پژوهش های زبان شناسی تطبیقی
سال:1400 | دوره:11 | شماره:21 |تعداد مقالات:12

دستور زبان، نظامی دوسویه-گوینده محور و شنونده محور-است که معنا وصورت را به یکدیگر پیوند می زند. متن نیز محصول این نظام و دوسویه است. در این پژوهش، در چارچوب کاربردشناسی بهینگی دوسویه بلوتنر (1998 و 2000) و تقویت آن توسط نظریه ی ربط اسپربر و ویلسون (1995)، نقش نماهای گفتمان زبان فارسی در دو فیلمنامه ی اصغر فرهادی بررسی و تعریف جدیدی از نقش نمای گفتمان ارایه گردید. بهینگی در متن، با بهره گیری از میزان تاثیرات شناختی و میزان تلاش پردازش آن ها به عنوان محدودیت، تبیین شد. مشخص شد نقش نماهای گفتمان با تولید بافت به وسیله ی پیش انگاری، رساندن مخاطبان به تاثیرات شناختی و کاهش زمان پردازش آن ها، منجر به تولید ربط بهینه می شوند. گوینده به کمک نقش نما ها پیام خود را در کوتاه ترین و موثرترین شکل ممکن انتقال می دهد تا شنونده نیز پیام را سریع و صحیح دریافت کند؛ درواقع بهینگی متن، نتیجه ی اعمال فرایند بهینگی در تولید و تفسیر متن به صورت همزمان و دوسویه است.

نام مکان یا جای نام می تواند افزون بر ابزار موقعیت نمایی، بیانگر روایت رسمی و مجاز از تاریخ باشد. از این رو پیکره ای شامل 420 نام مکان ورزشی در پیش و پس از انقلاب اسلامی سال 1357 به صورت تصادفی در بازه ی زمانی سه ماهه در سال 1398 گردآوری شد تا با اتخاذ رویکردی گفتمان-بنیاد در چارچوب نظری ون دایک (2006) مورد بررسی قرارگیرد. یافته ها حاکی از آن است که در پی انقلاب 57 مفاهیم مذهبی مرتبط با حکومت اسلامی جایگزین مفاهیم مرتبط با حکومت شاهنشاهی و ایران باستان شده، و حجم بالای نام های ایدیولوژیک (85 درصد) بیانگر نظام مندی روال نام گذاری است. همچنین، یافته ها بیانگر آن است که نام گذاری به عنوان ابزار مشروعیت بخشی به نظام حاکم و نیز مشروعیت زدایی از نظام پیشین و زدودن آثار گذشته به کار گرفته شده است. از سوی دیگر، یافته های این مطالعه دلالت بر آن دارد که قلمروی ورزش می تواند شاخصی از میزان تکثرگرایی مذهبی در یک جامعه ی متنوع باشد.

چکیده ای کلی از نحوه نمایش احساس نشان داد طرحواره ای کلی برای احساس وجود دارد که از عناصر علت، اثر جانبی، کنترل و واکنش تشکیل شده است. بدین ترتیب در رویکردی پیکره مدار، ابتدا 5000 جمله توسط داور انسانی موردبررسی قرار گرفتند تا مشخص گردد که کدام یک از عناصر ذکرشده طرحواره احساس در سند حضور دارد. با استفاده از نتایج به دست آمده مشخص گردید که در احساس خشم بیشتر عنصر واکنش و در عنصر ترس و حیرت بیشتر عنصر علیتی احساس اهمیت دارد. در احساس های غم و شادی به طور میانه حضور تمامی عناصر مشاهده می گردد. بررسی مطالعات انجام شده نشان می دهد که برحسب همین عناصر علت و واکنش، ساختارهایی که از این موارد استفاده کرده اند بیشترین بسامد را دارند. احساس غم، شادی و خشم بیشتر به ساختارهایی که واکنش در آن ها صورت گرفته است تمایل دارند و احساس حیرت و ترس بیشتر به ساختارهایی که به علت ایجادکننده این احساس ها می پردازند.

بدگویی/غیبت پدیده ای اجتماعی است چرا که در جریان ارتباط و سوء استفاده از شرایط نابرابر شکل می گیرد؛ پدیده ای شناختی است چرا که در پی اثرگذاری بر ذهن و کنترل عملکرد افراد است؛ و پدیده ای گفتمانی است چرا که در زبان تجلی می یابد. در این پژوهش با تحلیل 16 مورد از غیبت هایی که در خلال رخدادهای کلامی بزرگ تر انجام گرفته اند به بررسی گفتمانی این پدیده می پردازیم. برای این منظور ضمن تحلیل "گذار"های شکل دهنده غیبت و ارایه الگو (ها) ی چینش "گام" ها در آن بر طبق دیدگاه بایبر، کارنر و اپتون (2007)، و ساسانی و یزدانی (1392)، به چگونگی بهره برداری غیبت کننده از راهبرد دستکاری برای مقصود خود نیز اشاره می کنیم. تقطیع غیبت ها نشان داد غیبت 6 گذار اصلی دارد که هر کدام راهبردهای خود را دارند. غیبت کننده با توسل به راهبرد دستکاری می کوشد بر شناخت مخاطب تحت تاثیر گذارد و او را به اندیشیدن و عمل کردن در جهتی که مقصود خود است وا دارد.

نظربه آنکه واژه های مرکب کل های معنایی ای را تشکیل می دهند که الزاما حاصل جمع معنای اجزا نیست، پژوهش حاضر می کوشد درچارچوب نظریه آمیختگی مفهومی (2002) فرایند ساخت معنا را در اسم های مرکب درون مرکز، برون مرکز، متوازن و بدل زبان فارسی بررسی نماید. به این منظور اسم های مرکب اسم-اسم از فرهنگ سخن (1381) استخراج شدند و صد نمونه از آنها به طورتصادفی تحلیل گردید. نتایج نشان می دهد درون مرکزهای غیراستعاری/غیرمجازی و درون مرکزهای دارای توصیف کننده استعاری یا مجازی، به ترتیب شبکه ساده و تک ساحتی را برمی انگیزانند. درمقابل مرکب های برون مرکز شبکه تک ساحتی، دوساحتی یا آمیخته های چندگانه را فعال می کنند. به این ترتیب که برون مرکزهای دارای هسته استعاری یا مجازی شبکه تک ساحتی را برمی انگیزانند؛ برون مرکز های دارای دو جزء استعاری و/یا مجازی شبکه دوساحتی را فعال می سازند و برون مرکزهایی که یک کل استعاری یا مجازی را تشکیل می دهند، آمیخته های چندگانه را برانگیخته می کنند. مرکب های متوازن و بدل به یک شکل شبکه آینه ای را برمی انگیزانند؛ هرچند معنایی که در فضای آمیخته آنها شکل می گیرد، تاحدی متفاوت است.

در هر زبانی تعدادی از افعال معین وجود دارند که برای بیان زمان، نمود و وجه به کار می روند. افعال معین آغازی برای بیان نمود آغازی به کار می روند. نمود آغازی مفهومی است که روند آغاز یک رویداد را خاطرنشان می کند. در متون به جا مانده از زبان فارسی دوره قدیم یا دوره دری، فعل های معین زیادی به کار رفته اند. در این پژوهش تلاش شده است، از بین انواع افعال معین، فقط فعل های معین آغازی بررسی شوند. پرسش این تحقیق این است که در متون ادبی زبان فارسی متقدم، علاوه بر فعل های معینی که تا حال معرفی شده است، چه افعال دیگری نمود آغازی را نشان می دهند؟ در این تحقیق چهار فعل «افتادن»، «ایستادن»، «اندرایستادن»، «برخاستن»، طبق مدل ابعاد معین شدگی داوری و نغزگوی کهن (1396)، بررسی و تحلیل شده اند. شواهد به دست آمده نشان می دهد این چهار فعل دچار معین شدگی شده اند.

مقاله حاضر به بررسی صیغگان امری حاکم بر زبان کردی با توجه به معیارهای همگونی صوری و بیشینگی/کمینگی می پردازد. نتایج تحقیق نشان می دهد که در زبان کردی صورت های امری ساختواژی تنها برای دوم شخص مفرد و جمع وجود دارد، و در صورت اظهار امری معطوف به دیگر اشخاص باید به ساخت های تحلیلی (چهار ساخت متمایز) متمسک شد. مطالعه طیف ناهمگون ساخت های امری در کردی روشن ساخت که پارادایم امری در کردی مبتنی بر ساختی کمینه بوده که نقطه مقابل بیشینه ای ندارد. از ویژگی های هسته کمینه پارادایم امری تمایزات زمانی و عملگرهای مجزای نهی و نفی می باشد. همچنین، تحقیق حاضر با تکیه بر معیارهای فاعل دوم شخص و اعمال نیرو به بررسی و مقایسه ابعاد متفاوت معناشناختی شش ساخت امری می پردازد. نتایج تحقیق نشان می دهد که ساخت های کانونی بیشترین وجوه معنایی یک ساخت سرنمون را داشته، و ساخت های غیرکانونی عمدتا فاقد برخی ویژگیهای یک امری سرنمون می باشند.

پژوهش حاضر با استفاده از یک پیکره زبانی نسبتا وسیع به بررسی توزیع و فراوانی ساخت های هجایی و همچنین فراوانی وقوع واکه ها در این ساخت ها می پردازد تا از این طریق گرایش های بی نشان واجی از حیث ساخت هجا و عنصر مرکزی هجا در نظام آوایی زبان ترکی را مشخص سازد. نتایج تحلیل های آماری نشان داد از میان سه ساخت یک هجایی، ساخت هجایی CVC، از میان 9 ساخت دوهجایی، ترکیب هجایی CV. CVC، از میان 10 ساخت سه هجایی، ترکیب هجایی CV. CV. CVC و از میان 7 ساخت چهارهجایی ترکیب CV. CV. CV. CVC بیشترین فراوانی وقوع را دارند. از سوی دیگر، بررسی فراوانی وقوع واکه ها در هر یک از ساخت های هجایی نشان داد که توزیع واکه ها برای واکه های افتاده /ɑ و ӕ / بیشینه و واکه های نیمه افراشته /e/، /o/ و /ø / کمینه است و واکه های افراشته /u/، /y/، /i/ و /ɯ / فراوانی کمتر از واکه های افتاده و بیشتر از واکه های نیمه افراشته دارند.

ساختهای چندپرسشواژه ای زبان فارسی به دونوع اصلی متوالی وگسسته تقسیم میشوند. گروه متوالی خودشامل دونوع ساده وهمپایه میباشد. درگروه گسسته، پرسشواژه های همپایه جداازهم هستند. دراین جستار برآنیم تابه بررسی دلایل دوبندی بودن ساختهای چند پرسشواژه ای زبان فارسی بپردازیم. بدین منظور، نخست پرسشواژه های متوالی وانواع آن وسپس پرسشواژه های گسسته رامعرفی کرده ودلایل دوبندی بودن هریک رانشان میدهیم. چارچوب نظری جستاربرپایه گراشانین-یوکسک (2017) است که به اصول بنیادین حاکم برکمینه گرایی چامسکی (1995) پایبندمیباشد. همچنین، بااستفاده ازآزمونهای تعیین سازه وخودکفا (مستقل) مشخص میکنیم که درساختهای پرسشی همپایه، همپایه سازوبه همپایه نخست وابسته است یا همپایه دوم. نتایج پژوهش نشان میدهدکه مشترک بودن بخشی ازساختاروحذف سازه مشترک بمنظور برآوردن اقتصادزبان دریکی از همپایه ها و اشراف چندگانه درساخت های چندپرسش واژه ای و فرایندنحوی همپایه های حاصل ازحرکت متوازی بایک پرسش واژه مشترک درساختهای پرسشی همپایه متوالی نشاندهنده دوبندی بودن این نوع ساخته است. بررسی ها نشان میدهددرزبان فارسی فرایند نحوی جابجایی پرسش واژه پیش ازحرف اضافه وجودندارد. همچنین، این بررسی نشان میدهد همپایه سازو، هم درساخت پرسشی همپایه متوالی وهم ساخت پرسشی گسسته با همپایه دوم، یک سازه راتشکیل میدهدوبه بنددوم وابسته است.

در پژوهش حاضر، به مطالعه استعاره مفهومی «خشم به مثابه گرما» در زبان های عربی و فارسی بر اساس نظریه شناختی کوچش پرداخته ایم. بررسی مقایسه ای عبارت های شناختی این استعاره، طبق الگوی پیشنهادی کرشفسکی، نشان می دهد که سخنگویان این دو زبان چگونه درک خود را در اینباره سازمان می دهند. این تحقیق، از این واقعیت ناشی می شود که امروزه مبحث استعاره های مفهومی در زمینه مطالعات فرهنگی و میان فرهنگی، امکان بررسی شناختی فرهنگ ها را فراهم و از چرایی شباهت ها و تفاوت های آنها پرده برمیدارد. نتایج تحقیقی نشان می دهد که بسیاری از جنبه های استعاره مذکور در این دو زبان، مشترک و برخی دیگر مختلف می باشد. شباهت ها غالبا ناشی از درک مشترک از بدن به جهت تجربیات مشترک فیزیولوژیکی و بافت های مادی و فرهنگی مشابه، و تفاوت ها ناشی از وجود تفاوت در این بافت ها، مفهوم سازی با مبداهای مختلف، نوع دستوری زبان های مذکور و میزان شرح و بسط استعاری می باشد.

چندمعنایی رویدادی است که یک عنصر واژگانی به دو یا چند معنا ارتباط دارد. واژگان چندمعنا در قران، بیش از یک معنا دارند. هدف از پژوهش حاضر تبیین زبان شناختی چندمعنایی در واژگان قرآن و بازنمایی علل ترجمه ها و تفسیرهای مختلف در حوزهی معنایی قرآن است. نگارندگان با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد معناشناسی واژگانی شناختی بروگمان و لیکاف (1998) معانی مختلف چهارده واژه ی چندمعنای قرآن را بررسی نموده اند. نتایج نشان داد که در واژگان چندمعنای قرآن، چند مفهوم در ارتباط با یک مفهوم مرکزی یا سرنمون سازماندهی شده اند که معانی حاشیه ای دورتر از معانی مرکزی هستند که حاصل بسط استعاری هستند. یافته ها نشان داد که با اثبات وجود چندمعنایی در واژگان قرآن کریم مفسران و محققین می توانند همه ی تفسیر-های مختلف آیه را در چارچوب قواعد زبان بپذیرند و یا تنها یک تفسیر را به عنوان تفسیر صحیح تر انتخاب کنند.

در دوره معاصر، بررسی و تحلیل متون ادبی و ارتباط آن با عوامل اجتماعی و فرهنگی، بسیار مورد توجه قرار گرفته است و یکی از رویکردهای موثر در تحلیل متون ادبی، تحلیل گفتمان انتقادی است. تحلیل گفتمان انتقادی نوعی رویکرد بین رشته ای است که با تجزیه و تحلیل متن در پی ارایه خوانشی نسبتا دقیق از آن است. این مقاله به صورت توصیفی-تحلیلی به بررسی محتوای داستان های کوتاه خسرو شاهانی براساس نظریه تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف می پردازد. هدف اصلی این مقاله آن است تا با بهره گیری از روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف که به زعم بسیاری از پژوهشگران، جامع تر از دیگر روش هاست، انعکاس مسایل سیاسی-اجتماعی، فرهنگی و. . را در داستان های کوتاه خسرو شاهانی کشف کرده و به چگونگی رابطه متقابل داستان های وی (به عنوان متن) و جامعه بپردازد و از این طریق گفتمان های موجود در داستان های این نویسنده را تبیین کند.