مسکن این کشور اجرا کرد.

بافت تاریخی شهر یزد بهمثابه ی میراثی شهری واجد آثار ارزشمند تاریخی فرهنگی است. تاکنون به منظور حفاظت از این میراث فرهنگی، اقدامات متعددی توأم با رویکرد احیا صورت گرفته که به احیای برخی از ابنیه ی این بافت تاریخی به صورت واحدهای اقامتی-گردشگری منجر شده است. ارزیابی کیفیت احیا در این تجارب زمینهساز بستری مناسب جهت ارتقای سطح کیفی فرآیند احیای میراثهای معماری در نمونههای آتی خواهد بود. تحقیق حاضر با این هدف به سنجش کیفیت تجارب احیای میراث معماری با کاربری اقامتی-گردشگری از نگاه کاربران گردشگر پرداخته و مؤلفههای کیفی که در تحلیل این تجارب میتوانند تأثیرگذار باشند را بررسی نموده است. این تحقیق مبتنی بر نگرشسنجی بوده است و با استفاده از پرسشگری ساختاریافته از کاربران گردشگر مقیم در 26 نمونه ی شناسایی شده، در دو مقیاس بنا و محیط پیرامونی صورت پذیرفته است. سنجش میزان رضایتمندی کاربران گردشگر از مؤلفههای تأثیرگذار بر حوزههای کیفی احیا بهعنوان مبنای ارزیابی و شاخصه ی تحلیل کیفیت تجارب در نظر گرفته شده است. بر این اساس، رضایتمندی کاربران گردشگر از کیفیتهای «فرهنگی و ارزشی»، «تشخصبخشی به مخاطب»، «اجتماعی»، «ایمنی و آرامشبخشی روانی» و «عملکردی» در احیا در مراتب اول تا پنجم قرار گرفتهاند. میزان رضایتمندی کلی کاربران گردشگر از احیاهای صورت پذیرفته بیش از 60 درصد و نشاندهنده ی موفقیت نسبی احیای میراث معماری با کاربری اقامتی-گردشگری در بافت تاریخی یزد است.

نقوش درهم بافته ی هندسی، وجه مشترک بسیاری از تزیینات عصر سلجوقی است که هرچند در برخی از تألیفات مورخان هنر اسلامی به عنوان ویژگیِ هنر این عصر مورد تأکید قرار گرفته است، غالباً به دلیل تمرکز این منابع بر توصیفی کلی، بهره گیری از آنها به منظور شناخت دقیق ویژگی های این ساختار هندسی و درک تفاوت آن با اسلوب های به کار رفته در دیگر ادوار تاریخی را دشوار می سازد. از این رو، شناخت و تبیین ویژگی ها و جستجوی زبان هندسی موجود در تزیینات هنر سلجوقیان بزرگ، به عنوان یکی از خصوصیات هنر این دوره، هدف اصلی این پژوهش است. پژوهش حاضر با به کارگیری روش توصیفی-تحلیلی و گردآوری، تنظیم و دسته بندی اطلاعات تاریخ هنری و همچنین مراجعه به آثار، پیاده سازی نقوش و جستجوی اسلوب های ترسیمی و مطابقت آنها، تنظیم می گردد. گام نخست، بررسی و توضیح اسلوب هندسی شبکه است که در هنر دوران ماقبل سلجوقی نیز به چشم می خورد و پس از آن بررسی الگوی نوظهور هندسه ی پرگاری و شکوفایی و گسترش آن در عصر سلجوقی است. نتایج حاصل از پژوهش نشانگر به کارگیری این دو الگوی کهن و نو در کنار یکدیگر است که در هنر و معماری عصر سلجوقی، ساختار تزیینات هندسی این دوره را شکل داده است.

مدرسه ی دارالفنون را امیرکبیر در سال 1266ق. پی افکند. طراح آن میرزا رضا مهندسباشی بود و معماری آن را محمدتقیخان معمارباشی برعهده داشت. خود امیرکبیر و بهراممیرزا معزالدوله به ساختن آن رسیدگی میکردند. قسمتی از بنای مدرسه در 1268ق. اندکی پس از عزل امیرکبیر، افتتاح شد، اما احداث آن در 1269ق. پایان یافت. آنچه امروز به نام دارالفنون و در محل مدرسه ی دارالفنون میشناسیم به دوره ی پهلوی اول تعلق دارد؛ از بنای قاجاری مدرسه تقریباً شاهد مادیای نمانده است و صورت اولیه ی این بنا مبهم است. هدف این تحقیق شناخت معماری مدرسه ی دارالفنون در دوره ی قاجاریه است که موکول است به اعتبارسنجی منابع، شناخت وضع کالبدی مدرسه، رفع ابهامهای آن و روشن شدن تغییرات آن. روش این تحقیق تفسیری-تاریخی است. بدین نحو که؛ از طریق تطبیق منابع نوشتاری، عکسها، نقاشیها و نقشههای مربوط به تهران قاجاری، ترکیب کالبدی مدرسه در هر مرحله و هر پاره را در حد وسع این منابع روشن میکنیم. در این تحقیق، نخست نشان میدهیم که مدرسه ی دارالفنون قاجاری دو بخش داشته است: مدرسه ی قدیم و مدرسه ی جدید (مدرسه ی موسیقی). مدرسه ی قدیم همان مدرسه ی روزگار امیرکبیر است؛ اما در اواخر دوره ی قاجاریان، در دهه ی 1290ق.، دستخوش تغییراتی در نماهای حیاط و در طرز اتصال با بیرون مدرسه شده است. مدرسه ی جدید را در اواخر دوره ی قاجاریان در شمال مدرسه ی قدیم ساختند.

با توجه به تأثیرگذاری افزایش توانایی فضایی دانشجویان بر درک فضاها و احجام، هدف این پژوهش بررسی میزان اثربخشی یکی از دروس پایه کارشناسی بر افزایش توانایی فضایی است. لذا پرسش اساسی این است که آیا تدریس هندسه کاربردی، با شیوه ی مرسوم میتواند به هدف اصلی تبیین شده در برنامه مصوب شورای عالی برنامهریزی که همانا افزایش توانایی فضایی دانشجویان است، پاسخ گوید؟ برای پاسخ دادن به این پرسش، با مرور سابقه مطالعات مربوط به توانایی فضایی و تأثیر هندسه ترسیمی (بهعنوان بخش اصلی درس هندسه کاربردی) بر آن، مفاهیم و نظریههای مرتبط گردآوری شد. برای تدقیق نتایج تحقیق، بر طبق دو زیرمجموعه توانایی فضایی دو آزمون انتخاب شد و این آزمونها با استفاده از روش تحقیق شبهتجربی پیشآزمون و پسآزمون با گروه گواه در دو دانشگاه با دو برنامه مختلف آموزشی برگزار و نتایج تحلیل گردید. نتایج آزمونها نشان داد که نه تنها گذراندن درس هندسه کاربردی باعث افزایش توانایی فضایی دانشجویان نشده است، بلکه موجب کاهشی معنادار در هر دو گروه آزمون شده است. این در صورتی است که دادههای گروه گواه افزایشی غیرمعنادار را نشان میدهد. یکی از علل احتمالی این نتایج را میتوان تغییر استراتژی دانشجویان در حل مسائل فضایی دانست.

از مهمترین مؤلفههای یک بنا که ویژگیهای فیزیکی، رفتارها و واکنشهای محیطی-حرارتی و میزان مصرف انرژی را تحت تأثیر قرار میدهد، جداره خارجی یک بناست و اتخاذ تصمیمات صحیح در این خصوص، بهویژه در گونه ساختوساز بلندمرتبه که حجم زیادی از مصرف مواد و مصالح و همچنین افزایش بار مرده را بهدنبال دارد، اهمیت فراوانی خواهد داشت. در این تحقیق طی مطالعات کتابخانهای و میدانی انجام شده بر روی ساختمانهای اداری شهر تهران، ویژگیهای معماری مدل پایه شبیهسازی استخراج گردید و شبیهسازی سه بعدی مدل در نرمافزار اکوتکت 2011 و شبیهسازی حرارتی در نرمافزار انرژی پلاس نسخه 2/8 صورت گرفت. برای شروع شبیهسازی، انواع متداول دیوار خارجی ساخته شده با بلوکهای عایق پرین بهعنوان متغیر شبیهسازی درنظر گرفته شد و تأثیر هرکدام از آنها بر تغییرات دمایی، بار سرمایش و گرمایش طبقات بررسی گردید. نتایج شبیهسازی حاکی از آن بود که تأثیر عایقکاری داخلی در کاهش مصرف بار گرمایش و سرمایش بیشتر از عایقکاری خارجی است. با ثابت نگهداشتن ضخامت دیوار، تأثیر افزایش ضخامت عایق بیشتر از افزایش ضخامت بلوکهای دیوار در کاهش مصرف انرژی است. در انتها انواع بهینه دیوار در قالب جدول برای جدارههای خارجی ساختمانهای اداری معرفی شد.

فضای بستری کودکان بر حالات روحی و روانی آنان تأثیر بسزایی دارد و عدم توجه به نیازهای آنها میتواند سبب اختلالات رفتاری و عدم همکاری کودک با پزشک گردد. پژوهش پیشرو فضای بستری کودکان را مورد بررسی قرار میدهد، سپس به نیازها و خواستههای کودکان از محیط میپردازد و به منظور احقاق این مهم، الگوی فضایی خاص و مطلوب را در جهت ارتقای کیفیت فضای بستری کودکان ارائه مینماید. برای دستیابی به این امر با بررسی نظرات کودکان که در قالب توضیحات و ارائه نقاشی صورت پذیرفت، پیشنهادهایی برای فضای بستری کودکان مطرح شد. روش تحقیق از نوع کمّی و کیفی است و برای تحلیل نقاشیها از نرمافزار MAXQDA 12 استفاده شده است. 100 نمونه به روش نمونهگیری طبقهای نسبتی انتخاب گردیدند و تحلیلها مبتنی بر عدم رضایت کودکان از فضای موجود بود. بیشتر نقاشیها معطوف به استفاده از نور، استفاده از گیاهان، اتاقهایی با پنجرههای بزرگ و تلفیق معماری با فضای سبز بود که با توجه به یافتهها سبب پدید آمدن کیفیت فضایی مطلوب و ایجاد حس آرامش در این محیطها است. با ادغام نظریات، راهکارها و تحقیقات در زمینه رفع معضلات موجود در فضاهای بستری کودکان میتوان راهکارهایی خاص را برای طراحی فضای بستری پیشنهاد کرد که سبب ایجاد محیطی مطلوب در دوران بستری و کاهش دوره نقاهت بیماری گردد. نتایج مستخرج از پژوهش حاکی از آن است که ایجاد فضای سبز، نوع چیدمان وسایل و مبلمان داخلی اتاقهای بستری، رنگ و توجه به چشمانداز بیرونی امری مهم در جهت ایجاد فضایی مطلوب برای کودکان به شمار میرود.