آموزه های قرآنی
سال:1392 | دوره:- | شماره:17 |تعداد مقالات:8

چکیده فارسی:برخلاف نگاه برخی منتقدان معاصر که ادیان را از عوامل اصلی بروز درگیری و مناقشات در تاریخ بشر، به ویژه در تاریخ معاصر می دانند، به نظر می رسد ادیان و متون مقدس آن ها می توانند در زمینه نفی خشونت و اهتمام در ایجاد صلح، نقشی کارساز داشته باشند. به طور خاص، برای دستیابی به راهکارهای متون مقدس در این زمینه، می توان از نظریات خشونت و صلح بهره برد تا چارچوبی مشخص تنظیم شود. جستار حاضر بر آن است تا از مجرای نظریات پیشتاز در این زمینه، به برخی آیات قرآنی مرتبط، توجه کند. قرآن کریم در مقام منبع مهم معرفتی و نگرشی، در آیات خود به مخالفت با خشونت فرهنگی پرداخته و توصیه ها و قابلیت های مناسبی در برقراری صلح فرهنگی پیش داشته است. در زمینه صلح آفرینی فرهنگی نیز می توان بر عنصر همدلی متمرکز شد که قرآن کریم آن را بیش از هر چیز با زبان اشتراکات انسانی معرفی می کند؛ اشتراکاتی که می توانند در سه مقوله متافیزیکی، زیستی و تاریخی دسته بندی گردند.   چکیده عربی:بالرغم من رؤیة بعض الناقدین المعاصرین یبدو أن الأدیان ونصوصها المقدسة تستطیع أن تجری دورا بالغ الأهمیة فی سبیل نفی العنف والعصبیة والترکیز علی إیجاد السلم. لنا أن نستفید وبشکل خاص أن رؤی و وجهات نظر حول السلم والعنف للوصول إلی الفرص التی تعرضها النصوص المقدسة أمام الإنسان المعاصر کی نعرض إطارا معینا لهذا الغرض. دراستنا هذه تستهدف عن طریق وجهات نظر المتطورة والمتقدمة حول ذلک معالجة عدد من الآیات القرآنیة. القرآن الکریم قد خالف فی معظم آیاته العنف الثقافیة و قد عرض إرشادات و نصائح هامة للوصول إلی السلم الثقافی. و فی حقل إیجاد السلم الثقافی نستطیع و أن نرکز علی عناصر المسایرة والتألیف والقرآن یرمز إلیها أکثر من کل شیء مع لسان المشترکات الإنسانیة التی تبوب فی المقولات المتافیزیقیة والبیئیة والتأریخیة الثلاث.

چکیده فارسی:قبل از بررسی جهت و دلالت روایت بایستی از اصل صدور آن از معصوم مطمئن شد و بی گمان عرضه روایات بر قرآن کریم کارسازترین تدبیر در حصول این اطمینان است. در این روش تایید حدیث به وسیله شواهد قرآنی حجتی بر صدور حدیث از معصوم می باشد و ناسازگاری با کتاب خدا دلیل اخلال در نظام صدور و نقل آن روایت است. اندیشمندان این روش را از جهات مختلف مورد بررسی قرار داده اند اما به دلیل کمی نمونه های عینی از روایات عرضه شده بر قرآن دیدگاه های متفاوتی را در مورد این معیار بیان داشته اند. نوشتار حاضر با عرضه روایات باب «کبر» کتاب شریف کافی بر قرآن، نمونه هایی ملموس را از روایات عرضه شده بر قرآن ارائه می دهد. در این باب 17 روایت وجود دارد که تنها یک روایت با شواهد قرآنی ناسازگار است.   چکیده عربی: لا شک أن قبل ملاحظة جهة الروایة و دلالتها، لا بد علینا من الوثوق بصدورها عن المعصوم (ع). و مما لا غبار علیه أن عرض الروایات علی القرآن الکریم أحسن طریق للوصول إلی هذا الاطمئنان. فی هذا الأسلوب تأیید الحدیث بالشواهد القرآنیة حجة قویة علی صدور الحدیث عن المعصوم (ع). و مخالفتها لکتاب الله شاهدة علی وجود الخلل فی صدور الروایة و نقلها. لقد درس الباحثون هذا المنهج من جهات عدة ولکن بسبب قلة النماذج العینیة والخارجیة من الروایات المعروضة علی القرآن ذکروا وجهات نظر شتی حول هذا الضابط. الدراسة الراهنة تطرقت إلی عرض روایات «باب الکبر» من کتاب أصول الکافی علی الذکر الحکیم تعرض نماذج عینیة و ملموسة من الروایات المعروضة علی القرآن و فی نهایة المطاف نری أن فی هذا الباب 17 روایة والتی تخالف أحدها وحدها مع الشواهد القرآنیة.

چکیده فارسی:از دیرباز میان عالمان و فقیهان شیعه این پرسش محل بحث است که چه قرائتی از قرآن، معتبر و حجت است و دیدگاه های گوناگونی در پاسخ آن ارائه شده است. بررسی مستندات به روشنی نشان می دهد که مهم ترین دلیل، روایت «اقرا کما یقرا الناس» است. این جستار، با روش توصیفی - تحلیلی ضمن بررسی سندی و دلالی روایت یاد شده، نشان می دهد که این روایت از نظر سند صحیح است و فهم شیخ اعظم انصاری از آن قابل دفاع نیست و نگارنده بر این باور است که روایت، مصحف و قرائت کنونی را تایید و قرائت مخالف با آن را رد می نماید.   چکیده عربی: أی قراءة من القرآن الکریم معتبرة وحجة؟ هذه هی مسألة کانت تطرح و تناقش منذ سالف الزمن بین علماء الشیعة و فقهائهم و قد عرضت وجهات نظر شتی فی الإجابة عن هذا السؤال. و تجدر الإشارة إلی أن مناقشة المستندات والدلائل توعز بوضوح إلی أن أهم دلیل علی ذلک لیس إلا روایة «اقرأ کما یقرأ الناس». هذه الدراسة مستخدمة أسلوب البحث التوصیفی - التحلیلی قد درست و عالجت الروایة المذکورة سندا و دلالة و وصلت إلی أن سندها صحیحة و أن الذی بلغ إلیه فهم الشیخ الأنصاری غیر قابل للدفاع والتبریر و باحث هذه المادة یری أن هذه الروایة تدعم المصحف والقراءة الرائجة کما ترفض القراءة المخالفة لها.

چکیده فارسی:هدف پژوهش بررسی نفوذ اجتماعی دین از طرق افزایش سرمایه اجتماعی در آموزه های قرآن است. این مهم از طریق تحلیل محتوای کیفی تفاسیر قرآن، کدگذاری و طبقه بندی مفاهیم به دست می آید. یافته های این پژوهش نشان می دهد که افزایش علاقه مندی به پیام، تحریک احساسات و عواطف، وابستگی های دوستانه، روابط اجتماعی گرم، دوستانه و چهره به چهره، اعتماد و داشتن تعهد، بر نفوذ اجتماعی دین می افزاید. نتیجه آنکه می توان با افزایش سرمایه اجتماعی در جامعه، نفوذ اجتماعی دین را افزایش و زمینه تغییر نگرش و عقاید را از این طریق فراهم کرد.   چکیده عربی:الغرض من هذه المقالة دراسة مدی أثر النفوذ الاجتماعی للدین عبر زیادة رأس المال الاجتماعی فی المعالم القرآنیة. من المعلوم أنه لا یمکن الوصول إلی هذه الغایة إلا عن طریق التحلیل الکیفی لمضمون التفاسیر القرآنیة و کذلک جعل الرموز وتبویب المفاهیم. حصائل البحث الراهن ترمز إلی أن تزاید الشوق إلی النبأ و تهییج العواطف والأحاسیس والتعلقات الشدیدة والعلاقة الاجتماعیة الحارة الحمیمة و وجها لوجه و کذلک الثقة والالتزام تزید علی مستوی الأثر الاجتماعی للدین. فبالتالی نستطیع مع تزاید و تعزیز رأس المال الاجتماعی فی المجتمع أن نزید علی الأثر الاجتماعی للدین و أن نهیئ الأرضیة اللائقة لتغییر الاتجاهات والمعتقدات فی هذا الحقل.

چکیده فارسی:رویکردهای علم دینی تا کنون از دو طریق گسترش یا اصلاح روش ها و تکنیک های علمی و فربه کردن محتوا و داده های علم، علوم جدید را اصلاح یا علومی دینی ایجاد کرده اند. شرط تولید علم اولا این است که بتوان نظریه هایی از گزاره های دینی ساخته و پرداخته کرد و ثانیا این نظریه پردازی ها هماهنگ با پارامترهای پارادایمی و در پرتو مولفه های جهان بینی دینی صورت پذیرد. مولفه های یک نظریه اجتماعی، مبانی شناخت جامعه (واقعیت اجتماعی) است که باید دید این مبانی از نظر قرآن کدامند.از این رو می توان این سوال را مطرح کرد که چه چیز یا چیزهایی مبنای شناخت جامعه از منظر قرآن است؟ این مفاهیم اساسی شناخت جامعه در قرآن به تولید چه نظریه ای می انجامد؟ این تحقیق در پی شناسایی و ارائه امکان استنباط مبانی یا مولفه های تشکیل دهنده یک نظریه اجتماعی را از آیات قرآن، به منظور فهم و تبیین واقعیات اجتماعی است. بنابراین مهم ترین مبنای شناخت جامعه از میان مبانی پنچ گانه شناخت جامعه (مردم، نیاز، ارتباط، اختلاف و آرمان) در قرآن، مفهوم ارتباط به عنوان محور اصلی شناخت جامعه از اهمیت به سزایی دارد.روش در این تحقیق نیز «روش مبناشناسی» است که تلفیقی بین روش تفسیر موضوعی قرآن، تحلیل محتوا (مفهوم پرازی، مقوله بندی مفاهیم و تعیین مفاهیم اصلی)، و کشف و بیان ربط منطقی بین مفاهیم اصلی است. چکیده عربی:اتجاهات العلم الدینی لحد الآن قد أصلحت العلوم الحدیثة أو أحدثت علوما دینیة حدیثة من طریقین هما إما توسیع العلوم وتنمیتها أو إصلاح الطرق والأسالیب والتقنیات العلمیة وتکثیف المضامین والمعطیات العلمیة. لا ریب أن من شروط تولید العلم الرئیسة أمران: الأول تأسیس ضوابط و قواعد مستفیدة من النصوص الدینیة. الثانی أن یکون عرض هذه النظریات المتطورة متناسقة مع العوامل والأسباب النموذجیة و أن تتحقق فی ضوءخصائص و سمات الرؤیة العالمیة الدینیة. تعتبر خصائص النظریة الاجتماعیة من المبادئ الهامة لمعرفة المجتمع (الواقعیة الاجتماعیة) و علینا أن نتأمل أن ما هی هذه المبادئ من منظور القرآن؟ لذلک بإمکاننا أن نطرح هذا السؤال: ما هی المبادئ الرئیسة لمعرفة المجتمع من منظور القرآن الکریم؟ و أن مآل هذه المفاهیم الرئیسة لمعرفة المجتمع فی القرآن ماذا؟ و أنها کیف تفضی إلی إیجاد نظریة جدیدة؟ الدراسة الراهنة ترمی إلی معالجة و معرفة إمکان استنباط المبادئ أو الأسباب التی تؤول إلی إیجاد نظریة اجتماعیة من الآی القرآنیة علی غرض فهم الواقعیات والظاهرات الاجتماعیة. فعلیه المبدأ الأساس لمعرفة المجتمع من المبادئ الخمسة (الناس، الحاجة، العلاقة، الخلاف، القضیة أو الهدف) فی القرآن یعتبر مفهوم العلاقة من المحاور الرئیسة و له أهمیة بالغة فی هذا الصعید. و تجدر الإشارة إلی أن أسلوب هذا البحث هو «الأسلوب المبنائی أو البنیوی» و هذا الأسلوب مرکب من أسلوب التفسیر الموضوعی للقرآن و تحلیل المضمون (تطویر المفهوم و توسیعه، تبویب المفاهیم وتعیین المفاهیم الرئیسة) و کشف القناع و بیان الصلة المنطقیة بین المفاهیم الأساسیة.

چکیده فارسی:از دیدگاه آیات و روایات، «توجه انسان به علم خدا» آثاری مبارک برای او دارد. در میان این آثار، تاثیرات اخلاقی این موضوع چشمگیرتر به نظر می رسد. «توجه به علم خدا»، هم سبب «پرهیز از رذایل» است و هم «آراستگی به فضایل». مقصود از «پرهیز از رذایل»، ترک «گناه، ظلم، هواپرستی و مانند آن» است. تعدادی از مصادیق جزئی تر این موضوع در آیات و روایات نام برده شده است؛ مانند: پرهیز از بخل، بدگویی، تهمت، خیانت، خودستایی و ریا. با بررسی آیات و روایات، رابطه میان کلید واژه های این حوزه معنایی، قرار داشتن همه آن ها در خویشتن داری انسان از گناهان و رذایل است. میان این حوزه معنایی و برخی دیگر از حوزه های معنایی، رابطه ای نزدیک وجود دارد؛ مانند رابطه «آثار توجه به علم خدا» و «آثار ذکر الله» که عموم و خصوص من وجه» است.   چکیده عربی:لا شک و لا ریب أن من منظور الآیات والروایات أن ل‍ «انتباه الإنسان إلی علم الله» آثار جمیلة وعدة و من بینها، الآثار الأخلاقیة لهذا الموضوع لافتة للنظر إلی حد بالغ. من المعلوم أن «الالتفات والانتباه إلی علم الله» تؤول إلی «التجنب عن الرذائل» و «التزین بالفضائل» والغرض من «التجنب عن الرذائل» هی «ترک الذنوب والظلم و اتباع الهوی و نظائرها» والجدیر بالذکر أنه وردت عدد من نماذج جزئیة لهذا الموضوع فی الآیات والروایات کالتجنب عن البخل والقول السیئ والتهمة والخیانة والمراء والرئاء. و نحن نری بوضوح بعد الدراسة الآیات والروایات أن الصلة بین المفردات الرئیسة لهذا الحقل المعنائی تقع بأسرها فی قضیة کف الإنسان نفسها عن ارتکاب الذنوب والقبائح. و تبدو أن بین هذا الحقل المعنائی والحقول الأخری المعنائیة علاقة قریبة کعلاقة «آثار الانتباه إلی علم الله» و «آثار ذکر الله» التی النسبة بینها «عام و خاص من وجه».  

چکیده فارسی:این پژوهش می کوشد با روش اسنادی-کتابخانه ای و پیمایش مراحل سه گانه توصیف، تحلیل و تبیین، واژه ذکر را در قرآن کریم مورد واکاوی قرار دهد. در این مقاله ضمن بازشناسی معنای لغوی و اصطلاحی ذکر، دیدگاه مفسران با رویکرد تاریخی درباره معانی اصطلاحی و تنصیصی ذکر، ارتباط مفهومی آن با واژه های هم نشین و جانشین مانند قرآن، صلاة، تقوا، و ...، و معانی برآمده از ارتباط سازمان یافته آن ها مورد تحلیل قرار گرفته است. سپس با استفاده از قاعده سیاق و دقت در مقتضای آیات قرآن کریم، چگونگی کاربرد ذکر در سرتاسر آیات قرآن کریم تبیین گردیده است. یکی از نتایج مهم بررسی توصیفی، آشکار شدن پیوند معناییِ عمیقِ ذکر با سایر واژه های هم حوزه در قرآن است.   چکیده عربی: مع اتساع حقل الدراسات القرآنیة فی الآونة الأخیرة و خاصة الدراسات التی تشمل الخصائص المتعلقة بحقل معرفة الکلمة مع اتجاه التفسیر الموضوعی لکن معرفة وإمعان النظر فی بعض هذه المفردات القرآنیة کثیرة الاستعمال من جدید کالذکر لها أهمیة بالغة. الدراسة الراهنة تستهدف و عبر الأسلوب الإسنادی والمکتبی و تطرق المراحل الثلاث و هی التوصیف والتحلیل والتبیین أن تعالج کلمة الذکر فی القرآن الکریم. فی المادة الراهنة إضافة إلی التعرف علی معنی الذکر اللغوی والاصطلاحی من جدید نرمی إلی مناقشة اتجاه المفسرین مع رؤیة تأریخیة حول المعانی الاصطلاحیة والتنصیصیة للذکر والصلة المفهومیة للذکر مع المصطلحات المترادفة کالقرآن والصلاة والتقوی و ... و کذلک معالجة المعانی المستخرجة من صلتها المنتظمة. ثم ضمن استخدام ضابط السیاق والتأمل فی مقتضی آیات القرآن الکریم قد بینت کیفیة استخدام کلمة الذکر فی الآی القرآنیة بأسرها. أحد الحصائل الهامة للدراسة التوصیفیة ظهور العلاقة المعنائیة العمیقة للذکر مع بقیة المفردات المشابهة له فی القرآن الکریم.

چکیده فارسی:تفسیر عرفانی یکی از گرایش های تفسیری معروف و پرسابقه در کنار گرایش های دیگری از جمله کلامی، فلسفی، فقهی، ادبی و ... است. این گرایش تفسیری در قرن چهاردهم در دو مسیر متفاوت کلاسیک و غیرکلاسیک راه خود را در پیش گرفت. بررسی روش تفسیری عباسعلی کیوان قزوینی (م. 1357ق.) هدف نگارش این جستار است. گرایش تفسیری وی عرفانی است و به دلیل تفاوت های بسیار با تفاسیر عرفانی متقدم، باید آن را از اولین تفاسیر عرفانی غیرکلاسیک به شمار آورد. توجه بیش از حد وی به ظواهر الفاظ نسبت به تفاسیر عرفانی گذشته، عدم پایبندی به اقوال تفسیری گذشتگان، مراجعه نکردن به احادیث معصومان علیهم السلام و صحابه و رویکرد تقریبی بین مذاهب اسلامی از مهم ترین ویژگی های تمایزبخش روش تفسیری کیوان قزوینی از هم عصران خود است.   چکیده عربی:أحد النزعات التفسیریة المشهورة هی النزعة التفسیریة العرفانیة التی عاشت و استمرت حیاتها إلی جانب النزعات التفسیریة الأخری کالکلامیة والفلسفیة والفقهیة والأدبیة و غیرها. و قد واصلت هذه النزعة التفسیریة طریقها فی القرن الرابع عشر فی مجالین المختلفین هما التقلیدیة و غیر التقلیدیة. من أهم أغراض کتابة هذه المقالة دراسة المنهج التفسیری لعباسعلی الکیوان القزوینی (المتوفی سنة 1357 ق.). النزعة التفسیریة للقزوینی عرفانیة و بما أنها تفرق عن النزعات العرفانیة المتقدمة بوجوه کثیرة لنا أن نعتبرها من أقدم النزعات العرفانیة غیر التقلیدیة. من أهم خصائص و سمات المنهج التفسیری للقزوینی هی الالتفات إلی ظواهر الألفاظ إلی حد کثیر بالنسبة إلی التفاسیر العرفانیة السالفة عدم العنایة بالأقوال التفسیریة للعلماء الماضین و عدم الرجوع إلی أحادیث المعصومین (ع) والصحابة و عرض رؤیة تقریبیة بین المذاهب الإسلامیة. من الواضح هذه الاتجاهات والرؤی المنوعة إلی القرآن والتفسیر جعلت القزوینی ممتازا عن معاصریه الآخرین.