پژوهش نامه علم سنجی
سال:1401 | دوره:8 | شماره:1 (پیاپی 15) |تعداد مقالات:12

هدف: پژوهش حاضر با هدف تدوین و ارائه مدل ارزیابی اثربخشی پژوهش های علوم انسانی در ایران انجام شده است. روش شناسی: در پژوهش حاضر از روش آمیخته که ترکیبی از روش های کمی و کیفی است استفاده شد. پژوهش در دو گام انجام شد. در گام اول که هدف شناسایی ابعاد و شاخص های اثربخشی پژوهش های علوم انسانی است از روش فراترکیب استفاده شد. در گام دوم هدف اعتبار سنجی ابعاد و شاخص ها از منظر خبرگان و تدوین مدل است که با روش دلفی فازی انجام شد. جامعه آماری در گام اول شامل 58 سند ارزیابی اثربخشی پژوهش های علوم انسانی و در گام دوم خبرگان حوزه ارزیابی پژوهش بودند که بر اساس نمونه گیری هدف دار (قضاوتی) انتخاب شدند. یافته ها: با کاربرد مراحل هفتگانه فراترکیب، 6 بعد و 25 معیار و 123 شاخص به عنوان عناصر مدل ارزیابی اثربخشی پژوهش های علوم انسانی شناسایی شد. جهت اعتبارسنجی عناصر مدل در سطح ابعاد، معیار و شاخص ها، دلفی فازی در دو دور انجام و نظرات خبرگان اعمال شد. تحلیل نتایج دلفی فازی نشان داد، خبرگان نسبت به تمامی ابعاد، معیار ها و شاخص ها به وحدت نظر رسیدند، و تنها هشت شاخص با دامنه بسیار اندک حذف شدند. سپس، مدل طراحی شد. تحلیل نتایج نشان داد بُعد سیاستی بیشترین، و بُعد اجتماعی و فرهنگی کمترین میزان توافق و اهمیت را در میان ابعاد داشتند. در اولویت بندی معیار ها، در بُعد علمی معیار «همکاری های علمی» بیشترین اهمیت و سپس، به ترتیب در بُعد ظرفیت، معیار «آموزش»، در بُعد اقتصادی معیار «نوآوری»، در بُعد اجتماعی و فرهنگی معیار «عدالت اجتماعی»، در بُعد عملکرد معیار «تولید محصول و خدمات»، و در بُعد سیاستی معیار «تقاضا» بیشترین میزان توافق و اهمیت را از نظر خبرگان داشتند. نتیجه گیری: این مدل چندبعدی می تواند نظامی کارآمد و منسجم برای ارزیابی اثربخشی پژوهش های حوزه علوم انسانی در اختیار سیاست گذاران و پژوهشگران قرار دهد و باعث تسهیل تصمیم گیری ها در زمینه سرمایه گذاری های پژوهشی شود.

هدف: پژوهش حاضر به منظور بررسی میزان حضور مقاله های مجلات ایرانی نمایه شده توسط اسکوپوس در رسانه های اجتماعی از 2010 تا 2018 انجام شد. در این پژوهش مقاله های دارای بیشترین نمره آلتمتریک مشخص شد. روش شناسی: پژوهش حاضر از نوع توصیفی بوده و با استفاده از شاخص های آلتمتریک جهت ارزیابی مقالات مجلات ایرانی انجام شده است. در این راستا پایگاه های آلتمتریک اکسپلورر و اسکوپوس مورد استفاده قرار گرفت. همچنین تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش های آماری در نرم افزار اس پی اس اس و مایکروسافت اکسل انجام شد. یافته ها: از کل مقالات جامعه پژوهش، 1595 مقاله دارای پوشش آلتمتریک معادل 2. 1 درصد است. مقالات دارای پوشش، اکثراً در حوزه پزشکی هستند. شبکة اجتماعی مندلی 95. 8 درصد، توییتر 80. 1 درصد، سایتیشن دایمنشن 70 درصد و فیس بوک با 13. 9 درصد مهم ترین رسانه های اجتماعی برای انعکاس مقالات بودند. نتیجه گیری: پژوهش حاضر نشان داد که مقاله های منتشرشده در مجله های ایرانی نمایه شده در اسکوپوس در حوزه پزشکی از پوشش آلتمتریک نسبتاً مناسبی برخوردار بوده اند و به میزان گسترده تری در رسانه های اجتماعی به اشتراک گذاشته شده اند و توجه بیشتری را نیز از سوی کاربران این رسانه ها دریافت می کنند.

هدف: روش های مدل سازی موضوعات احتمالاتی متشکل از مجموعه ای از الگوریتم هایی است که هدف اصلی آنها کشف ساختار پنهان موضوعی در حجم وسیعی از اسناد است. هدف از انجام این پژوهش مدل سازی موضوعی مقالات پژوهشگران ایرانی در حوزه غدد درون ریز و متابولیسم در پایگاه استنادی وب علوم است. روش شناسی: پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که با روش متن کاوی و تحلیل محتوا به انجام رسیده است. در این پژوهش کلیه داده های مورد نیاز، از پایگاه استنادی وب علوم با استفاده از کلیدواژه های ثبت شده در سرعنوان موضوعی پزشکی بدون محدودیت زمانی تا 15 آبان 97 بازیابی شدند. سپس با استفاده از الگوریتم تخصیص پنهان دریکله مجموعه اسناد در محیط متلب تجزیه و تحلیل شدند. یافته ها: دسته های موضوعی به صورت دسته هایی از 20 واژه و در 10 دسته موضوعی استخراج شدند. سپس توسط فوق تخصصان غدد دسته های موضوعی بر اساس ارتباط آنها به موضوعات مختلف حوزه غدد درون ریز و متابولیسم نام گذاری شدند و به هر دسته عنوان موضوعی اختصاص یافت. نتیجه گیری: نتایج بیانگر این است که اجرای مدل تخصیص پنهان دریکله عملکرد قابل قبولی در ارائه دسته های موضوعات حوزه غدد داشته است. دسته های موضوعی استخراج شده دارای تجانس و ارتباط موضوعی خوبی با یکدیگر هستند.

هدف: هدف از این پژوهش بررسی شباهت واژگانی متون مرتبط با سه حوزه کتابخانه های الکترونیکی، دیجیتالی، و مجازی بر اساس تحلیل خوشه ای است. روش شناسی: پژوهش حاضر از نوع مطالعات علم سنجی است که با استفاده از تحلیل هم واژگانی و تکنیک خوشه بندی انجام شده است. جامعه پژوهش را کلیه مدارک مرتبط با کتابخانه های الکترونیکی، دیجیتالی، و مجازی تشکل می دهند که در طول بازه زمانی 2018-1990 در پایگاه وب آو ساینس نمایه شده اند. در مطالعه شباهت واژگانی مدارک از روش چشمی و فرمول جاکاردی استفاده شده است. یافته ها: بررسی روند رشد، حاکی از رشد منفی و ناچیز مدارک مرتبط با کتابخانه های الکترونیکی و مجازی (با ضریب رشد 68. 0-و 36. 1) است. درحالی که آهنگ رشد مدارک مرتبط با کتابخانه های دیجیتالی (با ضریب رشد 11. 13) بیشتر بوده است. کلیدواژه های «منابع الکترونیک»؛ «بازیابی اطلاعات»؛ و «اینترنت» به ترتیب در حوزه های کتابخانه های الکترونیکی، دیجیتالی و مجازی در صدر واژگان هسته قرار دارند. خوشه بندی کلیدواژه های سه حوزه منجر به شکل گیری 8، 14 و 7 خوشه شد. نتیجه گیری: نتایج بیانگر هم پوشانی اندک خوشه های موضوعی سه حوزه و منحصربودن واژگان هر حوزه است که خود می تواند نشانگر وجود تمایز بین این سه پدیده در دنیای علم باشد و درک مناسب پژوهشگران از مفاهیم مرتبط با انواع مختلف کتابخانه ها را مسجل سازد.

هدف: تحلیل الگوهای انتشاراتی حوزه های علوم انسانی و اجتماعی 50 کشور پیشرو در مقایسه با کل تولیدات علمی آنها در وبگاه علوم طی سال های 2017-1990 است. روش شناسی: این مطالعه با رویکرد علم سنجی انجام شده است. داده ها از وبگاه علوم گردآوری و در فایل های اکسل وارد شد. نمونه آماری شامل تولیدات علمی 50 کشور بوده و جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده است. یافته ها: از مجموع 48329064 مدرک مربوط به کل حوزه های علمی 50 کشور، 8517586 مدرک در حوزه های علوم انسانی منتشر شده است که 62. 17 درصد از کل انتشارات را تشکیل می دهد. میانگین نرخ رشد تولیدات علمی 50 کشور در کل حوزه های علمی 37 درصد و در علوم انسانی 45 درصد بوده است. در کل حوزه های علمی بیشترین نرخ رشد مربوط به ایران با 117 درصد بوده است که بیش از 16. 3 برابر میانگین نرخ رشد جهانی است. با بررسی نرخ رشد تولیدات علمی حوزه های علوم انسانی مشخص شد، چین با 103 درصد در رتبه اول و کشورهای ایران و اندونزی به ترتیب با 100 و 98 درصد در رتبه های بعدی قرار دارند. نتایج آزمون همبستگی اسپیرمن نیز نشان داد بین رتبه های تولیدات علمی کل حوزه های علمی و حوزه های علوم انسانی و اجتماعی 50 کشور رابطه همبستگی مثبت وجود دارد. نتیجه گیری: انتشارات علوم انسانی و اجتماعی نزدیک به 50 درصد کشورهای مورد بررسی پایین تر از رتبه سایر علومشان بوده است که این امر توجه جدی این کشورها به علوم انسانی و اجتماعی را می طلبد.

هدف: هدف از پژوهش حاضر تحلیل ساختار شبکه اجتماعی هم نویسندگی و هم واژگانی حوزه ی کیفیت زندگی با استفاده از شاخص های تحلیل شبکه اجتماعی در پایگاه کلاریویت انلیتیکس WoS در بازه ی زمانی ابتدای سال 2000 تا انتهای سال 2017 است. روش شناسی: پژوهش حاضر از نوع علم سنجی بوده و از طریق تحلیل شبکه هم تألیفی پژوهشگران، روش های تحلیل هم رخدادی واژگان و با استفاده از شاخص های تحلیل شبکه های اجتماعی انجام شده است. به منظور گردآوری داده ها، واژه های مربوط به کیفیت زندگی از سرعنوان موضوعی MESH استفاده شد. جامعه آماری پژوهش شامل 1421 مدرک است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و روش های علم سنجی استفاده شده است. یافته ها: در میان محققان، منتظری با 97 مدرک پرکارترین نویسنده بوده است. در میان مؤسسات، دانشگاه علوم پزشکی تهران با 831 مدرک بیشترین مشارکت را داشته است. بیشترین تولیدات علمی مربوط به سال 2014 با 284 مدرک، در زمینه حوزه ی موضوعی بیشترین تعداد مربوط به حوزه ی پزشکی داخلی و عمومی با 235 مدرک و بیشترین نوع مدارک مربوط به مقالات با 1111 مدرک بوده است. در مطالعه شبکه هم رخدادی واژگان حوزه کیفیت زندگی 9 خوشه موضوعی شناسایی شد که به ترتیب عبارت اند از: علم کنترل حرکت (109)، چاقی (54)، سبک زندگی (53)، فراتحلیل (52)، عوامل خطر (39)، زنان (33)، خطر (20)، خوردن (13)، بیماری کرونر (13). خوشه ی علم کنترل حرکت بزرگ ترین خوشه است که 84 درصد از کل حجم شبکه را به خود اختصاص داده است. نتیجه گیری: نتایج حاصل از تحلیل هم رخدادی واژگان نشان داد که در بازه زمانی تحت مطالعه، حوزه کیفیت سلامت از 9 خوشه تشکیل شده است که سه خوشه برتر آن عبارت اند از علم کنترل حرکت، چاقی و سبک زندگی. تحلیل شاخص های مرکزیت نشان می دهد که نویسندگان برتری که شناسایی شده اند در دانشگاه های برتر کشور فعالیت می کنند و تمرکز فعالیت های نویسندگان برتر در دانشگاه های پایتخت بیشتر از سایر مراکز است. همچنین بررسی شاخص های کلان شبکه ی هم نویسندگی نشان دهنده آن است که این ساختار با توجه به میانگین طول مسیر کم (77/2)، قطر شبکه معادل 5 و ضریب خوشه بندی نسبتاً زیاد (75/3) به نوعی شبکهه ی جهان کوچک به حساب می آید.

هدف: پژوهش حاضر شناسایی میزان انعکاس مقاله های انگلیسی زبان پژوهشگران سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی در رسانه های اجتماعی بر مبنای شاخص های آلتمتریکس است. روش شناسی: این پژوهش از نظر هدف از نوع کاربردی علم سنجی است که با رویکرد توصیفی-تحلیلی انجام شده است. جامعه پژوهش شامل 3251 مقاله بوده که طی سال های 2015 تا 2018 از سوی پژوهشگران سازمان در مجلات بین المللی منتشر و در پایگاه اسکوپوس نمایه شده است. ابزار اصلی گردآوری داده های مورد نیاز سامانه علم سنجی سازمان و نیز افزونه بوکمارلت سایت آلتمتریکس بوده است. یافته ها: یافته ها نشان می دهد درمجموع 528 مقاله (16. 24 درصد) از کل مقالات دست کم یک بار در انواع رسانه های اجتماعی منعکس شده است. میانگین امتیاز آلتمتریکس برای کل مقالات 3. 15 به دست آمد. یافته ها همچنین نشان می دهد از مجموع 17688 رخداد در رسانه های اجتماعی، سهم مندلی با 10241 رخداد (57. 9 درصد) و توییتر با 3613 رخداد (20. 43 درصد) بیش از سایر رسانه هاست. علاوه برآن، رابطه معنی دار قوی میان میزان استناد به مقالات و نمره آلتمتریکس و نیز میان میزان استناد و انعکاس در رسانه های مندلی و توییتر وجود ندارد. بررسی موضوعی انعکاس ها نیز نشان می دهد حوزه محیط زیست با مجموع نمره آلتمتریکس 3596 و پس از آن حوزه های گیاه شناسی و علوم دامی با کسب 641 و 450 امتیاز بیشترین توجه را از سوی رسانه های اجتماعی دریافت کرده اند. نتیجه گیری: هرچند میزان انعکاس مقالات بین المللی پژوهشگران کشاورزی سازمان در مقایسه با مطالعات مشابه از رقمی قابل قبول برخوردار است. بااین حال، نویسندگان اولِ مقالات برتر منعکس شده ی در این رسانه ها هیچ کدام از پژوهشگران سازمان نبوده و خاستگاه ایرانی ندارند. همچنین انعکاس مقالات در رسانه های اجتماعی تأثیر اندکی در افزایش میزان استناد داشته اند.

هدف: هدف اصلی این پژوهش تحلیل موضوعی استنادات و ارجاعات به پروانه های ثبت اختراع بین المللی ایران است. روش شناسی: پژوهش حاضر، از نوع پژوهش های کاربردی است که با استفاده از روش مطالعه اسنادی، تحلیل استنادی و تحلیل روابط استنادی معکوس انجام شده است. ابزار گردآوری داده ها پایگاه های یو. اس. پی. تی. اُ. و اسکوپوس است. جامعه آماری پژوهش شامل 5806 پروانه های ثبت اختراع و 895 مقاله است. ابزار تجزیه و تحلیل داده ها، نرم افزار اکسل است. یافته ها: بیشتر پروانه های ثبت اختراع بین المللی ایران بر اساس رده بندی سی. پی. سی متعلق به رده اصلی A (ضروریات انسانی) بودند. پروانه های ثبت اختراع بین المللی ایران بیشترین ارجاعات را به پروانه های ثبت اختراع مربوط به رده اصلی G (فیزیک) و مقاله های مربوط به حوزه موضوعی بیوشیمی، ژنتیک و زیست شناسی مولکولی داشته اند. همچنین بیشترین میزان استنادها را از سوی پروانه های ثبت اختراع مربوط به رده اصلی A (ضروریات انسانی) و مقاله های مربوط به حوزه های موضوعی مهندسی شیمی و مهندسی دریافت کرده اند. نتیجه گیری: در 14 سال اخیر، فراوانی پروانه های ثبت اختراع بین المللی ایران در پایگاه اداره ثبت اختراع و علامت تجاری ایالات متحده آمریکا، رشد صعودی داشته است. پروانه های ثبت اختراع در رده های موضوعی مختلف نسبت به مقاله های علمی سهم بیشتری از منابع و استنادات را به خود اختصاص داده اند.

هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی مؤلفه های حوزه تحلیل اطلاعات در نظام های بازیابی اطلاعات است. روش شناسی: روش پژوهش مرور نظام مند و تحلیل محتوای کیفی است. جامعه پژوهشی شامل مقالات پژوهشی حوزه تحلیل اطلاعات در نظام های بازیابی اطلاعات است که توسط استراتژی جستجوی ساخته شده در بازه زمانی از ابتدا تا سال 2019 در پایگاه های علمی یافته شده است. برای نمونه گیری از بیانیه پریزما استفاده شده است. در ابتدا تعداد 2048 مقاله شناسایی و پس از طی مراحل شناسایی، غربالگری، شایستگی و شامل شدن 83 مقاله برای تحلیل نهایی انتخاب شدند و مورد تحلیل محتوای کیفی قرار گرفتند. یافته ها: با توجه به یافته ها پنج مقوله اصلی «تجزیه و تحلیل» («ارزیابی و مقایسه»، «همکاری و علم سنجی»، «تحلیل متن»)، «توصیف» («فراداده»، «سطوح بازنمایی»، «نمایش رابط کاربر»)، «تعامل انسان و رایانه» («ناوبری»، «جستجو»، «پالایش»، «مرتب سازی»، «گفتگوی بین نظام و کاربر»، «پیوندها»، «شخصی سازی»)، «مدیریت اطلاعات» («مدیریت سیستم»، «مدیریت کاربران»، «راهنماها») و «نتایج تحلیل اطلاعات» («اکتشاف»، «جنبه های روان شناختی») به دست آمد. نتیجه گیری: دسته بندی به دست آمده در این پژوهش می تواند به منظور طراحی نظام های بازیابی اطلاعات به صورت تحلیلی تر و ارزیابی آنها مورد توجه قرار گیرد.

هدف: پژوهش حاضر با هدف شناسایی ابعاد و عوامل مؤثر بر شتاب دهنده های تولید علم از نظر اعضای هیئت علمی علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه های دولتی ایران و ارائه الگوی مناسب جهت اجرا در دانشگاه ها و مراکز علمی کشور انجام شده است. روش شناسی: این پژوهش، آمیخته از نوع اکتشافی متوالی و با تلفیق دو روش کیفی و کمّی (توصیفی-پیمایشی) انجام شده است. جامعه آماری پژوهش در دو بخش کیفی و کمی به ترتیب شامل 15 خبره و 385 نفر از اعضای هیئت علمی بودند که به روش نمونه گیری نظری و خوشه ای انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها، در بخش کیفی مصاحبه نیمه ساختمند و در بخش کمّی پرسشنامه محقق ساخته با 161 گویه بود. تجزیه وتحلیل داده ها در مرحله کیفی با روش کدگذاری داده های کیفی با نرم افزار MAXQDA. 2018 و در مرحله کمّی بر مبنای روش تحلیل مؤلفه های اصلی و همچنین مدل یابی معادلات ساختاری (SEM) در نرم افزارهای SPSS و PLS انجام شد. یافته ها: بر اساس یافته های پژوهش، و تعیین ابعاد و عوامل مؤثر بر شتاب دهنده های تولید علم از نظر جامعه فوق در 6 بعد شامل پدیده محوری در نظام های شتاب دهنده، شرایط علّی، راهبردها، شرایط زمینه ای، عوامل مداخله گر، و پیامدها شناسایی شدند. سپس با تأیید نظر خبرگان الگوی نهایی ارائه گردید. نتیجه گیری: به طور کلی می توان بیان داشت که لزوم توجه جدی و سیستمی به همه ابعاد نظام های شتاب دهنده تولید علم از نظر اعضای هیئت علمی الزامی است؛ و این موضوع سبب توسعه متوازن، هماهنگ و اثربخش در دانشگاه های کشور و درنتیجه ارتقاء، شکوفایی و بلوغ دانشگاه ها می گردد.

هدف: این پژوهش با هدف بررسی میزان توجه به برون داد های علمی پژوهشگران ایرانی با محوریت ویروس کرونا و ویروس های هم خانواده در رسانه های اجتماعی صورت پذیرفته است. روش شناسی: پژوهش حاضر نوعی مطالعه توصیفی است که با استفاده از شاخص های علم سنجی و آلتمتریکس انجام شده است. جامعه پژوهش شامل 968 برون داد علمی است که طی سال های مختلف توسط پژوهشگران ایرانی درخصوص ویروس کرونا یا ویروس های هم خانواده آن نوشته شده است. یافته ها: 38 درصد از برون دادهای علمی پژوهشگران ایرانی، 3322 بار در رسانه های اجتماعی، 206 بار در اخبار و بلاگ ها، 39 بار در اسناد سیاست گذاری و پتنت ها، 12 بار در سایر منابع و سه بار در منابع علمی مورد توجه قرار گرفته اند. میانگین نمرات آلتمتریک مقالات ایرانی منتشرشده درخصوص ویروس کرونا برابر با 6. 9 است و بیشترین میزان توجه به این مقالات در رسانه اجتماعی توئیتر اتفاق افتاده است. همچنین بین نمره آلتمتریک مقالات و تعداد استنادهای دریافتی آنان رابطه آماری معناداری مشاهده نشد. نتیجه گیری: مقالاتی با موضوعات درمان کرونا با استفاده از سلول های بنیادی، مبارزه ایرانیان با کووید 19 با وجود تحریم ها، نحوه عملکرد بویایی افراد در هنگام ابتلا به کووید 19، و تأثیر کووید 19 بر سکته مغزی بیماران که طی ماه های اخیر توسط پزشکان، پژوهشگران و حتی عامه مردم مورد توجه بوده در شبکه های اجتماعی نیز بیشترین حضور را داشته اند.

هدف: هدف از پژوهش، شناسایی ویژگی های تولیدات علمی حوزه ی ریزداده نمایه شده در پایگاه وب آو ساینس و تبیین کاربرد آن بر مبنای شناسایی واژگان تولیدات علمی مرتبط با این موضوع به تفکیک حوزه های علمی است. روش شناسی: پژوهش حاضر از نوع توصیفی با رویکرد علم سنجی و روش تحلیل محتوا و بهره مندی از فنون تحلیل هم واژگانی و تحلیل شبکه اجتماعی انجام شده است. تحلیل داده ها با نرم افزارهای هیست سایت، بایب اکسل، گفی و اس. پی. اس. اس؛ و ترسیم داده ها با نرم افزار وی ­ او ­ اس ویوئر انجام شده است. یافته ها: طی دهه های گذشته میزان انتشار تولیدات علمی حوزه ی ریزداده روندی افزایشی با میانگین نرخ رشد سالانه ی 15. 59 درصد داشته است. هرچند دانشگاه چنگ کونگ (تایوان) از نظر میزان تولید علم و دریافت استناد جایگاه اول را کسب کرد، درمجموع ایالات متحده، چین و آلمان به عنوان کشورهای برتر شناخته شدند. بیش از 90 درصد این تولیدات مربوط به حوزه های علوم رایانه، مهندسی، ریاضیات، مخابرات و فیزیک است. خوشه بندی هم واژگانی در این حوزه ها به ترتیب منجر به تشکیل 8، 6، 7، 5 و 3 خوشه شد. بیشترین مرکزیت درجه مربوط به یادگیری ماشینی، اینترنت اشیاء و وجود جهانی است؛ کلیدواژه های انطباق، نمودار دوقطبی و یادگیری ماشینی بیشترین مرکزیت نزدیکی و یادگیری ماشینی، فناوری تکامل بلندمدت و وجود جهانی دارای بیشترین مرکزیت بینابینی در حوزه های علمی فوق اند. نتیجه گیری: الگوی انتشار تولیدات علمی حوزه ریزداده ها نشان دهنده ی وضعیت بالندگی مستمر است. مباحث نظری ریزداده ها بیشتر در علوم ریاضیات و فیزیک تکامل یافته و کاربردهای آن در علوم رایانه و حوزه های دیگر در حال گسترش است.